مراسم سنتي «چمر»

[First Star]

سرزمين ايلام با حوزه سياسي فعلي به واسطه همجواري با استانهاي همچون كرمانشاه،لرستان و خوزستان تنوعي از نژادها وگويشهاي ايراني را در خود جاي داده است مردماني كه در اين ديار مي زيسته اند به مانند ساير مناطق همجوار  داراي فرهنگي قوي و آيينهاي سنتي خاص خود بوده كه گاهي از همسايگان خويش به عاريت گرفته و به آن رنگ و بوي محلي داده اند.

 

آيين سنتي (چمر) يكي از اين رسوم محلي است كه عده اي را عقيده بر آن است كه ابتدا از لرستان وارد ايلام شده و رنگ و بوي محلي (كردي) گرفته است اجراي مراسم آييني (چمر) در بين جامعه عشايري غرب كشور از ريشه هاي اعتقادي و برخاسته از متن مفاهيم ارزشي اين قوم مايه مي گيرد كه براي تكريم و تجليل نمودن از فقدان شخصيتها، انسانهاي مصلح و خدا جو ، دلاور وشجاع ، متهور و مورد احترام اقشارمردم بر پا مي شود .        

 

چمر نوعي مراسم ويژه سنتي و نمايش تصويري و عيني از آيين مرثيه اي و عزاداري محلي است كه مي توان آن را در  قلمرو تعزيه به شمار آورد. اين سوگ-آواز پيشينه اي كهن دارد , با اساطير آغاز دوره نوسنگي ارتباط مي يابد كه در ايران ، فينيقيه و اسكندريه اين مراسم را بعد از برداشت گندم يعني زمان خشكيدن گياهان انجام مي دادند.

مراسم چمر را به فاصله يك تا سه هفته بعد ازمرگ متوفي انجام مي دهند و سبب اين تاخير آن است كه صاحب عزا پيك هايي را به مناطق و اطراف مي فرستد تا از طوايف و تيره هاي كه با آنان ارتباط دارند براي شركت در اين مراسم دعوت به عمل آورند،براي انجام مراسم چمر احتياج به انجام يك سري كارهاي مقدماتي است كه مهمترين آنها عبارتند از:

 

تدارك برگزاري مراسم چمر:
در زماني كه جواني شجاع و يا فردي خوشنام دعوت حق را لبيك مي گويد عشيره و طايفه او به فكر انجام چمر مي افتند كه بعد از تصميم گيري،به جمع آوري ملزومات  آن مي پردازند كه به آن اصطلاحاً(خرج چمر) مي گويند.

تعيين و انتخاب چمرگاه:
 انتخاب جايگاه و محل برگزاري مراسم و تعيين (چمرگاه)به اعتبار و نقش عمده آن در ايجاد جاذبه و معرفي هر چه باشكوهتر صحنه مراسم ارتباط دارد به نحوي كه پس از خاتمه مراسم با بجاي گزاردن علايم تصويري تا ساليان دراز اين علايم ضامن و تداعي كننده خاطرات فرد متوفي است.

موعد و زمان برگزاري چمر:
پس از اتخاذ تصميمات لازم در برگزاي مراسم مراتب توسط افرادي كه اصطلاحاً(پيك) مي نامند به اطلاع طوايف و عشيره هاي دور و نزديك جهت حضور و شركت در مراسم چمر رسانيده مي شود.

نحوه حضور و مشاركت در مراسم چمر:

مدعوين به مراسم در گروهاي منظم با لباسهاي تيره و سنتي كه غالباً از ريش سفيدان و مردان و زنان ميانسال طوايف و تيره هاي دور و نزديك مي باشند به صحنه مراسم وارد مي شوند كه هر گروه حامل كمكهاي جنسي مرسوم و مخصوص به خود هستند اين كمكها بيشتر شامل مواد غذاي نظير برنج،گوسفند،روغن،قند و حتي در مواردي هيزم است كه در ليستي كه توسط طايفه صاحب مراسم گرفته مي شود اين كمكها ثبت مي گردد تا در فرصتهاي مقتضي متقابلاً جبران نمايند با انجام چنين رفتاري هزينه برگزاري  مراسم كه از يك حركت و روح تعاون نشات مي گيرد تنها به خانواده متوفي تحميل نخواهد شد با شروع مراسم مدعوين به شرحي كه خواهد آمد با استقبال مخصوص گروه استقبال كننده مواجه مي شوند كه اين استقبال به دو صورت انجام مي پذيرد.

.الف -استقبال كنندگان گروه مردان:
اين گروه كه عمدتاً بزرگان قوم خانواده عزادار هستند با لباس محلي و تيره در حالتي كه روي پيشاني و شانه هاي خود را گل گرفته و نوارهايي پهن از سياه چادر را به شيوه حمايل بر تن دارند در مقابل افراد و بزرگان تازه وارد مدعو قرار گرفته و با تكرار كلمه(هي داد هي بيداد)به همديگر تسليت گفته و وارد شدگان نيز از يك ظرف گل كه در يك طشت يا تغاري آماده گرديده به شانه ها و پيشاني خود مي مالند تا مراتب همدردي خود را تجسمي عيني ببخشند استقبال كنندگان مدعوين را به درون سياه چادرهايي كه از قبل آماده شده جهت استراحت و صرف چاي و نهار هدايت مي كنند و پس از پذيرايي از  آنان بر حسب رعايت سن و مقام با اجازه خانواده متوفي توسط شخصي كه يك سيني با يك كارد به همراه دارد به نشانه احترام و پاسخ به عمل ابراز همدردي مدعوين به پاك نمودن گل هاي شانه ها و پيشاني آنها مي پردازند.

