جایگاه زنان در دوره هخامنشیان...!

[armin van buuren]

 سی‌هزار لوح گل نوشته »

در اواخر سال 1312 ه . ق در گوشه شرقی صفه ، روی حصار شمالی به اتاق‌هائی برخوردند كه 30 هزار لوح گل نبشته ،در آنها بایگانی شده بود . و حاوی اطلاعات مهمی در مورد دستمزد كارگران و پیشه‌ورانی كه در ساخت كاخ عظیم تخت جمشید شركت داشتند بما نشان می‌دهد .

این لوح‌ها در دوران هخامنشی به صورت خام نگهداری می‌شد ، اما زمانی كه تخت جمشید در آتش غرور اسكندر می‌سوخت ، تعدادی از لوح‌ها نابود شدند و تصادفا بخشی از آنها در لهیب آتش پخته شد و برای ما محفوظ ماند . برای خواندن آن لوح‌ها ، دولت وقت ایران موافقت كرد كه الواح در 50 صندوق بسته‌بندی شده و بطور امانت به دانشگاه شیكاگو منتقل شد و در سال 1945میلادی تحت نظر پرفسور ژرژ كامرون ترجمه آنها آغاز گردید . 

تا پیش از پیدایش و ترجمه این گل‌نبشته ها ، عقیده بسیاری از باستان شناسان و تاریخ نویسان بر آن بود كه كاخ‌های عظیم شاهنشاهی هخامنشی هم مانند اهرام و پرستشگاه‌ها و كاخ‌های مصر و آشور و بابل و سایر كشورها‌های شرقی ، با بیگاری و بكمك رنج و اسارت مردمان كشورهای زیردست ساخته شده است یا بمانند دیوار بزرگ چین ، كه در قرن سوم پیش از میلاد توسط چین شی هوانگ امپراتور مقتدر چین بنا گردید و جسد هزاران اسیر در درون آن دیوار دفن گردید ، یا در ساخت كولیزیم ( نمایشگاه عظیم روم باستان ) 10 تا 50 هزار اسیر در طول 10 سال برای ساخت آن بیگاری دادند و رنج كشیدند و هنگام گشایش عده بسیاری از آنها خوراك درندگان ساختند و یا حتی پطر ، تزار بزرگ روسیه برای احداث پطروگراد در كنار خلیج فنلاند در اوائل قرن 18 میلادی روزانه از چهل هزار كارگر ، در آن سرمای توانفرسا بیگاری می‌كشید . اما پیدایش و ترجمه گل نبشته‌های اداری تخت جمشید نشان داد كه در ، دربار هخامنشی بیگاری و اسارت و كار بدون دستمزد ، موضوع و مفهومی نداشته و كلیه كارگران و استادان اعم از درودگران ، سنگ تراشان ، پیكرسازان ، منبت كاران ، آهنگران ، و پیشه‌وران و سایر كاركنان و خدمتكاران دیوانی بفراخور مهارت و استادی ، دستمزد روزانه دریافت می‌كردند و حتی ملیت و قومیت كارگران اغلب در این لوحه‌ها نوشته شده ، مانند سنگتراش یا درودگران مصری و كارگران سوریه‌ای و از روی این الواح تا حدی معلوم گردید كه استادكاران و هنرمندان كاخ باشكوه تخت جمشید از كدام كشور جز شاهنشاهی بوده ، و تصور می‌رود استادكاران یا كارگرانی كه ملیت آنها ذكر نشده ، پارسی یا مادی بوده كه نیاز به معرفی نداشته‌اند .

 بر اساس لوح‌های گل‌نبشته تخت جمشید زنان هم دوش مردان در ساختن كاخ‌های شاهان هخامنشی دست داشته‌اند و دستمزد برابر دریافت می‌نمودند و پیشه بیشتر زنان در دوره هخامنشیان صیقل دادن سنگ‌نگاره‌ها و همچنین دوخت و دوز بوده است و باید خاطر نشان ساخت كه زنان در دوران باردار و با بدنیا آوردن كودكی ، برای مدتی از كار معاف ، اما همچنان برای گذراندن زندگی و تامین معاش به آنان دستمزد پرداخت و مواد اولیه ضروری زندگی دریافت می‌كردند و داریوش شاه هم‌چنین برای نوزادان پسر یا دختری كه آنها بدنیا می‌آوردند پاداشی در نظر می‌گرفت .

