روزی که رقبای 15 ساله فضایی، همسفر شدند

[ERF@N]

امروز شنیدن خبر سفر یک کیهان‌نورد آمریکایی با کیهان‌پیمایی روسی باعث تعجب هیچ کس نمی‌شود اما اواسط ماه ژوییه 1975 واقعه ای در مدار زمین اتفاق افتاد که در تاریخ فضانوردی بی‌سابقه بود و توجه همه دنیا را به خود جلب کرد: یک ناو سایوز روسی با یک سفینه آپولو آمریکایی به هم پیوستند و پنج کیهان نورد از دو کشور انجام آزمایش های مشترکی را آغاز کردند.

سیروس برزو، پیشگام ترویج دانش کیهان نوردی در ایران و محقق تاریخ اکتشافات فضایی: در پس یک مسابقه تنگاتنگ 15 ساله بین آمریکا و شوروی، دو رقیب در عرصه فضانوردی در جریان سفر ریچارد نیکسون، رییس جمهور آمریکا به مسکو با امضای قراردادی در 24 مه 1972، برنامه ای را جهت پروازی مشترک و الحاق دو سفینه سایوز و آپولو در فضا تدارک دیدند. انجام چنین برنامه ای مستلزم برنامه ریزی بسیار پیچیده ای بود به همین دلیل، مدت ها دانشمندان و کارشناسان همچنین فضانوردان آمریکا و شوروی در مراکز فضایی یکدیگر به کار و فعالیت پرداختند.

برای انجام عملیات مشترک دو مشکل اساسی وجود داشت: اتصال دو ناو و فشار و تفاوت جنسیتی هوای دو سفینه سایوز و آپولو.

هوای موجود در سفینه سایوز هوای زمین، مخلوط نیتروژن-اکسیژن با فشاری معادل فشار در سطح دریا است اما آپولو آمریکایی ها از گار اکسیژن خالص با فشار 0.33 جو استفاده می کردند. از سوی دیگر سامانه های الحاق در ناوهای سایوز و آپولو کاملا متفاوت بودند.

اگر می خواستند قسمت های اساسی آپولو یا سایوز را تغییر دهند لازم بود یک سلسله آزمایش های پر خرج تازه صورت گیرد. به همین دلیل عاقلانه و با صرفه بود که به جای تغییر در خود ناو ها، یک واحد ویژه ساخته شود که بتواند از یک سمت به ناو فرماندهی آپولو و از سمت دیگر به سایوز ملحق شود. این وسیله جدید استوانه ای بود به قطر 1.5 متر و طول سه متر که ضمناً به فضانوردان اجازه می دهد که از سفینه ای به سفینه دیگر که کاملاً با یکدیگر متفاوت است بروند.

هنگام پرتاب آپولو، مدول الحاق در موشک ساترن قرار می گرفت. پس از ورود به مدار، ناو آپولو از موشک ساترن جدا شده دور می زد و به مدول الحاق متصل شده، آن را از موشک بیرون می کشد و به این ترتیب آماده پیوست به سفینه سایوز می شد. وقتی که دو سفینه به هم می پیوستند فشار جوی داخل سایوز از 1 به 0.68 فشار جو کاهش پیدا می کرد و در نتیجه کیهان نوردان می توانستند بدون این که در مدول الحاق مدتی صبر کنند تا اکسیژن خالص استنشاق کرده و نیتروژن را از خون خود خارج سازند وارد آپولو شوند.

فرماندهی عملیات آپولو را توماس استافورد، فضانورد با سابقه ناسا عهده‌دار بود. دونالد اسلیتن یکی از هفت فضانوردی بود که در آوریل ۱۹۵۹ به عنوان نخستین گروه فضانوردان آمریکایی برای شرکت در برنامه مرکوری انتخاب شد اما به دلیل مشکل نارسایی قلبی از شرکت در ماموریت بازمانده بود. وی پس از جراحی موفقیت‌آمیز قلبی در برنامه آزمایشی آپولو - سایوزحضور یافت.

