درگیری مرزی ایران و جمهوری آذربایجان

[Son of anarchy]

آیا می دانید در میانه دهه 1370 و 18 روز درگیری سخت نظامی بین ایران و آذربایجان وجود داشته که تا مرز قفل و شلیک موشک از سمت f-14 های ایران پیش رفته
این در گیری بر سر حفر چهاه نفتی از طرف شرکت نفتی انگلستان که در استخدام آذربایجان بوده در محدوده مورد اختلاف دریائی دو کشوذ که ایران ادعای مالکیت آن را دارد رخ داده است
لازم به ذکر است پس از هشدار ناوچه های ایران شرکت نفتی منطقه را ترک کرده اما بر اثر ربوده شدن هواپیمای p-3 ایران توسط 2 عدد mig 23 و ورود f-14 به منطقه و قفل راداری بر روی آنها و برگشت mig-23 ها در گیری ها ادامه پیدا می کند
ایران چند لشکر پیاده را هم در مرز به حالت آماده باش در آورده بود
این مشکل همچنان حل نشده باقی مانده و هیچ کدام حاضر به کوتاه آمدن نیستن و این میدان نفتی همچنان دست نخورده باقی مانده
این درگیری در رسانه های داخلی به هیچ وجه بروز داده نشده ..

درسال 2001 میلادی بین آذربایجان و ایران برسر استفاده از میادین نفتی "آراز"، "آراو" و "شرق"درگیری بوجودآمد. در آن زمان جنگنده ایرانی با پرواز بر فراز چند کشتی تحقیقاتی خارجی که مشغول کارهای اکتشافی در حوزه های یاده شده بودند ، این کشتی ها را مجبور به فرار کرد. حتی یک فروند ناو رزمی ایران با نزدیک شدن به کشتی پژوهشی آذربایجان موسوم به "زیو فیزیک ـ3" از خدمه آن خواست که آبهای قلمرو ایران را ترک کنند وگرنه با اجبار و با توسل به زور اخراج خواهند شد. به همین دلیل کشتی تحقیقاتی آذربایجانی که در این هنگام در فاصله 150 کیلومتری از بندر باکو قرار داشت مجبور شد منطقه را ترک کند.

از سوی دیگر ایران همچنان بر مواضع خویش درمورد تقسیم دریای خزر و تعیین رژیم حقوقی این پهنه آبی تاکید دارد. مقامات تهران معتقدند :گ تقسیم دریای خزر براساس اصول مساوی 20 درصدی برای هر پنج کشور ساحلی انجام گیرد". ایران می گوید: " تقسیم منابع دریای خزر براساس چنین اصولی به ایرن امکان می دهد که این کشور به حق مالکیت خویش بر منابع نفتی یاد شده برسد". اما آذربایجان با پیشنهاد ترکمنستان و ایران مخالف می باشد و قصد دارد در دریای خزر زرمایش بزرگ دریایی برگزار کند. در جریان این رزمایش نظامی روشهای متوقف نمودن کشتیها ، فرود آمدن نیروهای ویژه ، تامین امنیت میادین و تاسیسات نفت و گاز تمرین خواهد شد.

کارشناسان مغتقدند:" هدف دولت باکو از برگزاری این رزمایش قدرتنمایی می باشد و می خواهد به کشورهای دیگر این پیام را بدهد که آماده است با توسل به زور از حق مالکیت خویش بر میادین نفتی دریای خزر دفاع نماید. حالا سوال اساسی این است که آیا ایران هم از چنین روشی استفاده خواهد کرد؟ همچنین موضوع مهم دیگر احتمال وقوع درگیری نظامی در خزر می باشد که امکان پذیر خواهد بود یا خیر؟ اگر اوضاع فعلی و آینده دریای خزر از دیدگاهی کاملا منصفانه مورد بررسی قرار دهیم ، متوجه می شویم که باید این بحث را جدی گرفت ودرشرایط خاصی شایدهم درگیری برسر منابع نفتی در این منطقه جدی تر گردد. اما به طورقطع مبتکر چنین درگیری تهران نخواهد بود.

موضع ایران دراین مورد کانلا مشخص است . تهران تنها برای دفاع از میادین نفتی که معتقد به حق مالکیت خویش می باشد ، اقدام خواهد کرد. فعلا قلمرو مورد اختلاف آذربایجان و ایران در دریای خزر مورد بهره برداری قرار نمی گیرد. هچنین طرح چنین احتمالی که در صورت وقوع درگیری بین آذربایجان و ایران کدام طرفا پیروز خواهد شد، چندان صحیح نیست. چراکه که چنین کاری به نفع آذربایجان و ایران نمی باشد. با این حال نباید فراموش کرد که نیروی دریایی آذربایجان در دریای خزر پس از روسیه و ایران از نگاه تعداد و تجهیزات در ردیف سوم قرار دارد.