بر طبق این لوح‌ها اداره ساختمان‌ كاخ‌های شاهنشاهی بسیار منظم و دقیق و از روی اصول و دادگری و رفاه حال كارگران مدنظر گرفته می‌شد ، و چنانكه كارگری مورد پسند واقع نمی‌گردید ، دستمزد پرداخت و به دیار خود باز گردانیده می‌شدند .همچنین در این گل نبشته‌ها از فروشگا‌ه‌هایی یاد شده كه كارگران می‌توانستند مواد و لوازم ضروری زندگی خود را از آن خریدار نمایند 

هنر هخامنشی 

پرفسور لوئی واندنبرگ باستان شناس معروف بلژیكی و استاد دانشگاه بروكسل در كتاب ( ایران باستان ) درباره هنر دوران هخامنشیان می‌نویسد : هنر هخامنشیان بیش از همه چیز هنر شاهنشاهی است ، كه در آن همه چیز مربوط به تجلیل شاهنشاه است ، مانند كاخ‌ها بزرگ و تشریفات شكوهمند شاهنشاهی ، و از سوی دیگر هنر هخامنشی هنری است جهانی كه نتیجه اختلاط هنر كشورهای گوناگون می‌باشد . و دكترد ریچارد فرای استاد كرسی فارسی دانشگاه هاروارد و خاورشناس نامی در كتاب " میراث باستانی ایران " می‌نویسد : « برگزاری جشن‌های نوروز یا مراسم پرشكوه تاجگذاری ، یا بخاك سپردن شاهان ، در تخت جمشید به انجام می‌رسیده است . شاید همه این ناحیه جایگاه مقدس ملی شمرده می‌شد كه در آن آتش پادشاهان در نقش رستم در ساختمانی بنام كعبه زرتشت نگاهداری می‌شد »

به هر حال تخت جمشید مركز دودمانی و محل برگزاری تشریفات و جشن‌ها و رسوم هخامنشیان بوده است و اكنون نیز مورد تمجید و توجه جهانیان می‌باشد

بیشترین تجلی هنر معماری در عصر هخامنشی در این سه مکان یعنی پاسارگاد،آپاداناو تخت جمشید خلاصه نمی شود و نباید گور دخمه ها و سنگ نوشته ها ومعماری دیگری  را که شاید برای ما ناشناخته مانده است را نباید فراموش کرد حصار و وسعت صفه تخت جمشید، پلکانهای بزرگ ورودی ، مدخل ورودی قصر آپادانا، کاخ آپادانا، نقوش پلکان های آپادانا  تالار صد ستون، کاخ هدیش، کاخ تچر،ویا در تخت جمشید اندرون  و ساختمانهای شرقی معروف به خزانه داریوش و حتی جایگاه پاسداران و نگهبانان قصر، چاه سنگی و...... از معمارهای بی نظیری است که در سیر تاریخ معماری ایران بی مانند است آرامگاه هایی چون آرامگاه اردشیر دوم و سوم و گور دخمه های کنده شده در دل کوهها و صخره ها نشان از اندیشه وارسته ووالی است که مااز آن با افتخار سخن می گوییم برتری اندیشه نسبت به نژادها و اقوام های گوناگون که توانسته همه اقوام و نژادها را با هنر آمیخته سازدو یک صدا بانگ  تفکرش به ا ثابت رساند همه وهمه با معماری اجین شده و هنری بالاتراز این نیست که بعد از گذشت این همه سال همچنان در عرصه یکتازی هنر و الگو پردازی بی مانند است

پیش از آنکه سخنی درباره ی جایگاه زن سخنی بگویم خوب است که نظری به داستان آفرینش از دیدگاه آیین ایرانیان بیندازیم. در کتاب بندهش آمده است: " آنگاه اهورامزدا روان را که پیش از پیکر آفریده بود در مشیه و مشیانه دمید و آنان جاندار شدند. پس به آنان گفت شما پدر و مادر مردم جهان هستید".

