تاریخچه آیین طشت گذاری

[Dead Silence]

به نظر می‌ رسد این سنت، با الهام از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) است؛ بر اساس روایتها عزاداران در روز ۲۷ذیحجه آب مشکها را در طشتها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می‌ کنند.

واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین(ع) و یارانشان و ایثارگریهای سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آیینها شاهد هستیم.
در کتاب "فرهنگ عاشورا” اثر جواد محدثی، در توضیح این سنت آمده است: مراسم طشت گذاری، مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‏شود و طشتهای آب را که رمزی از فرات می باشد در مساجد و حسینیه ‏ها می‏آورند و این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشکها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ کردند.
آیین طشت‌ گذاری در استانهای آذری زبان، از ریشه ‌دارترین آیینهای ماه محرم است که در روزهای پایان ماه ذی‌ الحجه برگزار می ‌شود و در حقیقت، برگزاری این آیین، آماده شدن حسینیان برای برگزاری مراسم سوگواری سید و سالار شهیدان را نوید می ‌دهد.
علت برگزاری مراسم طشت گذاری
در ارتباط با علت و دلیل برگزاری مراسم طشت گذاری نظرات و احتمالات مختلفی وجود دارد؛ عده‌ای اعتقاد بر این دارند که با انجام این مراسم، اهمیت آب و جایگاه آن در حادثه کربلا مورد توجه قرار می ‌گیرد.
برخی از مورخان با توجه به مسیر حرکت کاروان حضرت حسین بن علی(ع) از مکه به سمت کربلا می‌ گویند: براساس روایتهای تاریخی، در مسیر راه کاروان کربلا قبل از رسیدن به دشت نینوا، سربازان حر بن یزید ریاحی در منطقه ‌ای به نام "زباله” راه بر کاروان امام بسته و حرکت آن را متوقف ساخته ‌اند.
در این محل، سالار شهیدان علیرغم کمبود آب دستور می ‌دهند طشتها توسط آبهای موجود در مشکها پر شود که هم یاران حسین و هم سربازان حر از آن استفاده کنند و نیز احشام موجود در هر دو کاروان نیز سیراب شوند.
برگزاری آیین طشت گذاری از دوران صفویه
هرچند که مراسم طشت گذاری از دوران صفویه در اردبیل برگزار شده و قدمتی چندین ساله دارد اما در دو سه دهه اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرهای استان و برخی استانهای همجوار چون آذربایجان شرقی و غربی و زنجان، بناب، تالش و… نیز مورد توجه قرار گرفته است.

این مراسم که به نوعی محبت عزاداران به اهل البیت(ع) را نشان می دهد، چند سالی است که در استانهایی غیر از استانهای آذری زبان نیز مورد توجه قرار گرفته و طی دو سال اخیر در ورامین، مازندران و … نیز برگزار می شود، به طوری که امروز برای دومین سال متوالی این آیین معنوی در ورامین برگزار شد.
بعد از قرار گرفتن طشتها در سکوهای مخصوص و در میان حزن و اندوه حاضران، دعای مخصوص خوانده می شود و از آب تشت به عنوان تبرک، اکثریت حاضران و عزاداران استفاده می ‌کنند.
بر اساس متن کامل و قدیمی دعای طشت گذاری که به صورت تلفیقی با استفاده از سه زبان فارسی، ترکی و عربی نوشته شده، می ‌توان حدس زد آیین طشت گذاری ریشه در عصر صفویه( که امرای آن ترک زبان و شیعه بودند) داشته باشد.
آیین طشت گذاری در اردبیل
رسم "طشت گذاری” یا "طشت گردانی” از جمله مراسمی است که منسوب به شهر اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان، به طور عام است؛ در این آیین، "طشت” نماد مشک سقای کربلا و آب، نماد رود و فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.
مراسم طشت گذاری در اردبیل از ۲۷ذیحجه شروع می ‌شود و در سی ‌ام این ماه به پایان می ‌رسد؛ براساس یک رسم قدیمی، شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می ‌شود و هر یک از محلات کوچک نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی، تابع یکی از این محلات ششگانه می‌ شود.
شروع طشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه‌ ریزی شده است که هر روز در دو محله بزرگ این مراسم برگزار شود.
طشتهایی که در این مراسم مورد استفاده قرار می‌ گیرند، گرد، از جنس برنز و یا مس است؛ بعد از عزاداری، ریش ‌سفیدان و عاشقان حسین(ع) در هر محله، طشتها را بر دوش حمل کرده و وارد مساجد می ‌شوند؛ حاضران در مسجد به احترام به پا خواسته و در جلو آنها دسته سینه زنی با شعار "الدخیل یا ابوالفضل” سینه می ‌زنند.
پس از آن، ریش‌ سفیدان با دور زدن مسجد، طشتها را در جای مخصوص خود قرار می ‌دهند، آنگاه طشتها را از آبی که در کوزه‌ها بر دوششان حمل کرده‌اند، پر می ‌کنند.
محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر اردبیل، جایگاهی ویژه است
برخی از مورخان بر این باورند که احداث جایگاه طشت در مساجد اردبیل بعد از روی کار آمدن حکومت صفویه انجام شده است؛ محل قرار گرفتن طشت در مساجد شهر اردبیل نیز جایگاهی خاص بوده و سکوهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌ گیرد، یکی از ویژگیهای معماری مساجد این منطقه است.
جایگاه مخصوص طشت در یکی از اضلاع دیوار مساجد به صورت "طاق ‌نما” ایجاد می ‌شود و در طول سال طشتها روی این سکوها قرار دارند؛ در مواردی نیز ممکن است طشتها از قبل در خانه ای که صاحب آن نذر کرده، قرار داشته باشد که در این صورت نیز دسته های عزادار به آن خانه مراجعه کرده و پس از انجام عزاداری، طشتها را برداشته و به طرف مکان برگزاری مراسم می برند.
قدیمی ‌ترین تشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد "بازار چاقوسازان” است که قدمت آن به عصر "شاه عباس اول” باز می ‌گردد؛ در داخل و لبه این تشت، نقش و نگار گیاه و ماهی حک شده و در لبه آن نیز عبارت و تاریخ "وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸” نقش بسته است.