ب-استقبال كنندگان گروه زنان:
اين گروه كه از بستگان درجه يك خانواده عزادار هستند با سربندهاي تيره و لباسهاي مشكي و صورت خراشيده  و پيشاني و شانه هاي گل گرفته شده به نحوي كه چادر و عباي مشكي آنها بر روي شانه ها افتاده به استقبال زنان مدعو مي روند و با حركتهاي موزون هر دو دست كه  روي صورت، به صورت مماس فرود مي آيد و با گفتن عبارت(وي وي)واي واي صورت مي گيرد كه اين عبارت به طور ريز و تند و سريع تكرار مي شود سپس زنان مدعو را به جايگاه و يا محل استقرار گروه زنان (مويه خوان يا مور آر )مشايعت و همراهي مي نمايند..

اجراي مراسم چمر:
در مراحل اجرايي چمر از مجموعه اي از گروهاي مختلف تشكيل مي شود كه شامل گروه صف زنان،صف مردان،زنان مويه خوان،نوازندگان ساز و دهل و گروه شاعران محلي يا به ايشها(بهتر گوها يا رو كرها) است كه هر كدام به طور منظم و در جايگاه مخصوص خود قرار مي گيرد.. در روز موعود با بالا آمدن آفتاب و به نوا در آمدن سرنا و دهل در ميدان چمرگاه بستگان  و اقوام صاحب عزا دور هم جمع شده و در دو صف جداگانه زن و مرد ولي مرتبط به هم بر روي خطي دايره وار در چمرگاه صف مي بندند نخست مردان صف بسته و علمها و كتلها را در قسمتهاي مختلف صف جاي مي دهند سپس زنان در انتهاي صف مردان صف بسته و پارچه اي سياه راجلوي خود مي گيرند و سپس(به ايشها)و(رو كرها) در چند دسته چهار تا شش نفري و معمولاً در دسته هاي مختلف به همراه نوازندگان موسيقي كه آلاتشان دهل و سرنا است به سرودن شعرهاي في البداهه در رثاي متوفي پرداخته كه نوايشان با آهنگي خاص و بسيار غم انگيز خوانده مي شود.

 

همسرايان ضمن سرودن همزمان شعرشان به همراه نوازندگاه دهل و سرنا و به آرامي حول ميداني دايره شكل كه صفوف فشرده مردان و زنان ميهمان آن را احاطه كردند به حركت در مي آيند در وسط ميدان با تيرهاي چوبي كوتاه سكويي ايجاد مي كنند كه به (كتل)  معروف است كه البسه و تفنگ و قطار و عكس متوفي را بر روي آن نصب مي كنند اسب متوفي را نيز با پارچه تزئين و تفنگ صاحبش بر روي زين آن قرار مي دهند.

سپس زنان جداي از مردان و در گوشه اي از ميدان صفوف فشرده اي را تشكيل مي دهند و  عده اي از زنان كه به (مور آرها) معروف هستند و صداي رسا و دل انگيز دارند به دور كتل حلقه زده و به صورت جمعي يا انفرادي اشعاري غم انگيز در رثاي متوفي مي سرايند در نزديكي ظهر از ميهمانان جهت صرف نهار در سياه چادرهاي كه قبلاً در يك يا دو رديف برپا شده اند دعوت به عمل مي آورند .

 

غذاي چمر معمولاً چلو گوشت است كه در سيني هاي بزرگ و براي هر سه يا چهار نفر يك سيني گذاشته مي شود پيش از غروب آفتاب مردان و زنان گرد علم و كتلها جمع مي شوند و پس از شيون بسيار پيرمردان  قوم كتل خاص مرده را باز مي كنند و مراسم پايان مي يابد اگر مراسم چمر چند روز ادامه يابد هر غروب ميهمانان به خانه خود باز مي گردند اما در آخرين روز به ميهمانان شام مي دهند كه به اين شام(شاو شيم)يا(شاو شين) مي گويند .

در مجموع، مراسم چمر در استان ايلام داراي مفاهيم ارزشي و اعتقادي فراواني نظير:برابري،تعاون،اتحاد،نظم و تعادل و توازن است حركت صفوف مردان و زنان در كنار هم نشانه مساوات و برابري زنان و مردان  در عرصه زندگي است مراسم چمر مجموعه اي از ارزشهاي انساني و اسلامي است كه در قالب حركاتي عيني و ملموس  به تصوير كشيده مي شود تا از اين طريق از حقوق عرفي و شخصيت معنوي عزيزان از دست رفته و انسانهاي مصلح و خداي جوي تجليل شود با اين اميد كه انشاالله آثار اين مراسم با شكوه سنتي و اعتقادي منشاء خير و بركت براي انسانها در عرصه فعاليت زندگي و مبارزات اجتماعي گردد.