ملامحمدمهدي نراقي؛ مجتهد بارع و حكيم محقق قرن 13 هجري

[tyjtfhdhr]

يکي از اکابر علماي شيعه که در جامعيت و احاطه و تبحر و تخصص در علوم نقلي و عقلي در دوران اسلامي کم نظير است آخوند ملا محمدمهدي نراقي 1 کاشاني است (متوفاي سنه 1209 هـ. ق) مجتهد و حکيم عارف و رياضي دان اواخر قرن دوازده و اوايل قرن سيزده هجري قمري. نراقي از فارغ التحصيلان حوزه علميه اصفهان است و مدتي نيز درعتبات عاليات از محضر اساتيد نامدار و بزرگ کربلا و نجف استفاده نموده است. نراقي در علوم عقلي و نقلي از تلاميذ فقيه و حکيم محقق ملا اسماعيل خواجويي و عالم بارع شيخ محمد هرندي و دانشمند محقق ملامهدي هرندي و استاد محقق علوم رياضي آقا ميرزا نصير اصفهاني است.

اينکه بعضي گمان کرده‎اند مرحوم حاج ملامهدي در حکمت الهي شاگرد خواجوئي است و علوم نقلي را از ساير اساتيد عصر استفاده نموده است، اشتباه محض است، چون ملا اسمعيل در علوم نقلي و عقلي از محققان عصر خود به شمار مي‎رود، و نراقي معقولاً و منقولاً،‌ از محضر آن يگانه دهر استفاضه نموده است.

عمده تحصيل نراقي در اصفهان، نزد علماي بزرگ اين شهر پر فيض بوده و در حوزه بزرگ اين شهر پرورش علمي يافته است. آخوند ملااحمد نراقي فرزند نحرير او در ترجمه پدر عظيم الشأن خود نوشته است: «و کان عمده تحصيله في اصفهان عند مشايخه الکرام ملا اسماعيل الخاجوئي و الحاج شيخ محمد و مولانا مهدي الهرندي2 و ميرزا نصير، و قرء‌ شطراً‌من الحديث عند الشيخ الأجل الشيخ يوسف اي صاحب حدائق… و کذا آقا محمدباقر البهبهاني»، ‌ظاهراً محضر عالم بزرگ شيخ محمدمهدي فتوني را نيز درک نموده است ولي به جناب آقاي بهبهاني ـ آقاباقر ـ نظري خاص داشته است.

از نراقي آثار تحقيقي در علوم عقلي و نقلي به يادگار مانده است که مورد توجه محققان قرار گرفته است:
1و2- لوامع الاحکام و معتمدالشيعه در فقه استدلالي از آثار نفيس آن يگانه زمان است که مورد استفاده و مراجعه فقهاي عظام مي‎باشد.
3- توضيح الاشکال از آثار نفيس در هندسه که اصول اين علم را به فارسي تأليف نموده است.
4- تحرير اُکر. ثاوذوسيوس در مثلثات نيز از آثار نفيس اوست.
5- جامع السعادت در علم اخلاق تأليف اين مرد بزرگ چند مرتبه چاپ شده است.
6- حواشي شفاي شيخ قسمت الهيات يکي از آثار عالي در حکمت است که تمامي مشکلات کتاب را حل کرده است.

از نراقي متجاز از سي –30- اثر علمي در فقه و اصول و فلسفه و اخلاق و حساب و هندسه و هيئت و نجوم ، باقي مانده که همه اين آثار دلالت بر تبحر و تخصص مؤلف در علوم عقلي و نقلي نمايند.

نگارنده «لمعات الهيه» و « لمعات عرشيه» اين عالم بزرگ را در آينده نزديک به چاپ مي‎رسانم.

يکي از آثار نفيس نراقي در حکمت الهي کتاب مختصر او بنام قره العيون است که آن را براي تدريس در دانشکده انتخاب کرده‎ام، اين رساله را بايد با ترجمه و شرح مختصر به فارسي در دسترس دانشجو قرار داد و آن را وسيله و مدخل قرار داد جهت رجوع به کتب مفصله.

