حمله به مركز فرماندهي مغز

[~ERFAN~]

از سیستم عصبی مرکزی بدن، حساس‌ترین و حیاتی‌ترین عضو بدن، سپرهای حفاظتی زیادی مراقبت می‌کنند.
یک جمجمه و ستون فقرات استخوانی و محکم، عضلات روی ستون فقرات، پوست روی آنها و ... در داخل خود این حفاظ‌های استخوانی هم چند لایه مختلف وجود دارند که مثل غلافی از سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) در برابر آسیب‌ها و عفونت‌ها حفاظت می‌کنند.
این لایه‌ها مننژ نام دارند، اما گاهی پیش می‌آید که این لایه‌ها خودشان دچار التهاب و عفونت می‌شوند. مننژیت یا التهاب پرده‌های مغز و نخاع، بیماری التهابی و خطرناکی است که مننژ را آلوده می‌کند.
● چه چیز به پرده مغزآسیب می‌زند؟
مننژیت می‌تواند در اثر عوامل مختلفی به وجود بیاید. هر چیزی که بتواند سیستم ایمنی را علیه مننژ تحریک کند و یا باعث التهاب سیستم ایمنی داخل این پرده‌ها بشود، التهابی ایجاد می‌کند که علائم مننژیت را به دنبال خواهد داشت.
عفونت‌های ناشی از باکتری، عفونت‌های ویروسی آسیب‌ها، سرطان‌هایی خاص و بعضی از انواع داروها می‌توانند این غشاءهای محافظ را ملتهب کنند و باعث فشار و آسیب به مغز بشوند.اما آنچه که ما بیشتر به عنوان مننژیت می‌شناسیم ناشی از عامل باکتریال یا گاهی ویروسی است. باکتری‌های هموفیلوس آنفلوآنزا، نیسریا مننژیتدیس و استرپتوکوک نومونیا شایع‌ترین باکتری‌هایی هستند که باعث ایجاد این بیماری می‌شوند.
این باکتری‌ها اغلب بدون هیچ مشکل و علامت خاصی در مخاط دهان و حلق افراد زندگی می‌کنند، اما گاهی اوقات ممکن است پیش بیاید که این باکتری‌های به ظاهر بی‌ضرر از سد سیستم ایمنی بدن بگذرند و وارد مایع مغزی نخاعی فرد شوند. در این محیط که محیط مناسبی برای زندگی این باکتری‌ها به حساب می‌آید، باکتری‌ها به سرعت تکثیر می‌شوند و باعث التهاب و تورم مننژ می‌شوند. این همان زمانی است که علائم عفونت مننژیت به وجود می‌آید.عفونت‌های ویروسی هم مشابه باکتری‌ها عمل می‌کنند و با ورود به فضای دور مغز و نخاع و تکثیر باعث التهاب می‌شوند اما التهاب آنها معمولا خفیف‌تر است.
● مننژیت چه علائمی دارد؟
حدود ۹۰ درصد بیماران سردرد را ذکر می‌کنند. تقریبا اولین علامتی که به وجود می‌آید سردرد است که به خاطر فشار به بافت مغز و تورم مننژ و افزایش مایع نخاعی به وجود می‌آید. به دنبال سردرد، سفتی گردن اتفاق می‌افتد.
گرفتگی و احساس سفتی در عضلات گردن که با معاینه خاصی می‌توان کاملا آن را مشخص کرد. (پزشک برای تشخیص این علامت از بیماری می‌خواهد دراز بکشد و سر بیمار را به طرف سینه‌اش خم می‌کند. درد، مقاومت در خم کردن گردن و گاهی خم کردن زانوها در واکنش به این کار نشانه سفتی گردن است.)
به دنبال سردرد و سفتی گردن هم تب به وجود می‌آید تا سه‌گانه علائم تشخیص مننژیت تکمیل شود. هر بیماری که دارای این علائم سه‌گانه باشد را باید به سرعت به بیمارستان منتقل کرد و اقدامات درمانی را برایش انجام داد. فتوفوبی یا ترس از نور، فنوفوبی یا ترس از صدا، تحریک‌پذیری، تغییرات سطح هوشیاری، خواب آلودگی، تهوع، استفراغ، هذیان و گاه تشنج از علائم دیگر مننژیت هستند.
در نوزادان که نمی‌توان معاینات را به خوبی انجام داد و علائمشان هم با بزرگسالان متفاوت است، مننژیت را می‌توان از تب، کاهش فعالیت، تحریک‌پذیری، تهوع، شیر نخوردن و در نهایت تشنج، تشخیص داد. در نوزادان گاهی ملاج آنها به خاطر افزایش فشار مایع مغزی، تورم ایجاد می‌شود که می‌تواند نشانه مننژیت باشد.
