شاخصه های مردمسالاری دینی

[bOoOoOy]

یکی از اساسی ترین پایه های ثبات و استواری هر نظام سیاسی، مشارکت مردم و حضور آنها در عرصه های مختلف اداره جامعه است. حضور و مشارکت مردم هم در اصل تاسیس و پیدایش نظام سیاسی موثر است و هم در تداوم و استمرار آن. دموکراسی یا مردمسالاری را به شیوه حکومت مبتنی بر آرای عمومی و از طریق نمایندگان برگزیده مردم تعریف کرده اند. برخی نیز در تعریف آن گفته اند: "دموکراسی حکومت به وسیله قوانینی است که نمایندگان برگزیده مردم پس از مشورت و بررسی طولانی به آنها دست یافته اند و آن قوانین چنان به آگاهی مردم رسیده است که بر هیچ کس پوشیده نیست"(۱). اصطلاح دموکراسی با وجود کاربرد فراوان و استعمال شایع آن، تعریف روشن و معینی ندارد و هر جامعه و رژیمی این اصطلاح را مطابق برداشت خود، با معانی نسبتا متفاوت و بعضا متضاد به کار می برد. علاوه بر این، تنوع و تکثر انواع دموکراسی ها مانع ایجاد وحدت نظر در بسیاری از اساسی ترین مفاهیم این اصطلاح گردیده و بعضا به تعارض های موجود در آن دامن زده است.
با وجود تفسیرهای مختلف از دموکراسی و مردمسالاری، در این نکته نمی توان تردید داشت که رکن رکین هر مدل و یا تفسیری از دموکراسی و مردمسالاری، چیزی نیست جز پذیرش حق حاکمیت مردم و اعتقاد به موثر بودن نقش آنها در تعین سرنوشت خویش(۲). حق مردم در تعیین سرنوشت خویش که از اصول مسلم و غیر قابل انکار در اندیشه اسلامی است، مبنای تحقق انقلاب اسلامی و تشکیل نظام جمهوری اسلامی می باشد. حضرت امام خمینی ( ره ) چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن همواره تاکید بر نقش مردم داشته و حقیقتا برای آن ارزش و اهمیت قائل بودند. در اندیشه سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، دارا بودن حق تعیین سرنوشت، از جمله اصولی است که مورد تاکید و توجه ایشان بوده است: "از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد"(۳). ایشان همچنین در تبیین ماهیت حکومت اسلامی می فرمایند: "ماهیت حکومت جمهوری اسلامی این است که با شرایطی که اسلام برای حکومت قرار داده است، با اتکا به آرای عمومی ملت، حکومت تشکیل شده و مجری احکام اسلام می باشد"(۴). در جای دیگر می فرمایند: "حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما از رویه پیامبر اکرم و امام علی الهام خواهد گرفت و متکی به آرای عمومی ملت می باشد و نیز شکل حکومت با مراجعه به آرای ملت تعیین خواهد گردید"(۵).
مفهوم دموکراسی و مردمسالاری در بیانات امام به دو شکل به کار گرفته شده است: نخست، دموکراسی مطلوب و مثبت و دیگر، دموکراسی نامطلوب و به تعبیر امام، غیر حقیقی و جعلی که در مغرب زمین بنا نهاده شده و طبق نظر ایشان اساساً دموکراسی نیست. در این میان، نکته آن است که حضرت امام، طرح خود از دموکراسی مطلوب را بر تعریف و قرائت ویژه ای از مفهوم دموکراسی بنا گذشته اند. حضرت امام برای دموکراسی مطلوب خود ویژگی ها و مشخصاتی بیان کرده اند که طرح آن می تواند به شکل گرفتن تصویر نسبتاً واضحی از دموکراسی و مردمسالاری مطلوب ایشان بینجامد. حضرت امام نفی استبداد و دیکتاتوری را یکی از ویژگی های دموکراسی و مردمسالاری مطلوب می دانند و می فرمایند: "اصول دموکراسی، در تضاد با رژیم شاه قرار دارد"(۶) و یا "دست از مبارزه بر نمی داریم تا حکومت دموکراسی به معنای واقعی آن جایگزین دیکتاتورها شود"(۷) و یا "با قیام ملت، شاه خواهد رفت و حکومت دموکراسی برقرار خواهد شد"(۸).