اندیشه ی ایرانی که برپایه ی سرشت نیک خود و اندیشه های زردشت پدید آمده بود، به خوبی می دانست که زن و مرد باهم برابر و در کنار یکدیگرند. البته در کنار این برابری، هیچ گاه جایگاه زن به ورطه ی نادرستی نیفتاده است، چنانکه در نگاره های پارس شهر و دیگر جایگاه های هخامنشی نگاره ی هیچ زنی دیده نمی شود. 

کریستن سن؛ خاورشناس بزرگ دانمارکی می گوید: « رفتار مردان نسبت به زنان در ایران باستان همراه با نزاکت بود. زن چه در زندگی خصوصی و چه در زندگی اجتماعی از آزادی کامل برخوردار بود. در مورد آزادی در ازدواج هیچ چیزی مستندتر و موجه تر از رفتار خود زرتشت نسبت به دختر کوچکش پروچیستا نیست. زرتشت به دختر کوچکش پروچیستا می فرماید: « پروچیستا من جاماسب را که مرد دانشمندی است( وزیر گشتاسب و  ستاره شناس ) برای همسری تو برگزیدم؛ تو با خرد نیک خود مشورت کن و ببین که آیا او را سزاوار همسری خود می دانی یا نه؟ در بند ? گاتها زرتشت به همه پسران و دختران جوان می گوید « ای دختران شوکننده و ای دامادان اینک شما را  می آموزم و آگاه می کنم? پندم را به خاطر بسپارید? و برابر اندرزم رفتار کنید تا  در زندگی خوشبخت گردید. هر یک از شما باید در پیمودن راه زناشویی و مهرورزی و پاکی و نیکی بر دیگری پیشی جویید? زیرا تنها ازین راه می توان به یک زندگی سراسر شادی رسید.» 

در روزگار هخامنشی ،شاهنشاه همسر خود را یا از خانواده ی هخامنشی برمی گزید و یا از شش خانواده ی بزرگ پارسی؛ این زن شاهبانو می شد. گاه شاهنشاهان چندین همسر بر می گزیدند چنانکه درباره ی داریوش گفته شد. در روزگارافول هخامنشیان شاهنشاهان هخامنشی افزون بر شاهبانو دارای زنان دیگری نیز بودند که آنها را زنان غیر عقدی می گفتند.

زنان نیز در ایران باستان می توانستند به پادشاهی برسند برای نمونه چنانکه گفته شد آژی دهاک پدربزرگ مادری کورش چون پسری نداشت، پادشاهی پس از وی به دخترش ماندانا مادر کورش می رسید.

آنچنانکه هرودت می گوید، آتوسا دختر کورش بزرگ و شاهبانوی داریوش در دربار ایران جایگاه نیرومندی داشت. در نتیجه می توان گفت که شاه بانوان نیز هم مرتبه ی خود شاهنشاهان بوده اند.

 آیین هخامنشی چنین بود که شاهنشاه با مادر و همسرش بر سر میز خوراک می نشست. بدین گونه که دربالا مادر شاه و پس از آن خود شاه و پس از او هم همسرش می نشست؛ همین آیین نشان می دهد که مادر شاهنشاه که هم مرتبه ی پدر وی است، از خود وی جایگاهی برتر دارد.

با آنکه در نگاره های رسمی هخامنشی زن دیده نمی شود، در میان اثار هنری کوچک به نقش های بی شماری برمی خوریم که زنان را می نمایاند.جامه ی زنان هخامنشی کمابیش به مانند جامه ی مردان بوده است .

آنگونه که از نبشته های دیوانی برجای مانده از پارس شهر برمی آید. زنان دز کنار مردان در بیشترکارها شرکت داشتند و گاه برای نمونه در کارگاه های دوزندگی مردان زیردست زنان جای داشتند. 

حقوق مردان و زنان  در برابر کار یکسان ، یکی بود. البته شغل های دیوانی به زنان داده نمی شد چراکه گاه مستلزم، سفر و دوری از خانواده بوده است. به زنان کارهایی داده می شد که زن بتواند در کنار کار، به وظایف خانوادگی خود برسد. به هنگام بارداری زنان مرخصی داشته اند که به طبع حقوق آنها کم می شد. تنها تفاوتی که وجود دارد این است که آشکار شده است که شاه از نوزاد پسر بیشتر خشنود می شد، چراکه اضافه حقوق برای نوزاد پسر دوبرابر دختر است.

