تفت

[spent †]

شهرستان تفت با مساحتى بالغ بر ۷۰۰۰ کيلومتر‌مربع در جنوب‌غربى استان يزد قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان يزد ، از جنوب و شرق به شهرستان مهريز و از غرب به شهرستان آباده از توابع استان فارس محدود مى‌شود. مهم‌ترن و اصلى‌ترين ارتفاعات اين منطقه شيرکوه با ارتفاع ۴۰۷۵ متر است. در فرهنگ‌هاى فارسى ، تفت با معناهاى گوناگون آمده است. از آن جمله در فرهنگ معين به معنى گرم شدن ، حرارت ، گرم يا به معناى سبدى چوبين که در آن ميوه جاى دهند ، ‌ آمده است. معنى اخير با توجه به آب و هواى خوب تفت نسبت به ساير شهرهاى کويرى و وجود ميوه‌هايى که در آن به عمل مى‌آيد به واقعيت نزديک‌تر است. نام تفت در منابع تاريخى و عرفانى از قرن نهم هجرى به بعد همراه با نام شاه نعمت‌اللّه ولى آورده شده است. شهر کنونى تفت داراى ۲۴ محلهٔ کوچک و بزرگ است و به نظر مى‌رسد زردشتيان ، بومى تفت باشند. برخى از مهم‌ترين آثار تاريخى اين شهرستان عبارت‌اند از : خانقاه تفت ، حسينيهٔ شاه‌ولى ، بازارخان تفت ، مسجد شاه نعمت‌اللّه ولى ، بقعهٔ صفيه و بازار آقا ، قلعهٔ گرمسير ، حسينيه و مسجد غياث‌آباد ، عمارت و حمام محمدتقى خان ، باغ و عمارت هشتى ، ‌ محلهٔ‌ سلطان‌آباد ، مسجد محلهٔ گرمسير ، قدمگاه اسلاميهٔ‌ خراشاه ، بقعهٔ‌ شيخ جنيد (توران پشت) ، بقعه و مسجد شيخ على بليمان بيدادخويد ، مسجد جامع ابرکوه ، درخت سرو ابرکوه ، گنبد سيروان ، منار و سردر نظام‌الملکي.
نقاط دیدنی
نارين‌قلعه

نارين‌قلعه يا نارنج‌قلعه مهم‌ترين بناى تاريخى شهرستان ميبد است. اين قلعه از بناهاى مربوط به قبل از اسلام است و در دوران مظفريان تعميراتى در آن صورت گرفت. مساحت اين قلعهٔ هفت‌‌طبقه، سه هکتار و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه‌اى مسلط بر شهر ميبد قرار دارد. قطر پايين‌ترين حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى ميبد را در بر مى‌گرفت، پنج و در بعضى قسمت‌ها به بيست متر مى‌رسيد. هم‌اکنون قسمتى از اين حصار هنوز باقى‌مانده است. نارنج‌قلعه داراى اتاق‌هاى متعددى بود. در حال حاضر قسمت‌هايى از اين اتاقک‌هاى کوچک تودرتو، موجود است و بسيارى از آنها نيز به علت قرار گرفتن در طبقات پايين و ريختن راهروها هنوز کشف نشده است. براساس باورهاى شفاهى مردم، بناى اين قلعه مربوط به دوران سليمان پيغمبر است.
آسياب آبى تفت
اين آسياب باقى‌مانده از هفده آسياب داير بر روى قنوات شش‌گانه شهرستان اهرستان است. قدمت آسياب را بالغ بر دويست سال ذکر کرده‌اند.
چشمهٔ تامهر، تفت
اين چشمه در شش کيلومترى جنوب شهرستان تفت قرار دارد و در فصل تابستان همه روزه پذيراى تعداد زيادى از اهالى منطقهٔ (تفت و يزد) ، مسافران گذرى يا ديدارکنندگان از اين استان است. وجه تسميهٔ آن احتمالاً به علت جريان آبى است که هر ساله از اوايل بهار تا مهرماه از آن جارى مى‌شود.
