متافیزیک و مـرگ

[bOoOoOy]

“مرگ” به معنی فوت، موت، مردن و فنا آمده است. موت عبارت از نداشتن حیات و آثار آن (شعور و اراده) می باشد، همچنین مفارقت روح از بدن را نیز موت می گویند. فوت از مصدر توفی بوده که معنی آن گرفتن چیزی بطور کامل و تام است.

مرگ یکی از مراحل زندگی و رشد و تکامل موجودات است، در اصل مرگ انتقال از مرحله ای به مرحلة دیگر زندگی می باشد (انتقال از تاریکی به نور، از کوری به بینایی، از جهل به دانایی). پیامبر عظیم الشأن اسلام ـ که درود خدا بر او بادـ می فرمایند:«برای بقاء خلق شده اید نه برای نابودی و فناء، و با مرگ تنها از دنیایی به دنیای دیگر مننقل می شوید.» سقراط معتقد است که مرگ انتقال از طبقة فیزیکی به عالم مثال است که با راهنمایی ارواح نگهبان صورت می گیرد.

«امام بزرگوار حضرت علی بن محمد (علیه السلام)ـ امام حسن عسکری ـ نزد یکی از اصحاب خود که بیمار بود رفت. او می گریست و از مردن بی تابی می کرد. حضرت به او فرمود: ای بندة خدا، تو از مرگ می ترسی چون آن را نمی شناسی. اگر بدن تو چندان کثیف و چرکین شود که از شدت چرک و کثافت متأذی شوی و بدنت پر از زخم شود و گال بگیری و بدانی که اگر در حمامی خودت را بشویی همة آنها از بین می رود، آیا دوست نداری به آن حمام روی و چرک و کثافت را از خودت بشویی یا دوست داری حمام نروی و به همان حال باقی بمانی؟ عرض کرد: چرا، یابن رسول اللـه (دوست دارم حمام بروم)، (حضرت) فرمودند: این مرگ همان حمام است و آخرین گناهان و بدی های وجود تو را پاک و تمیز می کند. پس هر گاه وارد آن (حمام مرگ) شدی و از آن گذشتی از هر گونه غم و اندوه و رنجی رهایی یابی و به هر گونه خوشی و شادمانی برسی. در این هنگام آن مرد آرام گرفت و تن به مرگ سپرد و حالش جا آمد و چشم خود را بست و جان داد.»

مرگ همان خواب اما طولانی تر است، در حقیقت مرگ را می توان نوعی خواب تلقی کرد که در آن روح بطور موقت از جسم خارج می شود. البته خوابِ واقعی، زندگی است بدین معنی که زندگی یک نوع خواب است که غفلت و فراموشی در آن، ما را فرا گرفته است.

مرگ، یک غنیمت و رحمت، دروازة رسیدن به آخرت و هماوردی شکست ناپذیر است که می تواند پیک خوشی و آسایش و یا پیک بدبختی و پشیمانی باشد. مرگ برای افراد صالح، مایة آسودگی، هدیه ای عالی و صافی ای برای پاک شدن از گناهان است ولی برای اشخاص ناصالح، میهمانی ناخواسته بوده، که تیره کنندة شهوات و جدا کنندة آنها از خوشی ها می باشد. مرگ شهدی است که می تواند برای بعضی تلخ باشد.

بعضی از علما و دانشمندان معتقدند که مرگ مانند زندگی است بدین معنی که شناخت زندگی، شناخت مرگ است، عده ای مرگ را دشمن زندگی و عده ای آن را شیرینی و حلاوت زندگی می دانند. برخی مرگ را نوعی مرخصی می دانند بدین معنی که چند روزی در این دنیا هستیم و بزودی به جایگاه اول خود باز می گردیم. مرگ هستة اول زندگی، مشاوری عالی، محافظی قوی و سپر بلاها می باشد.

