بقای سنت امتحان تا روز قیامت

[bOoOoOy]

یکی از سنت های الهی، قانون امتحان است. خداوند به صراحت در آیات قرآنی بر این معنا تاکید دارد که همه انسانها مورد آزمایش الهی قرار می گیرند. واژگان و اصطلاحاتی که خداوند برای این سنت به کار برده، شامل واژگانی چون امتحان (حجرات، آیه ۴)، بلا (دخان، آیه ۳۳ و بقره، آیه ۴۹)، ابتلاء (بقره، آیه ۱۲۴ و احزاب، آیه ۱۱) فتنه (قمر، آیه ۲۷ و عنکبوت، آیه ۲) و مانند آن است.

خداوند در آیات ۲ و ۳ سوره عنکبوت می فرماید: «آیا مردم گمان کرده اند چون بگویند ایمان آورده ایم، رها می شوند و هرگز مورد آزمایش قرار نمی گیرند. ما امت هایی را که پیش از آنان بودند، آزمایش کردیم، خدا راستگویان و دروغ گویان را کاملا می شناسد.»

بر این اساس همگان حتی مدعیان ایمان، مورد آزمون قرار می گیرند تا صدق و کذب ادعای آنان برای خودشان روشن شود؛ هر چند که انسان بر نفس خود بصیر است: بل الانسان علی نفسه بصیره ولو القی معاذیره؛ بلکه انسان بر نفس خویش بصیرت دارد، هر چند عذر تراشی کرده و توجیه کند. (قیامت، آیات ۱۴و ۱۵) این گونه است که خداوند با آزمون و فتنه، بر مدعیان ایمان اتمام حجت می کند تا عذر تراشی و بهانه جویی و توجیه گری را کنار بگذارند.

در این میان، امتحان مدعیان ایمان سخت تر و دشوارتر خواهد بود؛ زیرا ادعای امری بزرگ چون ایمان را دارند و این می بایست در بوته آزمون مشخص شود که شخص تا چه اندازه پای بند باورهایش است. مثلا اگر کسی به خداوند ایمان داشته و ولایت او را پذیرفته باشد، باید در تکوین و تشریع، خداوند را بر خود مقدم دارد و در همین راستا ولایت پیامبر(ص) و چهارده معصوم(ع) را به عنوان ولایت مظهری بپذیرد و ایشان را بر خود مقدم دارد: النبی اولی بالمومنین من انفسهم (احزاب، آیه ۶)؛ چرا که ولایت اولوالامر معصوم که متاله (خدایی) شده هستند، مظهر ولایت خداوندی و خلیفه او بر هستی است.

این آزمون در اشکال گوناگونی بروز و ظهور می کند که از آزمون های معمولی چون امساک در خوردن و آشامیدن و مبارزه با لشکر بزرگ دشمن (بقره، آیات ۲۴۵ ۲۶۲) تا ایجاد محدودیت در بهره مندی از مواهب دنیا (قمر، آیه ۲۷) و تا آزمایش با فرزند و مال (انفال، آیه ۲۸)، یا ترس و گرسنگی، زیانهای مالی و جانی و کمبود مواد غذایی یعنی فقدان آرامش و آسایش (آل عمران، آیه ۱۸۶) را شامل می شود.



ارتباط آزمایش با خواسته های نفسانی
از آیات قرآنی این معنا به دست می آید که آزمون ارتباط تنگاتنگی با خواسته های نفسانی بشر و غرایز طبیعی او دارد. به این معنا که محدودیت و کمبودهایی را در آرامش و آسایش انسان پدید می آورد تا این گونه هر کسی شاکله وجودی و شخصیت حقیقی خویش را چنان که هست به نمایش گذارد و حقیقت باطن هر چند که بر خود شخص روشن است، به هویدا رسد و آشکار گردد تا چیزی نهان نماند و مدعی امری در خفا و سر نشود.

به سخن دیگر، آزمون های الهی به گونه ای رخ می دهد تا در کوزه هر آن چه هست برون تراود و آشکار گردد.

در این میان، ابزارهایی را خداوند برای آزمون انسان قرار داده است که از آن جمله هواهای نفسانی درونی و وسوسه های شیطانی بیرونی است. ابلیس بارها انسان را فریفته است و با وعده های دروغین گمراه نموده است. خداوند درباره ابلیس می فرماید: و ما یعدهم الشیطان الا غروراً؛ شیطان جز غرور به ایشان و عده ای نمی دهد. (اسراء، آیه ۶۵) این گونه است که با وعده های دروغین و باطل ابلیس انسان گمراه می شود. بنابراین یکی از ابزارهای امتحان و آزمون الهی، ابلیس و وعده های پوچ و دروغین اوست.