باغ دولت‌آباد، تفت
باغ دولت‌آباد يکى از باغ‌هاى معروف ايرانى است که در زمان محمد تقى خان (دورهٔ‌ زنديه) طراحى و ساخته شد. بخش عمدهٔ آن از جمله عمارت هشتى و بادگير باغ را که تخريب شده بود، سازمان ملى حفاظت آثار باستانى ايران مرمت کرد. اين باغ از قناتى به همين نام (قنات دولت‌آباد) مشروب مى‌شده و جريان آب در باغ، اساس استخوان‌بندى طراحى آن را تشکيل مى‌دهد.
باغ دولت‌آباد مجموعه‌اى از ساختمان‌هاى متفاوت است که محل اقامت (خان) حاکم وقت و دستگاه حکومتى وى بوده است.
عناصر متشکلهٔ مجموعه چنين است:
عمارت سردر جنوبى، شترخان و اصطبل‌ها، عمارت حرمسرا، عمارت هشتى و بادگير، آشپزخانه، اتاق‌هاى خدمه، عمارت بهشت آيين، عمارت تالار آينه، عمارت تهران، عمارت سردر اصلى و آب‌انبار دو دهانه.
جالب‌ترين بناى مجموعه را عمارت هشتى و بادگير تشکيل مى‌دهد که تلفيق جريان هوا و آب به زيباترين شکل صورت گرفته است. کاربندى بسيار ظريف سقف هشتى اثر استاد على‌اکبر خرمى (معروف به استاد حاجى على‌‌اکبر آخوند) معمار ميراث فرهنگى است که با سيم گل و دم‌گيرى گچى به طرزى بسيار استادانه اجرا شده است.
درِ ارسيِ مشبک با شيشه‌هاى رنگى نيز که دفتر فنى حفاظت آثار باستانى آن را ترميم کرده به زيبايى بنا افزوده است. مهم‌ترين امتياز طراحى عمارت، سعى معمار در انتخاب زوايايى هوشمندانه براى ارائه بهترين ديد و منظر به داخل بنا است.
بادگير باغ دولت‌آباد با ۳۳ متر بلندى از سطح زمين، شاهکار مهندسى و نشانهٔ نبوغ و توانمندى فکر و دست معماران يزدى است. باغ از رديف‌کارى درختان مختلف برخوردار است که عمده‌ترين آن‌ها را سرو و کاج و گل سرخ تشکيل مى‌‌دهد. گونه‌هاى مختلف درختان ميوه نيز به ويژه انگور و انار ديگر فضاهاى باغ را در بر مى‌‌گيرد. باغ دولت‌آباد به لحاظ هنر بستان پيرايى، فن توزيع آب و غناى طراحى معمارى از مجموعه‌هاى ديدنى کشور محسوب مى‌شود و به همين دليل در فهرست آثار تاريخى به ثبت رسيده است. اميد مى‌رود با ايجاد شرايط مناسب، امکان تداوم تعميرات علمى و احياى ساير قسمت‌هاى مجموعه فراهم آيد و در معرض ديد جهانگردان داخلى و خارجى قرار گيرد.
غار زمرد (چرخ الماس تفت)
دربارهٔ اين غار چنين مى‌گويند: هنگامى که شداد براى ساختن بهشت خود از تمام طلا و جواهرات زمين استفاده کرد، براى بدست آوردن طلا به غار زمرد آمد.
خانيکف بازديد دوازده ساعته يک گروه از درون اين غار را شرح مى‌دهد و مى‌نويسد:˝نمونه‌سنگ‌هاى غار نشان‌دهندهٔ رگه‌هاى نقره و سنگ فيروزه است̏̏. مردم درمورد اين غار افسانه‌هاى بسيار نقل مى‌کنند.
zomorod-b
مجموعهٔ امام (شاه‌ولى) تفت
مجموعهٔ امام تفت در ميدان مرکزى شهرستان تفت قرار دارد. اين مجموعه شامل مسجد، بقعه، حسينيه، آب‌انبار، بازار و مدرسه است که با فاصلهٔ بسيار نزديکى از هم قرار گرفته‌اند.
