کاروانسرای فتحعلی شاهی

[✘ 2gнєтєя4єνєя ✘]

کاروانسرای فتحعلی شاهی یا کاروانسرای رباط کریم، در کیلومتر 30 جاده تهران- ساوه در شهرستان رباط کریم استان تهران قرار دارد.
بر اساس منابع موجود، این کاروانسرا در محله بازارک رباط کریم در سال 1245 هجری قمری در زمان پادشاهی فتحعلی شاه بنا شد. هم‌اکنون در این بنا کتیبه تاریخ‌دار وجود ندارد اما در گذشته کتیبه‌ای بر بالای درِ کاروانسرا نصب بوده که تاریخ اوایل قرن سیزده هجری قمری را نشان می‌داده است. بر روی کتیبه‌ دیگری نام «آقا کمال» که بانی این کاروانسرا بوده، حک شده است. این کتیبه در ابتدا بر سردرِ ورودی نصب بوده اما در مراحل مرمت از این قسمت جدا و در داخل بنا قرار گرفت تا امنیت بیشتری داشته باشد.
کاروانسرای رباط کریم که در حال حاضر سالم و پابرجاست، در حدود 3500 مترمربع مساحت دارد که 2400 مترمربع از آن زیربنا و 1000 مترمربع بقیه را صحن کاروانسرا تشکیل می‌دهد. پیرامون حیاط مربع شکل میانه بنا، ایوانچه‌هایی و در پشت هر یک، حجره‌ای واقع است. تمام حجره‌ها و ایوانچه‌ها، شکلی یکسان و اندازه‌ای ثابت دارند و به این ترتیب به این کاروانسرا صورتی منظم بخشیده‌اند. هریک از حجره‌ها طاقچه‌بندی منظمی دارد و در میانه ضلع انتهایی آن، بخاری دیواری تعبیه شده است. در میان هر یک از اضلاع شمال غربی و جنوب شرقی حیاط، ایوانی قرار گرفته است. عرض این ایوان‌ها با ایوانچه‌های پیرامون حیاط تفاوتی ندارد. در انتهای ایوان جنوبی شرقی، شاه‌نشین دو طبقه‌ای قرار دارد. تنها تزئینات این کاروانسرا آجرکاری است که بر الگوی دو ایوانی بنا تأکید می‌کند.
اصطبل‌ها که کاروانسرا را احاطه کرده‌اند، به 5 قسمت تقسیم می‌شوند. راه یک قسمت از اصطبل‌ها از فضای ورودی و انتهای ایوان شمال غربی و راه چهار قسمت دیگر از آخرین طاق‌نماهای اضلاع شمال شرقی و جنوب غربی حیاط است. در مجاورت ورودی چهار قسمت اخیر، حجره‌هایی برای چهارپا داران تعبیه شده که هر یک شکلی متفاوت با بقیه دارد.
از قسمتی از این کاروانسرا که به سالن اجتماعات معروف است، برای نقالی و داستان‌سرایی استفاده می‌شد.
در قسمت پشت بام این کاروانسرا، دو برج دیده‌بانی وجود دارد که نگهبانان در این مکان قرار می‌گرفتند تا بتوانند تمام نواحی رباط کریم را به خوبی رصد نمایند.
مصالح به کار رفته در این بنا، سنگ، آجر، ملات گل و گچ است و تنها تزئینات کاروانسرا، آجرکاری است.
کاروانسرای رباط کریم علاوه بر سابقه تاریخی، ویژگی‌های بی‌مانندی دارد که آن را در میان کاروانسراهای کشور ممتاز می‌سازد از جمله آن که در حیاط این کاروانسرا، کوره‌های ذوب فلز به چشم می‌خورد که نشانگر یکی از کاربردهای این بنا به عنوان ضرابخانه بوده است.
این بنا پس از افول دوران کاروان‌ها، مدتی به عنوان پاسگاه ژاندارمری و سپس محل اسکان افراد محلی بود و مدتی به عنوان فضای ورزشی در اختیار سازمان تربیت بدنی قرار گرفت تا این که در سال 1379 خورشیدی، به میراث فرهنگی تحویل داده شد و پس از آن که مدتی به عنوان انبار چوب درخت شمشاد استفاده می‌شد، زیر نظر آقای علیرضا حسین‌آبادی مرمت شد. در حال حاضر نیز سازمان میراث فرهنگی و گردشگری رباط کریم، در این کاروانسرا به برگزاری کلاس‌های صنایع دستی پرداخته است.
کاروانسرای فتحعلی شاهی روبروی مسجد جامع رباط کریم قرار دارد و دسترسی به آن از طریق بلوار امام خمینی، انتهای خیابان مصلی، بلوار شهید سید مجتبی کمالی امکان‌پذیر می‌باشد.
رباط کریم تا حدود 50 سال پیش، از اطراقگاه‌های مهم کاروانیان در غرب و جنوب دشت تهران محسوب می‌شد. در واقع نام این منطقه (رباط کریم) نیز از واژه «ربط» گرفته شده که در زبان عربی به معنی «افسار کردن اسب» می‌باشد و مکانی است که علاوه بر حوض و آب‌انبار، دارای اتاق‌های متعددی که گرداگرد حیاط را فراگرفته و مسافران می‌توانند در آن استراحت کنند. در فرهنگ معین رباط مکانی است برای استراحت فقرا و صوفیان.
اما با احداث جاده ترانزیت تهران- ساوه که از شمال شهر قدیم رباط کریم عبور می‌کند، بافت قدیمی این شهر به تدریج متروک شد و شهر جدید در امتداد جاده ساوه گسترش یافت.