دیدگاه عرفا تسبت به زندگی و مرگ متفاوت از دیگران است، آنها مرگ واقعی را آن لحظه ای می دانندکه انسان از خدا جدا شده، تولد را زمانی می دانندکه انسان به خدا وصل گردد. عده ای آن را آغاز بازگشت به سوی اللـه می دانند ولی برخی معتقدند نقطة آغاز برگشت به سوی خدا تولد است. عرفا معتقدند مردگان واقعی کسانی هستند که با زبان معمولی حرف می زنند، با چشم معمولی می بینند و با گوش معمولی می شنوند و نمی توانند ورای اینها را احساس کنند.

بشر همواره خواستار رسیدن به جاودانگی بوده، برای رسیدن به آن از هیچ کوششی فرو گذار نکرده است. به همین دلیل در طول تاریخ، پادشاهان همواره در جستجوی آب حیات بوده اند یا دانشمندان امروز، به دنبال راههایی برای افزایش عمر انسانها می باشند. انسانها مرگ را سد راه خود برای رسیدن به جاودانگی می دانند و تصور می کنند که با غلبه بر مرگ به جاودانـگی خواهند رسید. این در حالی است که مرگ نه تنها سد راه جاودانگی نمی باشد بلکه دروازة ورود به جاودانگی است.

یاد مرگ بسیار ارزشمند است و فواید زیادی به دنبال دارد. چه خوب است که انسان همواره به یاد مرگ باشد. یاد مرگ بهترین زهد نسبت به دنیا، عامل بی رغبتی به دنیا و باعث حقیر نمودن دنیا در دید بندگان است. یاد مرگ برترین عبادت و بهترین موضوع برای اندیشه کردن و مراقبه نمودن است. خاموش کردن آتش حرص و طمع، شکستن میل، هوی و هوس، لطیف کردن طبع، کشتن شهوات و خشکاندن ریشه های غفلت از آثار دیگر یاد نمودن مرگ است؛ همچنین باعث آسان نمودن و عدم ترس از آن می شود.

ترس از مرگ یکی از معضلات تمام اقشار بشر می باشد. البته حقیقت آن است که جسم از مرگ می هراسد ولی روح نه تنها هراسی از مرگ ندارد بلکه مشتاق آن است. پس انسان ذاتاً ترسی از مرگ ندارد و فکر می کند که از مرگ می ترسد و این یک نوع غفلت است. دلائل مختلفی در ترس از مرگ وجود دارد که به اختصار به آنها اشاره می کنیم:

۱) رنج و سختی که انسان در هنگام مرگ آن را می چشد که البته این رنج و سختی فقط در گروه خاصی وجود دارد و شامل تمام انسانها نمی شود.

۲) گمان آنکه اینان با مرگ نیست و نابود می شوند و اینکه مرگ پایان همه چیز است، این در حالی است که مرگ آغاز یک راه جدید و بسیار طولانی است.

۳) عدم شناخت مرگ و دنیای بعد از آن که در بیشتر افراد دیده می شود (انسان ذاتاً نسبت به هر چیز ناشناخته ولو آنکه مطلوب باشد هراس دارد.)

۴) انسان در هنگام مرگ متوجه می شود دنیای که به آن دل بسته بود، واهی و هیچ بوده است.