احترام به کانون خانواده چنان بود که سربازان ایران  بطور مدام در جنگ نبوده 

و هر  چند ماه در پیش خانواده خود بودند ( مرخصی ) داشتند و این احترا م به کانون  خانواده است .

سیاست شاهنشاهان هخامنشی در پارس برپایه ی تزاید توالد بود، چراکه هرچه شمار پارسیان بیشتر بود، چیرگی و سلطه ی پارسیان در کشورهای گونانگون استواری بیشتری می یافت. چنانکه شاهنشاهان به زنان پارسی که باردار می شدند، پاداش می داده است.

بابررسی دقیق نبشته های تخت جمشید(می توانید کتاب "از زبان داریوش ": نوشته ی خانم هاید ماری کخ و برگردان پرویز رجبی را بخوانید) می توان دریافت که عدالت اجتماعی که هنوز در این سده در برخی کشورها بشر آنرا جستجو می کند در ایران هخامنشی جاری بو

بعضی از زنان در عصر  هخامنشی چکمه های بسیار زیبایی به پا می کردندکه کف ان  ها با نقوش هنرمندانه  

تزیین  می شد. به این ترتیب هنگامی که چهار زانو می نشستند . این نقش های  شگفت  انگیز 

جلب نظر می کردند.

در بیشتر تصاویر زنان ایرانی در دست یک نیلوفر آبی به دست دارند و یا پرنده ای روی دست دارند.

موقعیت زنان در دوره هخامنشیان

مرد و زن در کنار هم کار کرده و حقوق و دستمزدی یکسان دارشتند و گاه حتی کارهای سخت عهده زنان بوده ، مثل : کشاورزی و سنگ سابی ( گفته شده که به احتمال خیلی  صیقل نهایی نقش برجسته های سنگی همچون نقوش بر جای مانده از تخت جمشید کار زن ها ست که بسیار هم کار سختی بوده )

نکته جال اینکه 

1- زنان  پس از به دنیا آوردن فرزند 6 ماه  حق زایمان داشتهو مرخصی با  حقوق  به آنا داده می شد  و بعلاوه پاداش تولد یک فرزند به او داده می شد که مقدار آن برای پسران بیشتر از دختران بوده  تنها در اینجا ما تفاوت حس می کنیم آن هم بخاطر علاقه داریوش به  افزایش پسران بود ( بخاطر افزایش  تعداد  افراد ارتش ایران تا قدرت نظمی ایران همیشه جاویدان باشد.) 

!

( طبق مدارک موجود ، این تنها موردی است که میان زن و مرد فرقی دیده می شود )

در دربار، کارگاه های خیاطی بیشتر در اشغال زنان بوده و مردها گاه نیز زیر دست زنان 

[size]
[/size]

2- حتی مردان  زیر دست   می کردند بخصوص  طراحی پرده ای تخت جمشید توسط زنان صورت گرفت 

2- در خیاط خانه  کار توسط زنان صورت می گرفت و حتی  مردان زیر دست  آنان کار می کردند 

تنها لباس شاه را مردان می دوختند که این نشان از احترام به ارزش های خاص ایرانیان دارد.

3-  در کارگاه های شاهی همواره سرپرستی و مدیریت با زنان بوده

 .

زن در هنر هخامنشی

در این دوره تصویر هیچ زنی دیده نمی شود ، به عبارتی ما تصویر زن را در نقوش عمومی نمی بینیم 

