چمگردان

[Dead Silence]

چمگردان یکی از شهرهای استان اصفهان و شهرستان لنجان است که در 24 کیلومتری جنوب غربی اصفهان و 600 متری غرب زرین شهر ( مرکز شهرستان لنجان ) واقع گردیده است .از نظر مختصات جغرافیایی در 51 درجه و 20 دقیقه و 30 ثانیه طول شرقی از نصف النهار مبداء و 32 درجه و 23 دقیقه و 30 ثانیه شمالی از خط استوا قرار گرفته و ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1751 متر است.
حدود و وسعت
چمگردان از شمال با کارخانه ذوب آهن اصفهان و رشته کوه پنجی که مرز طبیعی دو شهرستان لنجان و نجف آباد محسوب می شود ، از جنوب به زاینده رود که حد فاصل شهر سده لنجان و چمگردان است ، از مغرب به شهرک واحد ( که برای اسکان اولیه کارگران ذوب آهن ایجاد شده بود و اکنون مخروبه و غیر مسکونی است ) و از مشرق به زرین شهر ، مرکز شهرستان لنجان محدود می شود و حدود 6/3 کیلومتر وسعت دارد.
شیب

چمگردان در دره باز زاینده رود ایجاد شده و با شیب تندی از شمال به جنوب یعنی به سمت زاینده رود و شیب ملایمی از مغرب به مشرق کشیده و در شکلی شبیه به مستطیل نامنظم گسترش یافته است .
پوشش گیاهی
منطقه لنجان به دلیل قرار گرفتن در اقلیم نیمه بیابانی از پوشش گیاهی چندانی برخوردار نیست و اگر از دره زاینده رود و حوضه آبیاری آن صرف نظر گردد باقی مانده سطح آن با توجه به آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی دارای پوشش گیاهی ناچیز می باشد.کمی بارندگی ، ریزش باران در فصل زمستان که رویش گیاه ممکن نیست .و بالا بودن تبخیر امکان وجود مناطق سرسبز طبیعی را از بین برده است. با این حال هرجا که شرایط مناسب وجود داشته باشد گیاهانی می روید که در این جا به نمونه هایی از انوع آن اشاره می کنیم :
گیاهان دارویی :
ـ بارهنگ :گیاهی خودرو و دارای دانه های سیاه رنگ کوچک است. دانه های آن را همراه با آب جوش یا چای برای درمان بیماری های گوارشی ، دل درد کودکان و. .. استفاده می کنند.
ـ بیدانجیر:گیاهی که میوه آن دارای روغن است. در قدیم روغن آن را در عصاره های روغن کشی کرده و از آن برای روشنایی استفاده می کردند و به آن ” روغن چراغ ” ( بیدانجیر ) می گفتند .
ـ پونه کوهی :گیاهی است که در ارتفاعات و دشت های منتهی به کوهستان می روید؛ قدی کوتاه دارد و معمولاً در اردیبهشت ماه قابل چیدن است ، خشک شده آن را باماست یا دوغ مصرف کرده و بعضی اوقات آن را مانند چای دم می کنند .طعم دم کرده آن شبیه نعنا می باشد .
ـ تاجریزی: خودرو و دارای دانه های کوچک قرمز رنگ است و شکلی شبیه گوجه فرنگی ولی بسیار کوچک تر دارد. از آن برای رفع حساسیت استفاده می نمایند. برای بیماری های تنفسی نیز توصیه شده است .
ـ خاکشتر ( خاکیچی ):گیاهی است خودرو ، از تخم آن به صورت دانه های زرد رنگ بسیار ریز است در درمان بعضی از بیماری های گوارشی و موارد مشابه استفاده می کنند. شربت خاکشتر که با آب و شکر یا سکنجبین تهیه می شود در فصول گرما ضد اسهال و تأمین کننده آب بدن است .
ـ شاتره :گیاهی خودرو و صحرایی به رنگ سبز کم رنگ بوده و گلهای صورتی دارد. از دم کرده آن برای درمان سوء هاضمه و موارد مشابه استفاده می شود .
ـ قدومه : گیاه خودرو و صحرایی و دارای دانه های شبیه به عدس ولی کوچک و پهن تر است. از دانه های آن برای دران بعضی از بیماری ها مثل کاهش تب و درمان بیماری های تنفسی استفاده می شود .
ـ کنگر :در ارتفاعات می رود در صورتی که هنوز کاملاً سفت و چوبی نشده باشد ساقه های آن را در ماست ریخته و مصرف می کنند.
ـ گل ختمی : دارای ساقه های بلند و خودرو است. گلهای آن سفید ، صورتی ، سرخ و بنفش است کوبیده گل آن را با حنا مخلوط کرده برای تقویت موی سر استفاده می کنند. از دود حاصل از سوختن آن برای تسکین دل درد استفاده می شده است .