جامع الافکار يکي ديگر از آثار نفيس فلسفي اين محقق بزرگ است. اين کتاب مشتمل است بر افکار و عقايد قدما و متأخران از فلاسفه .

معاصر نراقي حکيم فاضل و عارف بارع آقاي محمد بيدآبادي با آنکه کتب ملاصدرا را تدريس مي‎نمود به عرفانيات بيشتر پايبند است تا مباني حکمت متعاليه، و محقق نراقي به مباحث نظري توجه بيشتري دارد.

آخوند نوري تلميذ عظيم الشأن آقا محمد بيدآبادي، ‌منغمر در طريقة ملاصدرا است و در مباحث و مسائل با آنکه داراي قريحه و ذوق عديم النظيرست جانب برهان را مي‎گيرد و از اين لحاظ به نراقي اشبه است از بيدآبادي.

علامة نراقي از مجتهدين بزرگ عصر خود و از مراجع و زعماي دين و داراي محضر ترافع و قضا بود. مؤلفين کتب فقهي به آثار او توجه نموده‏اند. با اين وصف در حکمت و فلسفه الهي نيز داراي مقام شامخي است و در فنون رياضي نيز، آثار نفيسي دارد، عالي ترين کتب رياضي را تدريس مي‎نمود، بعضي از او به افضل المهندسين تعبير نموده‎اند. در علوم تفسير و حديث و رجال و اخلاق تخصص داشته است، به لحاظ همين جامعيت و تبحر بود که وقتي در کربلا به حوزه استاد بزرگ عصر خود، استادالاساتيد آقا باقر 3 بهبهاني ـ رضي الله عنه ـ حاضر شد، ‌مورد توجه کليه افاضل قرار گرفت، و استاد مقدم او را گرامي داشت، با اينکه در آن عصر ده‎ها محقق در حوزه‎هاي علمي سرگرم تعليم و تعلم بودند. نراقي چون در شهر کاشان متوطن شد و از حوزه‎هاي بزرگ دور افتاد،‌ آنطوري که بايد مورد استفادة طالبان علم قرار نگرفت و احتمال مي‏رود مانند همه اعاظم که در جاهاي کوچک قرار مي‎گيرند، از تعرض بي مايه‎ها که در همه جا حضور دارند مصون نمانده باشد، و اين خود از اعظم مصائب است. يکي از اساتيد حقير به همين مصيبت مبتلا بود.
مرحوم نراقي در حکمت الهي به آخوند ملاصدرا بسيار توجه داشته و از آثار او در همه جا متأثر است و در تحرير مشکلات و عويصات از آخوند استفاده نموده است.