«حضرت امام جوادـ که درود خدا بر او و خاندانش بادـ در پاسخ به سؤال از علت ناخوش داشتن مرگ (می فرمایند): زیرا مردم مرگ را نمی شناسند و از این رو آن را ناخوش می دارند، در صورتی که اگر مرگ را می شناختند و از اولیای خدای عزوجل بودند، بی گمان آن را دوست می داشتند و می فهمیدند که آخرت برای آنها بهتر از دنیاست. حضرت سپس فرمودند: ای ابو عبد اللـه، به چه دلیل کودک و دیوانه از خوردن دارو که بدنشان را سالم می کند و دردشان را برطرف می سازد خودداری می ورزند؟ عرض کرد: چون سودمندی دارو را نمی دانند. حضرت فرمودند: سوگند به آنکه محمد (صلی اللـه علیه وآله وسلم) را به حق پیامبر کرد، هر کس خودش را برای مرگ چنان که شاید و باید آماده گرداند، سودمندی مرگ برای او بیشتر از سودمندی این دارو برای این شخص تحت درمان است. بدان که اگر مردم می دانستند مرگ به چه نعمتی می انجامد، بی گمان بیشتر از خردمند دور اندیشی که برای برطرف کردن بیماریها و کسب سلامتی ها در پی داروست، مرگ را می طلبیدند و دوستش می داشتند.»

«یکی از پیامبران هنگام مرگ گریه می کرد، او را وحی آمد که از مرگ می نالی و مرگ نخواهی، گفت: نه، خداوندا، گریه بواسطة غیرت من بر کسانی است که پس از من ذکر تو کنند و من نتوانم.»

مرگ را انواع مختلفی می باشد، در کتاب ارزشمند“تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید” از قول عارف واله و شیدا خواجه عبداللـه انصاری آمده است:

«مرگ چهار گونه است: مرگ اهانت و لعنت، مرگ حسرت و مصیبت، مرگ تحفه و کرامت، مرگ خلقت و مشاهدت. مرگ لعنت مرگ کافران است، مرگ حسرت مرگ عاصیان است، مرگ کرامت مرگ مؤمنان است، مرگ مشاهدت مرگ پیغمبران است.

مرگ اهانت، کافران را است که فرمود: ای محمد اگر مرگ کافران را ببینی و آن زخم فرشتگان عذاب که از هیبت و نهیب آن کافر میان او دو آتش و بوی ناخوش گرفتار آمده! که اگر بنالد بر خود درد افزاید و اگر بزارد نداء (لا بشری) شنود! در آن حال بینی که گرد بی نوایی بر روهاشان نشسته و آتش در جانشان افتاده، زنهار!

مرگ حسرت، مرگ گناه کارانی است که روزگار را به غفلت به سر آورده و در طاعات و عبادات تقصیر کرده، ناگاه در چنگ ملک الموت افتاده و گرفتار سکرات مرگ شده از یک سو فرشتة رحمت بیند، شرمش آید که کار نیک نکرده، و از سوی دیگر فرشتة عذاب بیند، بترسد از اینکه بدیها و زشتیها کرده، بیچاره این بندة عاصی در میان مانده و چشم بر عیب نهاده تا خود چه آید! کرامت آید از غیب یا اهانت؟ فضل ببیند یا عدل؟

مرگ تحفه و کرامت، مرگ مؤمنان و نیک مردان است که فرشتگان رحمت به صد هزار لطف و کرامت و رفق و راحت و بشری و بشارت ایشان را قبض روح کنند و به الطاف کرم و نوازش بی نهایت پروردگار بشارت می دهند! که مصطفی (صلی اللـه علیه وآله وسلم) فرمود: عطای مؤمن مرگ است، زیرا حجاب مؤمن از نفس اوست و مرگ برداشتن آن حجاب است، و عارفان را هیچ عطائی و تحفه ای بدان نرسد که راه دوست بر ایشان گشوده گردد و حجابها برداشته شود.

چقدر تفاوت است میان گروهی مردگان که دلها به یادشان زنده می شود! و میان گروهی زندگان که دلها از دیدن آنان سیاه می گردد.

مرگ مشاهدت، مرگ پیمبران است که اعزاز و اکرام پیمبران و نوازش ایشان به نداء لطف بی واسطه از حضرت عزت روان، گوید: ای نفس مطمئن و آرامیده، به سوی خدای خویش خشنود و خوشحال بشتاب.»