ـ میجو :همان گیاه شیرین بیان است. ریشه های آن را که به صورت خودرو در مناطق صحرایی نیمه مرطوب می روید در آب جوشانده و دم کرده آن را مصرف می کنند. مصرف دم کرده آن برای بیماری های معده نافع است.
تاریخ پیدایش محل
بنا بر شواهد موجود و گفته های مردم در زمان قدیم در منتهی الیه قسمت غربی چمگردان کنونی روستایی به نام بوه Boveh وجود داشته که برای خود قلمرو مشخص و آب و ملک معین داشته است. برخی عقیده دارند مهاجران روستای بوه بانیان اصلی چمگردان نیستند و قبل از ورود آنها افراد دیگری در چمگردان می زیستند و شرایط مساعد چمگردان اندک بازماندگان بوه را به این آبادی کشانده است. این عده می گویند وجود مزرعه ( صحرای ) بوه در کنار صحرای ( گردان ) که با فاصله از یکدیگر قرار دارند حاکی از وجود آبادی مستقل بر این نامها بوده است وبر این اساس شاید هم زمان با روستای بوه ، چمگردان نیز دوران آبادی خود را می گذرانده است . به عقیده گروهی دیگر در زمان قدیم ( اوایل صفویه ) عده ای از ایلات و عشایر که به همراه دام های خود برای یافتن آب و چراگاه از محلی به محلی دیگر در حرکت بوده اند تصمیم می گیرند مکان مناسبی را برای زندگی یکجانشینی انتخاب کرده تا از آوارگی نجات یافته و زندگی بهتری را بناگذارند ، از میان این کوچندگان دو نفر به نام « زمان » « و « کرم » تصمیم به یافتن محلی مناسب برای خود می گیرند و پس از آن که مکان های مختلف را بررسی می کنند به چمگردان فعلی رسیده و مصمم می شوند با سکونت در این مکان خوش آب و هوا و حاصلخیز از عمری خانه به دوشی رهائی یافته و زندگی نوینی را پایه گذاری کنند. در این که درچه زمان و کدام یک رودتر به چمگردان رسیده اند اختلاف نظر وجود داشته و دیدگاه روشنی که بتواند آن را اثبات کند وجود ندارد و حتی به درستی مشخص نیست که آیا قبل از ورود این دو کسان دیگری در چمگردان می زیسته اند یا خیر ؟به عقیده این دو گروه ، زمان و کرم قلعه ای را به نام قلعه « پائین » یا « قلعه حمام » که هستی اولیه آبادی جدید بود بنیاد می گذارند. پس از قلعه پائین ، چمگردان توسعه یافت و از طرف مغرب بازارچه را شامل شد بعدها در گوشه جنوبی قلعه پائین گرمابه ای ساخت ند که به حمام پائین شهرت یافت .رفته رفته با ازدیاد جمعیت از یک سو و مهاجرت خانواده هایی از نقاط دیگر جمعیت رو به فزونی گذاشت بنابراین زمانی که بازماندگان بوه به چمگردان آمدند مهاجران قبلی از جمله زمان و کرم که مدتها قبل آمده بودند همراه با خانواده هایشان در آن قلعه زندگی می کردند به بیانی دیگر قلعه پائین قبل از خرابی بوه بوده است. در مقابل این نظر گروهی دیگر کهن نبودن قلعه پائین و نبود آثاری با چنین سابقه را دلیل رد آن دانسته و معتقدند آبادی و آبادانی بوه مدت ها قبل از شروع بنای چمگردان بوده است و مهاجرانی از نقاط مختلف به بنیاد و آبادانی آن اقدام کرده اند. این گروه قدمت چمگردان کنونی را بر اواخر دوره صفوی و اوایل دوره افشاره می رسانند .گروه اندکی بنا و آبادانی چمگردان را به افراد از ایل بختیاری نسبت می دهند ولی طرفداران این نظریه بسیار اندک اند و گروهی نیز با آن مخالف.هم زمان و یا اندکی پس از زمان و کرم خانواده هایی که نقاط دور و نزدیک به این مکان مهاجرت کرده و به زراعت و دامداری مشغول شدند و کم کم به زمین آن وابسته گردیدند و به این ترتیب رفته رفته هویت جمعیتی چمگردان شکل گرفت. بخشی از این مهاجرین از طوایف بختیاری ، گروهی از شیراز و حوالی آن ، گروهی از سده لنجان و عده ای از زرین شهر بودند.عده ای از اعراب کوچ نشین نیز به دلیل قرارگرفتن چمگردان در مسیر کوچ آنان زندگی یکجانشینی را در چمگردان مناسب دیده و تصمیم به سکونت در این مکان گرفتند. گفته می شود که گروهی از ساکنان کنونی چمگردان بازماندگان روستای بوه هستند .