_______________________________________
1. نراقي تحصيلات ابتدائي را در کاشان انجام داده و بعد ازتحصيل کتب صرف و نحو معاني بيان و منطق و قسمتي از سطوح اصول و فقه به اصفهان رفته است و بعد از طي درجات کمال به کاشان مراجعت نموده و در همانجا به تدريس و ترويج شرع مبين پرداخته است.
اين کاشان شهر عجيبي است و خداوند در نهاد مردم اين شهر کويري چه استعدادهائي به وديعه نهاده است و چه نوابغ بي‎نظيري در علوم و فنون و ذوقيات از اين سازمان برخاسته‎اند.
در هنر معماري و کاشي سازي و نساجي در سطح وسيع و نقاشي و فن موسيقي و علم ادوار، و علوم اسلامي معقولاً و منفولاً گوي سبقت از ديگران برده‎اند. بلي مردمي که از تنبلي و بي عاري در ادوار و دهور گريزانند بايد افتخارآفرين باشند در اين مردم استعداد و ذوق، و غيرت کار و فعاليت بهم آميخته است.
کاشان از قديم يعني از همان اوائل اسلام محل سکونت شيعيان و مواليان شاه مردان و پناه گاه فدائيان و مريدان اميرمؤمنان و خلفاي آن حضرت مي‎باشد.
ملااحمد نراقي صاحب کتاب مستندالشيعه فرزند مؤلف يکي از اعاظم فقها و مجتهدان عصر قاجاريه به شمار مي‎رود. ترجمه احوال ملامهدي بن ابي ذر نراقي را در کتب ارباب تراجم مي‎توان ديد، همه او را از اکابر و اعاظم فقهاء و حکما و بعضي او را خاقم حکما و مجتهدين دانسته‎اند. ولي آنچه که مهم است تهيه اثري است که آثار فلسفي و الهي او را تجزيه و تحليل نمايد.
ميرزا ابوالحسن مستوفي * مؤلف تاريخ گلشن مراد و دبير و نويسنده و وقايع نگار دوران زنديه که معاصر مرحوم نراقي است در گلشن مراد متعرض احوال و آثار او شده است و از نراقي به، فيلسوف بحق و حکيم مطلق، جامع معقول و منقول، المولي الاعم و الحبر الاعلم، استاد البشر و … تعبير کرده و نوشته است: ‌در جميع علوم ماهر و مبين دقايق افکار اوائل و اواخر بلکه خود مکمل علومند… و تا بحال تحرير سنه مبارکه – 1206 هـ. ق – رسيده در قيد حيات و به ارشاد خلايق مشغول مي‎باشد…».
مرحوم نراقي سال (1209هـ ق ) درگذشته است و هنگام رحلت ** حدود (60سال) داشته است.

* ‌ميرزا ابوالحسن مستوفي کاشي فرزند معزالدين محمد غفاري اولين نقاش خاندان غفاري است و ابوالحسن غفار نقاشباشي معروف به صنيع الملک فرزند برادر اوست، و مرحوم ميرزا محمدخان غفاري معروف به کمال الملک فرزند برادر صنيع الملک است.
نقاشان کاشان به اين چند نفر محدود نمي ‎شوند و شرح حال و آثار نقاشان کاشان نياز به تاليف کتابي قطور دارد، در دوره صفويه به نام چندين نفر از نقاشان نامي برمي‎خوريم که از مردم کاشان مي‎ باشند. از جمله آقا رضا نقاش کاشي که « در چهرگشائي و شبيه کشي نظير و عديل نداشت… يک مرتبه صورت و چهره اي ساخته و پرداخته بود که شاه عالميان (مراد شاه عباس کبير است) به اجازه آن بوسه بر دست او نهادند».

** يکي ديگر از معاصران نراقي که به خدمت وي رسيده و شرح حال و آثار او را تماماً برشمرده است صاحب ـ رياض الجنه ـ سيد حسن زنوزي تبريزي است.
رياض الجنه، تأليف زنوزي و تاريخ گلشن مراد، هر دو از آثار کم نظير در باب خود مي‎باشند که با کمال تأسف تا اين زمان کسي اقدام به چاپ آنها ننموده است
2. اين ميرزا نصير از اکابر زمان در علوم رياضي و فلکيات و علم طب بود و جمع کثيري از او در علم حساب و هندسه و نجوم و هيئت و طب استفاده نموده ‎اند.
3. آقا باقر يکي از بزرگترين محققان علماي شيعه است که بيان مقام علمي و مجاهدات او در ترويج شريعت مجال واسعي مي‎خواهد، به اين مختصر در اينجا اکتفا مي شود و اين نکته را بايد يادآور شد که در ادوار اسلامي کمتر محققي را مي‎توان نشان داد که به اندازه مرحوم آقا باقر منشأ خيرات و برکات شده باشد و اهتمام او به ترتيب شاگردان نامدار و محقق سبب شد که جماعت کثيري از اکابر در حوزه او به ترتبيت شوند، در اوائل تدريس که مرجعيت او وسعت نداشت به روزه و نماز استيجاري مبادرت مي‎نمود و وجه آن را به شاگردان مستعد که به تنگدستي و فقر مبتلا بودند مي داد. ميرزاي قمي و سيد بحرالعلوم و ميرزا مهدي شهرستاني و ميرزا مهدي مشهدي از جمله تلاميذ او مي ‎باشند.