امام زمان(عج) و کشتن ابلیس
ابلیس پس از آن که در مقام قدس درآمد، با یک آزمون الهی هبوط کرد و در نهایت به خاطر عناد و استکبار و خودبزرگ بینی اش سقوط کرد. در آن زمان از خداوند خواست او را تا روز قیامت مهلت دهد؛ ولی خداوند نپذیرفت که به او تا روز قیامت مهلت دهد، بلکه به او مهلت داد تا وقت معلوم در دنیا باشد و به عنوان ابزار آزمون الهی عمل کند: فانک من المنظرین الی یوم الوقت المعلوم (حجر، آیات ۳۷ و ۳۸)

در قرآن و نهج البلاغه آمده است پس از آن که شیطان مهلت خواست، خداوند به او مهلت داد تا «یوم الوقت المعلوم»، اما در این که منظور از «یوم الوقت المعلوم» چیست در میان مفسران قرآن و نهج البلاغه گفتگوست.

بعضی گفته اند؛ منظور پایان جهان و برچیده شدن دوران تکلیف است. در این صورت تنها با مقداری از درخواست ابلیس موافقت شده زیرا او درخواست حیات تا روز قیامت داشت ولی تا پایان دنیا موافقت شد.

احتمال دیگر این که منظور زمان معینی است که پایان عمر ابلیس است و تنها خدا می داند و جز او از آن آگاه نیست؛ چرا که اگر آن زمان را آشکار می ساخت ابلیس تشویق به گناه و سرکشی بیشتر می شد.

بعضی نیز احتمال داده اند که منظور روز قیامت است، زیرا تعبیر به یوم معلوم در آیه پنجاه سوره واقعه درباره روز قیامت است که می فرماید: «قل ان الاولین و الاخرین لمجموعون الی میقات یوم معلوم».

ولی این احتمال بسیار بعید به نظر می رسد زیرا بنابراین تفسیر، با تمام خواسته او موافقت شده، در حالی که ظاهر آیات قرآن این است که با درخواست او به طور کامل موافقت نشده است، اضافه بر این در آیه مورد بحث «یوم الوقت المعلوم» است و در سوره واقعه «یوم معلوم» می باشد و این دو با هم متفاوت است، بنابراین تفسیر صحیح یکی از دو تفسیر اول و دوم است.

در حدیثی نیز آمده است که منظور از «یوم الوقت المعلوم» زمان قیام حضرت مهدی(عج) است که به عمر ابلیس پایان داده می شود.

در بعضی روایات آمده که شیطان به مرگ طبیعی از دنیا نمی رود، بلکه او را می کشند و در آخرالزمان کشته می شود. در بعضی از روایات گفته می شود: امام زمان(عج) وقتی ظهور کند آن ملعون را می کشد. امام صادق(ع) فرمودند: وقتی قائم ما قیام کند، در مسجد کوفه می آید و شیطان هم می آید و به زانو در مقابل آن حضرت قرار می گیرد و می گوید: وای از این روز سختی که در کمین من است. در این موقع امام زمان(عج) موهای جلوی پیشانی او را می گیرد و آن ملعون را گردن می زند.

در بعضی از روایات وارد شده که حضرت رسول(ع) کشنده شیطان است. امام صادق(ع) فرمود: «شیطان در زمان رجعت روی صخره بیت المقدس به دست حضرت رسول(ع) کشته و ذبح می شود». (نقل از کتاب شیطان در کمین گاه، نوشته نعمت الله صالحی حاجی آبادی؛ و نیز نهج البلاغه خویی، ج ۲، ص ۶۵ و۶۴)



بقای سنت امتحان پس از مرگ ابلیس و شیطان
با کشته شدن ابلیس، جهان رنگ آرامش را به خود می بیند. از این رو در آخرالزمان و در حکومت معصومان(ع) که حکومت جهانی و عدالت محور است، کمترین زد و خورد وجود دارد؛ ولی این بدان معنا نیست که همه در آن زمان به کمال بایسته و شایسته می رسند و متاله (خدایی) می شوند، بلکه در آن زمان نیز گروه های انسانی بر مسیحیت باقی می مانند و همان راه را می روند، چنان که در عصر حکومت جهانی معصومان(ع) سنت امتحان و آزمون برقرار است؛زیرا نفس انسانی نمرده و هواهای نفسانی، همچنان زنده است و می خواهد تا الهه باشد و معبود انسان گردد. از این رو همچنان خطاها و گناهانی از سوی انسان سر می زند. اما شرایط از نظر حملات بیرونی و وسوسه های ابلیسی و شیاطینی کاهش می یابد ولی این بدان معنا نیست که آرامش و آسایش پایداری چون بهشت ایجاد می شود؛ زیرا به هر حال، هر انسانی باید در امتحان و ابتلاء سر بلند شود و حقیقت خویش را بشناسد و دریابد.

بنابراین، کشته شدن ابلیس سبب نخواهد شد که عوامل گناه به طور کلی از جهان ریشه کن شود و مسأله اطاعت و آزمایش الهی منتفی گردد؛ چرا که عامل اصلی که هوای نفس است به قوت خود باقی است.