علل وجودی ، پیدایش و گسترش چمگردان
وجود آب زاینده رود و زمین های مساعد کشاورزی امکان زندگی انسان ها و دام هایشان را تضمین می کرد و با وجود نبودن وسایل امروزی دسترسی به آب را در هر زمان میسر می نمود و همین موجب سکونت در این مکان گردید .
قدیمی ترین نقطه مسکونی شهر جایی است به نام « قلعه حمام » یا قلعه پائین که در محدوده روبروی مسجد صاحب الزمان قرار داشت. پس از آن در اطراف قلعه حمام ، ساختمان ها به طرف غرب و تا نزدیکی بازارچه گسترش یافت و بعدها در طرف مشرق نیز خانه هایی تا قلعه اربابی ساختند. از این به بعد گسترش چمگردان به طرف شمال و با سرعتی کمتر در مغرب نیز ادامه داشت.
اماکن و بنا های تاریخی
با وجود دیرندگی چمگردان که در بخش جغرافیایی تاریخی به آن اشاره شد آثار و بناها ی تاریخی چندانی در این شهر دیده نمی شود. یکی از دلایل این امر تغییر محل چمگردان در سالهای قبل از احداث سد زاینده رود بدلیل تغییر مسیر رودخانه بوده است. با اینحال مهمترین اماکن قدیمی و تاریخی آن برج ها هستند که نماد و نشانه مقاومت مردم در برابر راهزنان می باشند. زیبا تر ین برج از نظر استواری ومعماری برج اربابی بوده که در اردیبهشت ماه سال 1374 تخریب و به ساختمان مسکونی تبدیل شده است .سایر برج ها نیز هریک به نوبه خود نشانه قدمت شهر ویاد آور گذشته این سرزمین بودند. به جز برج ها ساختمان عصاری که 200متری غرب مسجد فاطمیه قرار داشت از بلند ترین ساختمانهای چمگردان بوده که اکنون اثری از آن نیست .
از دیگر آثار تاریخی چمگردان می توان به منازل مسکونی قدیمی اشاره کرد. یکی از آخرین منازل مسکونی ساختمانی مربوط به عباسعلی زارعی بود که در نوع خود امتیازات ویژه ای داشت. این بنا علاوه بر داشتن ارسی زیبا و گچ بری های ممتاز در ایوان ، با وجود گذشت حدود دو قرن تا زمان تخریب استواری خود را از دست نداده بود.
ساحل و حاشیه زاینده رود از ابتدا تا انتها دارای مناظر طبیعی جذاب بوده و بعلاوه مجاورت چمگردان با قایقرانی ذوب آهن محیط شادابی را برای گذراندن اوقات فراغت مردم فراهم کرده است.
دیگر بناهای تاریخی چمگردان عبارتند از :ساختمان باغ برجی ، سقاخانه ، خانه ها و سردخانه های قدیمی ، یخچال ، بازارچه ، دالانها و کوچه هایی که امروزه با گسترش فضای شهر رفته رفته ویران شده و از نظرها محو می شوند. حمام پائین نیزیکی ازنباهای قدیمی این شهر بود. این بنا که به قولی دراوایل سلسه قاجاریه با خودیاری مردم وبه دست استاد عباسقلی چرمهینی ساخته شد با توجه به نوع استفاده می بایست استحکام زیادی میداشته؛ بنابراین ستون های سنگی تراشیده را ازخارج از منطقه (به قولی از حوالی شیراز) به وسیله شتر به چمگردان آورده وبرای سنگفرش کردن آن از تخته سنگ های صیقلی استفاده کردند و درساخت سقف آن ازآجر، گچ، وساروج (مخلوط آهک و خاکستر) بهره برداری گردید. این بنا درچند نوبت تعمیر وبازسازی شد وبالاخره درسال1373تخریب گردید.آخرین کارگاه برنج کوبی به روش دستی “دنگ کوبی “که بیش از40 سال پیش مورد استفاده قرارگرفته و در جنوب غربی دبستان پروین اعتصامی قرارداشت خود اثری جالب و دیدنی بود که در فروردین ماه سال 1374 تحریب شد .آسیاب های آبی که یکی در 200 متری جنوب مسجد صاحب الزمان (عج) و دیگری در 300 متری جنوب دبستان شهید خدادادی قرار داشتند از دیگر بناهای دیدنی محسوب می شدند که آسیاب اول مدت ها قبل و دیگری در تابستان 1380 به دنبال یکپارچه سازی اراضی کشاورزی تخریب گردید. این آسیاب ها در دوران فعالیت خود از مشهورترین آسیاب های آبی منطقه بودند.
مذهب
مردم این شهر بیشتر شان شیعه می باشد وکمتر کسی در میان آنهاست که از دین دیگری باشد.
جمعیت
جمعیت این شهر مطابق سرشماری در سال 1390در حدود16219 نفر و 4812 خانوار می باشد.