سرنوشت مشابه مهاجرت خلبانان ایرانی

[✘PETER✘]

اخیرا تغییر و تحولاتی در برنامه های فضایی کشور در دولت تدبیر و امید رخ داده است. اینکه ما بیاییم اولویت اعزام فضانورد به فضا را کنار بگذاریم و فقط به طراحی و ساخت ماهواره وتوسعه خدمات فضایی بپردازیم خطر بزرگی است که به طور کلی ما را از رسیدن به این هدف کلان که مورد تاکید مقام معظم رهبری و شاخصی برای اندازه گیری سطح تکنولوژی در کشورمان است باز می دارد.
سرنوشت مشابه مهاجرت خلبانان ایرانی در انتظار دانشمندان فضایی کشور؟!
گروه جامعه جهان نیوز ـ چند روز پیش محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات خبر از چند پاره یکی از سازمان هایی داد که بسیاری از پیشرفت های فضایی کشور مدیون آن است. وی در گفتگو با روزنامه شهروند گفت: «این سازمان برای ماهواره‌های مخابراتی و سنجش از راه دور تأسیس شده است. در دولت قبل سازمان فضایی را به همراه بخش‌هایی در وزارت کشاورزی و وزارت علوم ادغام کردند و در نتیجه سازمانی که حدود ٢٧٠ یا ٢٨٠ نفر پرسنل داشت درحال حاضر بیش از ١٣٠٠ نفر نیرو دارد که کل این نیروها برای ما مفید نیستند. وزیر ارتباطات درباره تعیین تکلیف این سازمان نیز تصریح کرده است: جلساتی را در این رابطه تشکیل داده‌ایم و قرار است به‌زودی آقای رئیس‌جمهوری درباره سرنوشت سازمان فضایی تصمیم‌گیری کند به این صورت که احتمالاً بخشی از آن به زیرمجموعه وزارت ارتباطات بیابد بخشی زیرمجموعه وزارت علوم قرار بگیرد و بخش دیگری هم به بخش‌های ذیربط منتقل بشود. محمود واعظی می‌گوید: رئیس‌جمهوری قرار است درباره آن بخش‌هایی که مفید است یعنی آنچه مربوط به ماهواره‌هاست تصمیم‌گیری کند و اگر تصمیم‌گیری و تعیین تکلیفی که گفتم انجام بشود بخش‌های مختلف این سازمان تقسیم‌بندی خواهند شد و به زیرمجموعه نهادهای مربوطه خواهند رفت.»

اما محمد شریعتمداری رئیس فعلی سازمان فضایی کشور بر خلاف وزیر ارتباطات معتقد است: «به هیچ‌وجه یکپارچگی سازمان و وجود مرکزیت برای هدایت، سیاست‌گذاری و حمایت از برنامه‌های فضایی کشور متوقف نخواهد شد اما در حوزه صف بخشی از امور را به دانشگاه‌ها می‌سپاریم و خود را از تصدی‌گری در حوزه ساخت و تولید تا جایی که مقدور است جدا می‌کنیم اما قدرت اسمبلینگ و جمع کردن فعالیت‌های تولید در حوزه‌های مختلف فضایی را همچنان در سازمان حفظ خواهیم کرد و همه این فعالیت‌ها در یک حوزه واحد همچنان در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری باقی خواهد ماند.»

اما یکی از کارشناسان فضایی کشور نسبت به آنچه در این سازمان در حال وقوع است ابراز نگرانی می کند. محمدحسین ذوالفقار طراح کپسول زیستی حامل موجود زنده به فضا و طرح ملی ارتقاسازمان فضایی کشور و کارشناس ارشد هوافضا است. وی در تحلیلی به بحران مهمی که پیشرفت های فضایی کشور را تهدید می کند پرداخته است. یادداشت وی را در ادامه می خوانید:

* * *

بحران در پیشرفت های فضایی کشور که ریشه آن مسائل مدیریتی است، از دو وجه خارجی و داخلی قابل بررسی است.

