حکم تمسخر

[ابراهیم هادی]

حکم شرعی مسخره کردن غیر مسلمانان
تمسخر
مسخره کردن غیر مسلمانان شایسته نیست و اخلاق اسلامی اقتضا می‌کند نسبت به غیر مسلمانانی که در هم زیستی مسالمت آمیز با مسلمانان به سر می‌برند، برخوردی مناسب صورت پذیرد، اما طبیعتاً و بر اساس آموزه‌های قرآنی (هود، 38) می‌توان با دشمنانی که تمسخر افراد با ایمان را رویکرد دائمی خود قرار داده‌اند، مانند خودشان برخورد کرد زیرا «کلوخ‌انداز را پاداش سنگ است».


سوال: حکم شرعی مسخره کردن غیر مسلمانان (مانند مسخره کردن حرف زدنشان، و یا قد و قامت آنها، و یا کشیدن کاریکاتور آنها) چیست؟
چنین کاری شایسته نیست و اخلاق اسلامی اقتضا می‌کند نسبت به غیر مسلمانانی که در هم زیستی مسالمت آمیز با مسلمانان به سر می‌برند، برخوردی مناسب صورت پذیرد، اما طبیعتاً و بر اساس آموزه‌های قرآنی (هود، 38) می‌توان با دشمنانی که تمسخر افراد با ایمان را رویکرد دائمی خود قرارداده‌اند، مانند خودشان برخورد کرد زیرا «کلوخ‌انداز را پاداش سنگ است».
پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سوال، چنین است:
حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای(مد ظله العالی):
جایز نیست، و حقوق انسانیّت باید نسبت به همه رعایت شود و مسلمان باید خود را از این‌گونه امور منزّه بدارد و نشان بدهد كه چون مسلمان است به این گونه امور نمی‌پردازد.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی(مد ظله العالی):
در فرض سوال جایز نیست.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
مسخره کردن مسلمان حرام است و نسبت به غیر مسلمان نیز باید مُسلم خود را از این گونه امور منزه بدارد.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):
انسان مومن هیچ کس را بدون علت شرعی استهزاء و مسخره نمی‌کند.
سوال: لطفاً مواردی كه غیبت جایز است را نام ببرید؟
جواب: غیبت در مواردی كه امر مهم تری در بین باشد جایز است: 1) در موقع شكایت نزد قاضی. 2) در مقام مشورت. 3) در مورد گناه كسی كه علناً مرتكب معصیت می شود. 4) ذكر بیماری شخص نزد پزشك برای درمان و معالجه او. 5) در مواردی كه حفظ مال یا جان كسی موكول به غیبت كردن باشد و موارد دیگری از این قبیل. (گناهان كبیره نوشته آیت الله دستغیب, ج2، ص272)
سوال: آیا صحبت كردن در مورد سران كشورها, مدیران, اساتید, كه در زندگی روزمره ارتباط مستقیم داریم شامل غیبت می شود؟
جواب: نسبت به امور شخصی غیبت محسوب می شود و جایز نیست اما نسبت به اموری كه به مسئولیت اجتماعی او مربوط است موارد مختلف است. خصوص مورد را از مرجع تقلید خود سوال فرمایید. (جامع المسائل آیة الله فاضل لنکرانی ره, ج1، ص253)
سوال: اگر چند نفر غیبت شخصی را بكنند و یك نفر هم در آن جمع باشد كه قلباً راضی به شنیدن آن نیست و آنها را هم در غیبت یاری نكند و فقط آنجا باشد و گوش دهد برای او غیبت محسوب می شود؟
جواب: اگر می تواند و احتمال تأثیر می دهد لازم است نهی از منكر نماید و یا با در میان گذاشتن مطلب جدید حرف جلسه را عوض نماید و الا جلسه را ترك كند و اگر ناچار به ماندن در جلسه باشد گوش نكند ولی سماع غیبت اشكال ندارد. (برگرفته از ترجمه استفتائات مقام معظم رهبری چاپ وزیری، س1428 و 1430)
سوال: حکم دیدن فیلم‌هاى مبتذل چیست؟
جواب: دیدن فیلم‌هاى مستهجن و حاوى منکرات، موجب تقویت هواهاى شیطانى نفس، تضعیف اراده و ایمان و زمینه‌ساز ترتب مفاسد و گناهان بوده و به هیچ وجه جایز نیست. (آیة الله خامنه ای دام ظله)
سوال: اگر انسان ناگهان غیبت را بشنود گناه كرده است؟
جواب: استماعات و گوش دادن به غیبت حرام است اما سماع (رسیدن صدا به گوش بدون قصد) آن اشكال ندارد. (استفتائات رهبری ج2، ص121، س344)

چند استفتاء از آیة الله مکارم شیرازی دام ظله:
سوال: استهزا و توهین به دیگران در برنامه هاى تفریحى طنز چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر واقعاً توهین باشد، جایز نیست.
سوال: لطیفه هایى که درباره اهالى برخى مناطق ایران گفته مى شود، در چه محدوده اى مجاز، و در چه صورت حرام مى باشد؟
پاسخ: در مواردى که باعث هتک اهالى آن منطقه شود، جایز نیست.
سوال: لطیفه هایى که درباره ملل غیر مسلمان گفته مى شود، چه حکمى دارد؟ در مورد ملل مسلمان چطور؟
پاسخ: در هر دو مورد باید ادب اسلامى رعایت شود، و هتک و توهینى به عمل نیاید. مگر ملّت هایى که محارب با مسلمین هستند.
سوال: آیا تمسخر افرادى که متجاهر به فسق هستند، جایز است؟
پاسخ: در صورتى که راه نهى از منکر، منحصر به این کار باشد، جایز است.