کلیسای نسطوریان

[spent †]

کليساي نسطوريان ساساني است به گمان باستان شناسان يگانه کليساي باقي مانده از اين دوران است که مي توان آنرا نماد بارز تعلق خليج فارس به ايران و ايراني دانست.

بقاياي بجاي مانده از اين کليساي که ضمن کاوشهاي پروفسور گيرشمن فرانسوي در سال 1337 مورد بررسي قرار گرفت نشان مي دهد که اين جزيره در عصر ساسانيان ميزبان جماعت بزرگي از نسطوريان بوده است. در آن زمان شهر بخت اردشير يا ريشهر فعلي در دوازده کيلومتري بوشهر يکي از مهمترين مراکز مسيحيان ايران بود که تا جزيره خارگ فاصله چنداني نداشت. بندري که قدمت تاريخي آن به عهد ايلام مي رسد و در آن ‌زمان با عنوان ليان شناخته مي ‌شد. روستايي که بدست اردشير ساساني توسعه يافت.

پروفسور گيرشمن کليساي نسطوريان را چنين توصيف مي کند: کشيشان نسطوري خارگ به بهاي کوششي بسيار، طولاني و طاقت فرسا کليسايي زيبا بنا نهادند که با قطعات بزرگ سنگ تراشيده ساخته شده بود و صحن سه گانه اي به سبک ساساني دارد که قسمت مياني آن از صحن هاي جانبي بزرگتر است. بلندي طاقهايي که سه قسمت صحن را مي پوشاند محتملا مي بايست در حدود شش هفت متر بوده باشد.

از ديگر قسمت هاي اين کليسا مي توان از محل همسرايان يعني جايي که در کليسا سرودهاي مذهبي را مي خوانند، محراب، خزانه جاي نگهداري اشيايي که در عشاء رباني بکار مي رود، جامه خانه اطاقي که البسه و زيورآلات مخصوص تشريفات کليسايي را در آنجا نگهداري مي کنند، نام برد.

از ديگر قسمتهاي اين کليسا نيز مي توان به تالار کتابخانه و تالار مجمع کشيشان نام برد. اطراف صحن کليسا ميدانگاه بزرگي است که خانه هاي صومعه را شامل مي شود که مشتمل بر حدود شصت حجره است که هر يک داراي سه قسمت کوچک مي باشد که يکي از آنها جاي خواب مي باشد. همچنين در چند صد متري کليسا چندين ويرانه کوچک بفواصل زياد از يکديگر وجود دارد که خانه هاي کشيشان را شامل مي شود.
اين مجموعه کليسا داراي تزييناتي گچي بوده که در کاوش هاي پروفسور گيرشمن بدست آمده است. نمونه هاي گچبري بدست آمده از خارک، پنج قطعه با نقوش گياهي و نقش صليب هستند که اکنون در مخزن موزه ملي ايران نگهداري مي شوند. اين گچبري ها مدتي پيش توسط موزه ملي ايران و در نمايشگاهي تحت عنوان تزيينات گچبري دوره ساساني در معرض ديد عموم قرار گرفته است.

اما آنچه اکنون موجب نگراني دوستداران و کارشناسان ميراث فرهنگي مي شود عدم توجه کافي مبني بر حفظ و مرمت ميراث گذشتگان است بطوريکه کتيبه هخامنشي جزيره خارگ تنها در اندک زماني پس از کشف تخريب گرديد. اکنون با توجه به نهايي شدن طرح تبديل جزيره خارگ به سايت موزه و موافقت شرکت نفت با تخصيص سه ميليارد تومان اعتبار به اين پروژه ملي از مسئولين سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري انتظار مي رود که با آماده سازي طرحي جامع از اين کليسا و ديگر آثار باستاني خارگ زمينه مرمت و حفظ اين آثار ملي را فراهم کنند. مساعدتي که شرکت نفت براي اولين بار نيست انجام مي دهد چرا که اين شرکت براي اولين بار و بصورت داوطلبانه مقدمات سفر و پرداخت تمام هزينه کاوش هاي باستاني پروفسور گيرشمن در سال 1337 را فراهم گرداند.
در صورت مرمت و ثبت ملي مجموعه اين کليسا و باغ زيباي باستاني مجاور و قنات هاي اطراف اين کليسا بهترين پتانسيل و قابليت را براي تبديل شدن به موزه، مرکزي پژوهشي و يا مجتمع فرهنگي- باستاني را دارا مي باشد. تاريخ ما را به خاطر سهل انگاريي نخواهد بخشيد و شايد فردا خيلي دير باشد.