علائم بیماری مننژیت و به خصوص آن علائم سه‌گانه، طی چند ساعت و گاهی یک تا ۲ روز به وجود می‌آیند در این مواقع باید بیمار را به سرعت به بیمارستان منتقل کرد چون زمان برای درمان این بیماران بسیار حیاتی است.
● درمان مننژیت
مننژیت یک اورژانس پزشکی است. یعنی با مشاهده کوچک‌ترین علائمی از آن باید به بیمارستان مراجعه کرد و در شک به آن هم حتی باید بیمار را بستری کرد. نوزادان و بچه‌ها بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند چون هم بیشتر مبتلا می‌شوند و هم تشخیص علائم در آنها سخت‌تر است.
بعد از مراجعه به بیمارستان و معاینه بیمار توسط پزشک و مشاهده علائم بیماری، باید تشخیص قطعی شود در همین زمان هم نباید وقت را از دست داد و باید برای بیمار آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف که عفونت گونه‌های مختلف باکتری را درمان می‌کنند، تجویز شود اما قبل از آن باید برای بیمار یک آزمایش مخصوص انجام داد. آزمایش مایع نخاعی بیمار برای تعیین نوع باکتری.
دانستن علت اصلی ایجاد مننژیت بسیار مهم است چون در تعیین روش درمان نقش دارد، مثلا ویروس‌ها معمولا مننژیت نضیف و ملایمی ایجاد می‌کنند که خودبه‌خود و ظرف یک تا دو هفته بهبود می‌یابد و اغلب درمان خاصی احتیاج ندارد و فقط باید درمان علامتی (یعنی تخفیف علامت‌ها) انجام شود. مثل تجویز کورتون برای کاهش تورم مننژ.
اما عفونت‌های باکتریال را باید دقیقا مشخص کرد تا آنتی‌بیوتیک مخصوص به آن باکتری تجویز شود. آزمایش مایع نخاعی اصلی‌ترین آزمایشی است که برای این بیماران انجام می‌شود. در این آزمایش پزشک در شرایط استریل توسط یک سوزن مخصوص، از انتهای ستون فقرات، مقدار کمی از مایع نخاعی را خارج می‌کند و آن را برای بررسی به آزمایشگاه می‌فرستد.
رنگ، قوام و فشار این مایع در همان زمان خارج‌شدن هم می‌تواند در تشخیص بیماری به پزشک کمک کند. به غیر از آزمایش مایع نخاعی یا LP، آزمایش‌های دیگری هم انجام می‌شود. آزماش خون، عکس قفسه سینه و گاهی سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی بعد از مشخص‌شدن نوع باکتری، آنتی‌بیوتیک وسیع‌الطیف به آنتی‌بیوتیک مخصوص آن باکتری تغییر می‌کند.به‌طور کلی درمان اولیه عفونت‌های باکتریال، تجویز سفرتیاکسون و سفوتاکسمی است که اغلب گونه‌های باکتری را پوشش می‌دهد. گاهی نیز ونکوماسیسین و درمان‌های ترکیبی دیگر تجویز می‌شود که بسته به نوع عفونت، سن بیمار و شرایط او و حتی اقلیمی که در آن زندگی می‌کند، متفاوت است.
● پیشگیری از خطرات
علت خطرناک‌بودن مننژیت، آسیبی است که به بافت مغز می‌رساند. طولانی‌شدن زمان التهاب ممکن است باعث گسترش عفونت به بافت مغز و یا افزایش فشار داخل جمجمه و آسیب به مغز شود که در نتیجه آن کما و مرگ اتفاق می‌افتد.
عوارض کم‌خطرتر این بیماری هم چیزهای دلپذیری نیستند. عوارض طولانی‌مدتش مثل کاهش شنوایی، عقب‌افتادگی ذهنی، فلج و تشنج‌های مکرر می‌تواند نتیجه این بیماری باشند که گاهی اوقات حتی در صورت درمان هم برای بیمار بجا می‌مانند. علت اصلی اغلب این عوارض هم این است که تشخیص و درمان به‌موقع صورت نگرفته است.
بهترین پیشگیری از ابتلا به این بیماری و عوارض آن هم، بعد از تشخیص و درمان سریع، تزریق واکسن است. تزریق واکسن‌های آنفلوآنزا و یا واکسن‌های مننژیت علیه باکتری‌های شایع این بیماری در زمانی که احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد، یک اقدام پیشگیرانه موثر است.