تهدیدات خارجی اثرگذار بر برنامه فضایی کشور

در بعد خارجی می توان به اولین پرتاب ماهواره درکشور اشاره نمود که بازتاب این گام بلند علمی در سطح کشورهای منطقه و به خصوص اسلامی منجر به الگو قرار گرفتن کشورمان درحوزه تکنولوژی شد. این بازتاب به گونه ای بود که طی بیداری اسلامی که در سال ۸۹ به اوج خود رسید، سران این انقلاب ها عنوان کردند ایران به عنوان کشوری که تحت شدیدترین تحریم ها قرارگرفته بود توانست بدون دخالت کشورهای قدرتمند و با تکیه بر توان داخلی به فناوری ساخت ماهواره و از همه مهمتر پرتابگر دست پیداکند. این موضوع به شاخصی در راستای شناساندن پیشرفت های کشورمان در میان ملل اسلامی منطقه تبدیل شد.

تلاش جهان عرب برای رویارویی فضایی با ایران!

پس از این دستاورد مهم، پرتاب کاوشگر حامل موجود زنده به فضا، اهمیت این مسأله را دو چندان کرد و برخی کشورهای منطقه را که در حوزه سخت افزار نتوانسته بودند با کشورمان و اهداف دوربرد و تأثیرگذار آن در منطقه به مقابله بپردازند وارد یک رویارویی معنوی و الگوسازی مصنوعی برای جهان عرب در تقابل تکنولوژی با جمهوری اسلامی ایران نمود.

از آن جمله می توان به نقش امارات در این راستا اشاره کرد. چرا که این کشور در مدت کوتاهی با طرح اتحادیه فضایی کشورهای عربی و تشکیل سازمان فضایی در فاصله زمانی بسیار کوتاه و اعلام حجم سرمایه گذاری ۵.۵ میلیارد دلاری در بعد «اعزام انسان به مریخ» یک هدف گذاری غیرممکن از لحاظ فنی را برای خود ترسیم کند تا بتواند با استراتژی پرتاب موجود زنده به زیر مدار که قبل از اعزام انسان به فضا توسط این کشور صورت می‌پذیرد، اعزام انسان به مریخ را در میان افکار عمومی جهان عرب بقبولاند و خود را یک سر و گردن بالاتر از کشورمان نشان دهد. دلیل آن هم این است که هدف گذاری کشورمان در حوزه اعزام موجود زنده به فضا، «قراردادن انسان در مدار زمین» است و این در حالی است که چشم انداز فعالیت فضایی امارات، «فرود انسان در مریخ» است.

این منطق بیان و طرح تکنولوژی، یک تضاد را در میان افکار عمومی در راستای قبول قدرت برتر علمی منطقه ایجاد خواهد کرد. پس می توان گفت کشوری در آینده نفوذ و تاثیرگذاری لازم را خواهد داشت که بتواند این برند و علامت تکنولوژی پیشرفته را در درون خود ایجاد کند و در نهایت آن را حفظ نماید.

نگاهی به تغییر برنامه های فضایی کشور در دولت جدید/ سرنوشت مشابه مهاجرت خلبانان ایرانی در انتظار دانشمندان فضایی کشور؟!

اما اخیرا تغییر و تحولاتی در برنامه های فضایی کشور در دولت تدبیر و امید رخ داده است. اینکه ما بیاییم اولویت اعزام فضانورد به فضا را کنار بگذاریم و فقط به طراحی و ساخت ماهواره وتوسعه خدمات فضایی بپردازیم خطر بزرگی است که به طور کلی ما را از رسیدن به این هدف کلان که مورد تاکید مقام معظم رهبری و شاخصی برای اندازه گیری سطح تکنولوژی در کشورمان است باز می دارد. چرا که با توقف تحقیقات و فعالیت های سازمان فضایی در اعزام محموله زیستی به فضا، دانشمندان ما بیکار خواهند شد و همان ماجرای جذب خلبانان خطوط هوایی کشور توسط برخی از کشورهای منطقه با دستمزدهای کلان، این بار در ابعاد بسیار وسیعی برای جذب دانشمندان فضایی تکرار خواهد شد.