به پیش بینی کارشناسان ، باکو بر سر حق مالکیت برخی میادین نفتی دریای خزر با ایران وارد درگیری نظامی نمی گردد.. اما احتمال اینکه آذربایجان در مقابل ادعاهای ترکمنستان از نیروی نظامی استفاده کند ، بعید بنظر نمی رسد. چراکه نیروی دریایی ترکمنستان برای مقابله با سایر کشورهای ساحلی خزربسیار ضعیف می باشد. ولی باید به این نکته نیز توجه کرد که پس از فروپاشی اتحاد شوروی در سال 1991 میلادی بزرگترین نیروهای هوایی و زمینی با تجهیزات کامل در قلمرو جمهوری ترکمنستان باقی مانده اند که در آسیای مرکزی نظیر ندارند. چنانکه تنها بیش از 100 فروند از جنگنده های NCG-29 و sy-25b در اختیار نیروی هوایی ترکمنستان قرار دارند.

بنابراین باتوجه به توانائیهای نظامی ترکمنستان ، هر نوع حمله نیروی دریایی آذربایجان علیه ترکمنستان، بشدت پاسخ داده خواهدشد. جنگ آذربایجان و ترکمنستان می تواند طولانی شود که با ضربات دوجانبه همراه باشد. گمان نمی رود که ارتش آذربایجان تحت فشار شدید حملات هوایی نیروهای نظامی ترکمنستان بتواند میادین نفتی مورد اختلاف دو کشور را نگه دارد.

بررسی مجموع این عوامل نشان می دهد که درگیری نظامی بر سر میادین نفتی مورد اختلاف باکو و عشق آباد بسیار خطرناک می باشد و هیچ دستاوردی برای طرفین نخواهد داشت. ازسوئی دیگر درگیری احتمالی میان این دو کشور می تواند به روند انتقال نفت دریای خزر به بازار جهانی ضربات سنگین وارد کند. به ویژه عرضه نفت خام از بندرهای آذربایجان و قزاقستان توسط خط لوله "باکو ، تفلیس ، جیهان" با مشکل جدی مواجه خواهد شد. بنابراین محافل سیاسی خوب به یاددارند که در جریان درگیری تابستان سال گذشته در جنوب قفقاز که با تجاوز نظامی گرجستان علیه اوستیای جنوبی آغاز شد روند انتقال نفت در خط لوله یاد شده عملا ا مختل گردید.

باتوجه به این ملاحظات ، جامعه های جهانی نیز مخالف با هر نوع درگیری نظامی در منطقه نفت خیز خزر می باشد و گمان نمی رود که کار به جنگ میان ترکمنستان و آذربایجان منجر شود. با این حال نباید فراموش کرد که آمریکا و ناتو می توانند برای تثبیت جایگاه خویش و به بهانه انجام ماموریت صلح بانی دو کشور آذربایجان و ترکمنستان را به درگیری نظامی تحریک کنند و بعدا به عنوان نیروی حافظ صلح وارد عمل شود. اما هر نوع درگیری نظامی در خزر و مداخله آمریکا و ناتو به بهانه برقراری صلح و ثبات در این منطقه مهم مغایر با منافع ژیوتلیتیکی روسیه و ایران می باشد. انتظار می رود ایران وروسیه مبتکر آغاز گفت و گو میان آذربایجان و ترکمنستان برای حل اختلاف باکو و عشق آباد برسر میادین مورد مالکیت این دو کشورخواهند شد

نتیجه اینکه ، مسکو و تهران به عنوان دو کشور مهم و تاثیر گذار در تحولات منطقه ای موظف به فراخوان آذربایجان و ترکمنستان به آرامش و حل اختلاف فعلی آنها از راه مذاکرات سیاسی می باشند. به همین منظور به نظر می رسد که مسکو مجددا موضوع ایجاد یک نیروی مشترک دریائی متشکل از ناوهای رزمی پنج کشور ساحلی خزر که مسئولیت دفاع از هر نوع تحدید علیه امنیت دریای خزر را برعهده گیرد را مطرح خواهد کرد. فعلا دو کشور قزاقستان و آذربایجان با تشکیل هر نوع نیروی ائتلافی برای تامین امنیت دریای خزر مخالف می باشند.