درمان افراد نزدیک به یک بیمار هم به علت احتمال ابتلای آنان به بیماری می‌تواند روش پیشگیری خوبی باشد. عفونت مننژیت اغلب توسط تماس مستقیم و نزدیک با ترشحات مخاطی فرد بیمار به‌وجود می‌آید. اغلب باکتری‌های عامل مننژیت خیلی مسری نیستند اما تماس مستقیم و طولانی‌مدت با آنها که در ترشحات دهان و حلق بیمار وجود دارند، می‌تواند باعث ایجاد بیماری شود.
به همین علت است که در سربازخانه‌ها و در محیط‌های عمومی سربسته برای افراد واکسن مننژیت تزریق می‌شود. عطسه و سرفه یک فردی که به ظاهر فقط سرما خورده است هم می‌تواند باعث انتقال عفونت مننژیت شود. در کسانی که آسیب نخاعی و یا مغزی دیده‌اند، یا شکستگی جمجمه دارند هم به‌علت در تماس بودن مایع نخاعی با بیرون تزریق داروهای درمانی به‌منظور پیشگیری انجام می‌شود.
● تاریخچه مننژیت
قدیمی‌ترین نوشته پزشکی که در آن راجع به علائم مننژیت، این بیماری صحبت شده است، مربوط به کتاب قانون ابوعلی‌سینا است. در سال ۱۰۲۰ میلادی، ابوعلی‌سینا اولین بار این بیماری را کاملا توضیح داد و روش‌های درمانی سنتی آن را تشریح کرد.
در غرب اولین بار در سال ۱۸۰۵ بود که بعد از یک اپیدمی شدید در سوئیس، مقالات پزشکی علائم این بیماری را کاملا توضیح دادند و اقدامات درمانی لازم را پیشنهاد کردند اما تا زمان پیداشدن آنتی‌بیوتیک‌های مختلف، هنوز این بیماری کاملا قابل‌درمان نبود.
در قرن نوزدهم، مننژیت، نفرین خانوادگی خاندان امپراتوری ژاپن بود. به‌علت یک نقص مادرزادی، اغلب اعضای این خانواده مستعد به ابتلا به مننژیت بودند و اغلب آنها در سنین کم می‌مردند. در اواسط قرن نوزدهم، فقط امپراتور ژاپن و ۲ نفر از فرزندانش از این بیماری جان سالم به‌در بردند. امپراتور تاسیهو هم که بعدها به حکومت رسید، به‌خاطر عوارض این بیماری دچار عقب‌افتادگی ذهنی بود. تا زمان امپراتور هیرهیتو در قرن بیستم که از داروهای جدید استفاده شد، مننژیت همچنان از خاندان سلطنتی ژاپن قربانی می‌گرفت.
در جهان بیشترین شیوع مننژیت در قاره آفریقاست. مشکلات بهداشتی و درمانی هم به نتایج فاجعه‌بار این بیماری دامن می‌زند. در سال ۱۹۹۶ وسیع‌ترین و گسترده‌ترین اپیدمی مننژیت در غرب آفریقا به‌وجود آمد که نیجریه، چاد و بورکینافاسو را درگیر کرد. ۲۵۰هزار نفر در این کشورها مبتلا به مننژیت شدند که ۲۵ هزار نفر در اثر این بیماری جان باختند.
● با کودک مبتلا به مننژیت چه باید کرد؟
۱) اول باید علائم بیماری را در کودک شناخت. تب بالا، علائم شبیه آنفلوآنزا، خواب آلودگی، استفراغ، سردرد، سفتی گردن، حساسیت به نور و وجود دانه‌های قرمز رنگ در پوست. علائم این بیماری در کودکان است. در نوزادان هم شل و ول بودن، بی حس بودن، عدم فعالیت، تحریک‌پذیری و شیر نخوردن می‌تواند نشانه‌های بیماری باشند.
۲) قدم بعدی مراجعه سریع به اورژانس است. اما برای تایید این علائم می‌توان چند آزمایش ساده هم انجام داد. با یک لیوان شیشه‌ای روی دانه‌های قرمز به وجود آمده روی پوست فشار دهید. در یک حساسیت ساده رنگ‌دانه با فشار از بین می‌رود اما در مننژیت این‌طور نیست. سفتی گردن را هم می‌توان در خانه معاینه کرد.
۳) تا رسیدن به اورژانس، کودک را در یک جای آرام و خنک نگه دارید. پارچه نمناک روی پیشانی و بدنش بگذارید و سعی کنید دمای بدنش را پایین بیاورید. سعی کنید بیدار نگهش دارید تا پزشک بتواند معاینه‌اش کند.