با این استراتژی سازمان فضایی حتی نخواهد توانست شرایط کنونی خود را حفظ کند و دلیل روشنی که احتمال وقوع این اتفاق بد را قوی می کند این است که کشورهای اطراف ما ـ که ادعاهای بلند پروازانه کرده اند ـ نیروی انسانی متخصص در این حوزه را ندارند. پس می بایست اقدام به تامین این نیروها از کشورهای دیگرکنند.

اما از سوی دیگر دولتمردان ما در سرمایه گذاری از بودجه بیت المال در پی یک دستاورد تجاری، مفید و ملموس برای کشور هستند که پرداختن به این پروژه این هدف را ارضا نمی کند. ولی در این راستا می توان میزان گردش مالی را که در فوتبال وجود دارد با گردش مالی طرح کلان ملی اعزام فضانورد به فضا مقایسه کرد که ما را یقیناً به یک شاخص تعجب آور ده ها برابری خواهد رساند. این درحالی است که دست آورد این دو مورد از زمین تا آسمان برای کشورمان متفاوت است.

طرحی برای گردش مالی مؤثر در سازمان فضایی

در طرح ارتقای سازمان فضایی که درسال ۸۷ تکمیل شد و در اختیار ریاست جمهوری قرار گرفت برای ایجاد یک گردش مالی مؤثر در خصوص پروژه های فضایی، پیشنهادی داده شد که بتوانیم در بعد بین المللی این فرایند را ایجاد کنیم. بر این اساس کشورها به سه دسته:

۱. صاحب فناوری
۲. هم سطح فناوری
۳ . فاقد تکنولوژی هوافضا

تقسیم بندی شده‌اند.

۱. کشورهای صاحب فناوری

مكانیزم جذب سرمایه در امور بین الملل به این صورت تعریف می گردد که ابتدا کشورهای صاحب فناوری ملی كه در رشته مهندسی هوا فضا صاحب فناوری های نوین دنیا بوده و دارای اقتدار صنعتی و صادراتی هستند شناسایی می‌گردند. امور بین الملل سازمان با بررسی این كشورها در قالب فنی و حقوقی اقدام به اجرای پروژه های آموزشی و پژوهشی فناوری‌محور از طریق دانشگاه‌های این كشورها می‌نماید و یک بازار گسترده برای ورود این فناوری‌ها و بومی‌سازی آنها تعریف می‌کند.

۲. كشورهای هم سطح فناوری

كشورهایی كه از لحاظ فناوری و پژوهشی هم سطح با كشورمان هستند. سازمان با این كشورها اقدام به انجام پروژه های صرفا مشترک پژوهشی فناورمحور با سرمایه و امتیاز مشترك می‌نماید. کشورهایی مثل اندونزی، مالزی و آرژانتین مثال خوبی برای این بخش هستند.

۳. كشورهای فاقد تکنولوژی هوافضا

كشورهایی که فاقد قدرت پژوهش، دانشگاه و فناوری هوافضایی هستند. با این كشورها سازمان اقدام به انجام پروژه های پژوهشی با قراردادهای تضمین صرفا مالی از طرف این ملل می نماید بدین صورت كه سیستم اقدام به انجام پروژهای پژوهشی در داخل كشور نموده و این كشورها صرفا تامین كننده منابع مالی برای طرحها بوده و از محصول این پژوهش ها که همان فناوری و امتیاز تکنولوژی است به طور مساوی با كشورمان بهره مند می‌شوند. در این راستا باید به کشورهای آمریکای لاتین مثل ونزوئلا توجه ویژه صورت گیرد چرا که مقام معظم رهبری هم طی فرمایشات اخیر خود بر نقش این کشورها در راهبرد نظم نوین جهانی تاکید ویژه‌ای داشتند.

فواید طرح

امروزه در دنیا عمدتا فناوری‌ها و محصولاتی كه تولیدكننده آنها ابرقدرتها هستند خودشان نیز صاحب امتیاز استانداردگذاری نیز هستند. با پیاده‌سازی این سیستم، سازمان فضایی اقدام به استانداردگذاری مشترك در پژوهش های فناوری‌محور و محصولات آن می نماید و یک برند جدید و قدرتمند را در بازار ارائه می‌کند که با یک سطح فناوری متوسط، جایگاه مناسبی برای این سازمان در بهره‌برداری از فضای ماورای جو، شکل می گیرد و مشکل گردش مالی نیز تا حد زیادی برطرف می‌شود.