پذیرش مرگ ـ این واقعیت انکار ناپذیرـ برای اکثر انسانها بسیار دشوار است. بر اساس پژوهش روانشناسان و روانپزشکان پذیرش مرگ در افرادی که مردن آنها قطعی شده (و از قبل معلوم است، برای مثال آنهایی که مبتلا به بیماریهای لاعلاج بوده) طی پنج مرحله صورت می گیرد:

۱) مرحلة انکار: شخص ابتدا مرگ را انکار می کند و باور نمی کند و سعی دارد آن را رد نماید.

۲) مرحلة خشم: در این مرحله شخص با خشم، عصبانیت و ناراحتی با خبر مرگ خود و رسانندگان این خبر برخورد می کند.

۳) مرحلة التماس: شخص با التماس به افراد مختلف و یا دعا به درگاه خداوند، برای نجات از مرگ کمک طلب می نماید.

۴) مرحلة افسردگی: در این مرحله انرژی شخص تحلیل می رود، ضعیف می شود و متوجه می شود که موضوع مرگ کاملاً جدی است، لذا حالت افسردگی پیدا می کند.

۵ـ مرحلة پذیرش: در این مرحله شخص پس از آنکه از هیچ یک از موارد فوق سودی حاصل نکرد، مرگ را می پذیرد، چون می بیند راه دیگری وجود ندارد.

در هنگام مرگ، روح به صورتهای مختلفی خارج می شود. در افرادیکه به دلیل سانحه و تصادف به صورت ناگهانی می میرند، روح به شکل آنی جدا می شود، درست مانند فنر فشرده شده ای که از جای خود پرتاب شود. در کسانیکه مدتها بیمار بوده، به تدریج قوای آنان تحلیل می رود و سپس می میرند، روح به صورت تدریجی خارج می گردد.

بعد از مرگ و جدا شدن روح از بدن، روح به همراه کالبد مثالی به عالم اثیری منتقل می شود. به نظر می رسد مدت زمان برای انتقال روح به عالم اثیری متفاوت باشد. بعضی افراد با سرعت و برخی بسیار کند این مسیر را طی می کنند. کسانی هستند که به دلیل علاقه به دنیای فیزیکی، مادیات و خانواده شان، روحشان دیرتر منتقل می گردد. اعتقاد بر این است کسانیکه خودکشی می کنند، تا زمان واقعی مرگ (که در لوح محفوظ پروردگار ثبت شده)، روحشان بین فیزیک و اثیر سرگردان است، زیرا روحشان نه به عالم اثیر می رود و نه قدرت برگشت به عالم فیزیکی دارد. در انتقال روح از عالم فیزیکی به عالم اثیری ارواح نگهبان، روح را هدایت می کنند.

زمان مرگ هر انسان از جمله پدیده های جالب و مورد توجه می باشد و بسیاری، علاقمند به اطلاع از آن می باشند. این در حالی است که زمان مرگ یک امر بسیار سری و محرمانه بوده، که فقط خداوند متعال از آن اطلاع دارد و در مواقعی که صلاح بداند آن را به دل برخی بندگان الهام می کند.

جستجوگری و حقیقت جویی از جمله خصوصیاتی است که انسان را از سایر مخلوقات جدا می سازد، انسان همواره در جستجوی حقیقت و بطن امور بوده، در طول تاریخ افراد زیادی در این راه اوقات فراوانی را صرف کرده اند، با این وجود چرا انسان از حقیقت مرگ می گریزد؟! چرا در جستجوی بطن آن نمی باشد؟! چرا برای شناخت بهتر آن تلاش نمی کند؟! چرا به دنبال علل ترس از مرگ و برطرف نمودن آن نیست؟! چرا به دنبال شناخت دنیا بعد از مرگ نمی باشد؟! آیا شناخت مرگ، بخشی از خودشناسی که پایه و اساس خداشناسی است نمی باشد؟! آیا ما جز برای شناخت خداوند متعال خلق شده ایم؟!