علت این که ما آثار ی از نقش زن در تخت جمشید و سایر بنا ها هخامنشی نمی بینیم بعلت احترام دین زرتشت به زنان بوده است . و همچنین بخاطر احترام  مردان ایران نسبت به همسر و مادر و دخترانشان بوده است  حتی حاضر نشدند کسی   انها را در نقوش ببیند به یاد آوریم که زن خشایار شاه که از شاهزادگان ایرانی بود  حاضر نشد در جمع مردان دربار حاضر شود و پادشاه او را بخاطر این عمل از ملکه بودن عذل کرد و استر را  به همسری گرفت که در تاریخ ثبت شده  که این نشان از آن دارد که زنان ایران   احترام زیادی برای  خود  قایل بودند و حتی اگر از ملکه بودن یک کشور می گذشتن  حاظر نبودند  ارزش های خود را زیر پا بگذارند در تصاویر   مهری و نقوش دیگر زنان ایرانی را با پوششی بر سر مشاهده می کنیم  اگر درست بنگرید این پوشش چادر است تا اندام انها توسط  افراد دیگر دیده نشود  بله چادر لباس رسمی ایرانیان بوده  و این اعراب بودند که از ایرانیان پوشش  را فرا گرفتند زیرا عرب بادیه نشین که زن و دختر خود را زنده به گور می کرد چگونه می توانست احترام به زن را درک کند !!!!

 معکوس یونانیان و رومیان  که به زنان خود بی احترامی می کردند و برای  کانون خانواده ارزشی قائل نبودند و   اکثرا هم جنس باز بودن ( اسکند ر مقدونی )  و با کنیزان و پسران  جوان هم آغوش بودند  این افراد که ارزشی برای زن قائل نبودند  ایرانیان را مسخره می کردند و برای همین به  دروغگویی در مورد  ایرانیان می پرداختند و حتی  این دروغ پردازی ها در مورد زنان ایران هم  وجود داشته که آنقدر ضد و نقسض است که نشان دهنده  غیر واقعی بودن این نظرات است زمانی زنان ایرانی را غم زده و اسیر می خواندند و زمانی انها را حیله گر و دسیسه ساز !!! زمانی انها را بی ارزش و فاقد قدرت و زمانی  پادشاهانی  بی رحم !!!!!علت این  گزافه گوی ها بیشتر از علاقه  ایرانیان به زن و فرزند  حاصل می شد و بطور مثال نوشته بودن مردان ایران چون زنانند !!!! ( زیرا ایرانیان  بسیار به خود می رسیدند) و این سخنان بیشتر بخاطر کم کردن  عقده شکست در جنگ ه با ایرانیان بود..  شاید بخاطر شکست  خود ازیک زن ( ارتمیز  )دریاسالار ایران  که زنی شجاع و متهور بود کینه به دل داشتند.

 در دوره هخامنشی بخاطر تعلیمات زرتشت و برابری زن و مرد  حتی دیده می شود بین لباس زنان و مردان تفاوت زیادی وجود  ندارد و زنان  همانند مردان به کار  می پردازند.

 

 نکته جالب اینجاست که نوع آرایش و نوع مدل لباس و حتی استفاده از زیور آلات در این دوره بین زن و مرد یکسان بوده به طوری که تشخیص زن و مرد در تصاویر موجود در این دوره بسیار دشوار بوده و زن ها تنها از روی خصوصیات اندامیشان تشخیص داده می شدند. ( مردها در این دوره مانند زنها از لوازم آرایشی استفاده می کردند و استفاده از زیورآلات در هر دو رایج بوده ) ، بنابراین معلوم می شود که در سراسر امپراطوری هخامنشی از " مُد " واحدی پیروی شده است . ( یکی از رایج ترین سرپوش ها در این دوره ، سرپوش کنگره داری شبیه به تاج بوده که هم در زنان و هم در مردان دیده شده )

آرایش مو نیز تقلیدی از آخرین " مُد " این دوره است که در نگاره های تخت جمشید مشاهده می کنیم

( موها ، کوتاه و به صورت دایره ی موج دار انبوهی در اطراف سر دیده می شود ، چه در زنان و چه در مردان ، البته مدل موی زنان بلند پایه درباری همچون شاهزادگان مانند مدل موی مردان بوده ولی مدل موی زنان عادی و ندیمه های زن ، بلند و بافته است ) .

برش لباس  چین دار هخامنشی 

چپ : قسمت  جلو  راست  قسمت پشت

[size]
[/size]

 

در لباس زنان بلند پایه دربار در مقایسه با لباس ندیمه هایشان و زنان عادی پارچه بیشتری به کار رفته است ، نمونه بارز آن چادری است که بر روی کلاه کنگره دار می پوشند . ( نکته : اولین حضور استفاده از چادر در ایران در زمان هخامنشیان بوده