مشکلات داخلی سازمان فضایی

متاسفانه بزرگترین مشکل این سازمان، مدیریتی است که از دولت دهم در این سازمان همچنان پا برجاست. چرا که این مدیریت قابلیت دفاع قاطع در خصوص طرح پیاده شده در خصوص ارتقای ساختار و مکانیزم‌های اجرایی این سازمان را نداشت و عملاً موجب ایجاد تردید در خصوص جایگاه و ساختار سازمان فضایی در دولت جدید گردید. دلیل بروز این مشکل، کپی‌برداری محض از طرحی بود که اینجانب به دولت قبل ارائه نموده بودم.

اخیراً شاهد این هستیم که برخی از صاحب نظران محترم در علوم فضایی، جایگاه و عملکرد پژوهشکده‌های سازمان را نقد کرده و خواستار جدا شدن این پژوهشکده‌ها از سازمان و پیوستن آن به وزارت علوم و ارتباطات و فناوری اطلاعات هستند.

هدف از ایجاد پژوهشگاه و پژوهشکده زیر نظر مستقیم سازمان که ساختار را از حالت آژانس خارج نمود این بود که در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی ما، علوم بین رشته‌ای هنوز قابلیت شکل‌گیری ندارد. برای اینکه بتوان در یک پروژه فضایی چندین تخصص را کنار هم مدیریت نمود، نیازمند اشرافیت هستیم تا بتوانیم یک محصول را طراحی کرده و بسازیم. حال آنکه قابلیت هر دانشکده به صورت جداگانه در یک رشته و گرایش‌های مرتبط آن ایجاد گردیده است، بنابراین ما باید بتوانیم در یک ساختار فرادست پژوهشی به صورت هرمی (مدیریت بر اساس دستور از بالا و اجرای امر مافوق) خروجی ساختار ماتریسی (تشکیل کارگروه های هم عرض) دانشکده‌ها را که در قالب پژوهشکده‌های جوار صنعت، تعریف می‌شوند را مدیریت کرده و اقدام به تدوین استاندارد و مهمتر از همه علوم فناورمحور، بین‌رشته‌ای نماییم. با این مکانیزم خلا ایجاد پژوهشکده زیر نظر سازمان فضایی کشور نمایان می‌شود. اما متاسفانه این طرح بدون دخالت و کوچکترین نظرخواهی از طراح آن، درحال اجرا است.

عدم استفاده بهینه از نیروی انسانی

از دیگر مشکلات مدیریتی سازمان عدم استفاده بهینه از نیروی انسانی است. همانگونه که در سایت سازمان گفته شد، در وزارت دفاع و سازمان‌های هوافضایی تابعه، آن ده‌ها هزار نفر نیروی متخصص چنان بهینه مدیریت می‌شوند که خروجی این مدیریت کلان، صدها پروژه‌ای است که صنعت دفاعی کشور را واقعاً بالنده کرده است. اما دولت محترم، سازمان فضایی را با حدود ۲۰۰۰ نفر پرسنل، نیازمند چابک‌سازی می‌داند و این یعنی مدیریت فعلی سازمان قابلیت پایش و بهره‌برداری هدفمند این نیروی انسانی محدود را هم ندارد. جالب اینجاست که دستاوردهای مهم این منابع انسانی، نیز فقط بنام مدیران این مجموعه تمام می‌شود و موجبات دلسردی کارکنان این مجموعه می‌گردد.

امیدوارم دولت محترم، فرصتی را در شورای عالی فضایی بدهد که به صورت موشکافانه، تدبیر به کار رفته در طرح ملی ارتقای سازمان فضایی را در حضور صاحب نظران این رشته به درستی تشریح نمایم تا بتوانیم سازمان فضایی کشورمان را از این شرایط بحرانی خارج کرده و راه پیشرفت و بالندگی را با قدرت طی نماییم.