مسجد
مسجد امام (شاه‌ولي) به دستور خانش‌بيگم خواهر شاه‌تهماسب در قرن نهم هـ.ق ساخته شد.ساختمان مسجد از خشت و آجر و داراى تابستانخانه‌اى با ايوان، گنبد و گرمخانه‌اى در ضلع غربى آن است. بالاى گنبد مأذنه‌اى وجود دارد و راه‌پلهٔ دسترسى به آن، از روى گنبد و در ضلع شمالى آن ساخته شده است. فرش‌بام گنبد از آجر خفتهٔ راسته است.
پوشش گرمخانه طاق و تويزهٔ آجرى و بصورت کاربندى است. درِ چوبى ظريف و کنده‌کارى شده، کتيبهٔ کاشى معرق به خط نسخ در اطراف در، يک قطعه چوب منبت و آلت‌سازى شده به شکل مثلث که بالاى سردر نصب شده، شبکهٔ گچ‌برى ظريف، نورگير بالاى محراب و سنگ مرمر منصوب در محراب، از ظرايف هنرى اين بنا است.
بقعه
اين بنا شامل دو گنبد بزرگ و کوچک است. در دو طرف گنبد ضلع‌هاى شمالى و شرقي، راهروهايى وجود دارد. در ضلع غربى آن، راهرو به يک ايوان با سه طاق‌نما و دو ستون نماسازى شده، تبديل شده است. اختلاف ارتفاع بنا از کف ميدان به اندازهٔ هفت پله است.
پوشش بام گنبد، ترکيب آجر لعاب‌دار سبز و لاجوردى‌رنگ و آجر ساده است و کلمهٔ علي بر بام گنبد و کلمهٔ ياعلي در ساق آن تکرار شده است. هم‌اکنون، بقعه محل کتابخانهٔ عمومى شهر است.

حسينيه
در حال حاضر حسينيه صورت ميدانى را به خود گرفته که ورودى آن از ضلع شمالى است. در ضلع شرقى و غربى آن، دکان‌هايى ساخته شده که همگى آنها داير هستند. تنها قسمت باقى‌ماندهٔ حسينيه که صورت اصلى خود را حفظ کرده، ضلع جنوبى آن است که تکيهٔ رفيع و کاشى‌هاى مسدس فيروزه‌اى‌رنگ ديوارهٔ آن، جلب نظر مى‌کند.
آب‌انبار
اين آب‌انبار در ضلع جنوب شرقى حسينيه قرار دارد و داراى سردرى آجرى و سه بادگير در اطراف خزينه است.
بازار
مصالح ساختمانى بازار خشت و گل و پوشش بام آن اندود کاهگل است. برخى از درهاى قديمى چوبى آن باقى‌مانده است.
مدرسه
ساختمان مدرسه خشتى و ننماسازى آن آجرى است. پوشش سقف اتاق‌هاى مدرسه همگى در جهت طولى بصورت ضربى ساده و در جاهاى ضرورى جهت جلوگيرى از رانش، از ميل مهار استفاده شده است. قسمت ورودى ساختمان بصورت گل و بوتهٔ آجري، نماسازى شده است. لبهٔ درگاه‌هاى ساختمان در قسمت مشرف به حياط با بکارگيرى آجرهاى پيش‌ساخته موج‌دار، نماسازى شده است.
پير ناركي
در 58 كيلومتري شهر يزد و در نزديكي شهر تفت قرار دارد . زرتشتيان همه ساله از روز مهر تا ورهرام از ماه امرداد ( برابر با 12 تا 16 امرداد ) با گرد هم آمدن در اين مكان ، به نيايش اهورامزدا و برگزاري آيين ديني و مراسم سنتي كه با شادي همراه است ، ميپردازند. آورده اند كه عروس فرمانرواي پارس به نام ( نازبانو ) را اين مكان مقدس در خود گرفته است. ( ناز بانو) بر بيابانگردي روشن بين نمايان شده و او را در بنياد پير ناركي فرمان ميدهد.