ونس برند، خلبان آپولو در 4 آرویل 1966 به عنوان فضانورد انتخاب شد. وی جانشین دوم فضانوردان آپولو 8 و 13 جانشین خلبان مدول فرماندهی آپولو 15 بود و برای پرواز آپولو 18 به ماه به عنوان خلبان مدول فرمانده انتخاب شد اما به علت لغو این سفر نتوانست به فضا برود. او همچنین فضانورد جانشین در گروه کیهان نوردان «اسکای لب» بود و بالاخره نخستین پرواز خود را به همراه اسلیتنوبرند در پرواز آزمایشی سایوز- آپولو انجام داد.

فضانوردان سایوزهم عبارت بودند الکسی لئونف و والری کوباسف.

الکسی لئونف درسال 1960 میلادی به عنوان یکی از 20 فضانورد اولین گروه فضانوردان انتخاب شد. اولین پرواز فضایی خود را با سفینه وسخد- 2 به انجام رساند که طی آن نام خود را به عنوان نخستین انسانی که در فضا راهپیمایی کرده به ثبت رساند.

والری کوباسف درسال 1966 به عنوان فضانورد انتخاب شد. اولین پرواز وی به همراه شونین درسایوز6 در 11 اکتبر 1969 انجام شد. وی درسال 1975 به همراه الکسی لئونفدر پرواز آزمایشی سایوز-آپولو شرکت جست.

سایوز-19 در روز 15 ژئویه 1975 با دو فضانورد راهی مدار زمین شد 7.5 ساعت بعد، یک موشک ساترن ب-1 از پایگاه کاناورال به فضا پرتاب شد این موشک حامل سفینه آپولو با سه سرنشین بود که ماموریت داشتند با کیهان نوردان سایوز-19 عملیات مشترکی را به انجام رسانند.

آپولو پس از قرار گرفتن در مدار به تعقیب سایوز-19 پرداخت و سرانجام دو سفینه در ساعت 0412 روز 17 ژوئیه بهم متصل شدند این عمل شش دقیقه زودتر از برنامه، برفراز اسپانیا انجام گرفت مراحل پرواز مستقیماً توسط تلویزیون پخش شد. پس از الحاق، استافورد دریچه تونل اتصال را گشود و فضانوردان به ملاقات یکدیگر شتافتند. لئونف و براند نخستین فضانوردانی بودند که از تونل ویژه عبور کرده با یکدیگر دیدار داشتند.

پرواز مشترک دو سفینه، 44 ساعت و 30 دقیقه به طول انجامید و طی این مدت فضانوردان دست به پنج آزمایش مشترک زدند. آنها همچنین یک مصاحبه مطبوعاتی ترتیب دادند که از طریق مراکز هوستون و مسکو انجام می شد.

کیهان نوردان شوروی هفت و فضانوردان آمریکا بیست و سه آزمایش علمی را نیز به طور جداگانه در زمینه های مختلف صورت دادند.

پس از جدا شدن دو سفینه، آپولو با یک مانور بین سایوز-19 و خورشید قرار گرفت و یک خورشید گرفتگی مصنوعی به وجود آورد و دو کیهان نورد سایوز-19 از این واقعه یک سری عکس تهیه کردند. عکس های تهیه شده بعداً در اختیار کارشناسان فضایی آمریکا نیز قرار گرفت.

پس از انجام این آزمایش برای بررسی دقیقتر الحاق، سایوز-19 با یک مانور به آپولو پیوست (اتصال قبلی را فضانوردان آمریکایی هدایت کرده بودند) و پس از دقایقی دو ناو از یکدیگر جدا شدند.

سرنشینان آپولو پس از جدا شدن، با روشن کردن موتورهای موشکی سفینه را به مدار بالاتری منتقل کردند.

سایوز-19 روز 21 ژوئیه به زمین بازگشت. جریان فرود به طور مستقیم از تلویزیون پخش شد سفینه به علت وجود باد، 10 کیلومتری دورتر از محل تعیین شده فرود آمد.

فضانوردان آمریکایی پرواز خود را چهار روز دیگر ادامه دادند و به آزمایش های گوناگون طراحی شده از سوی دانشمندان پرداختند.

آپولو پس از اتمام برنامه خویش روز 25 ژوئیه در اقیانوس آرام فرود آمد. آنها در مسیر فرود به علت رخنه گاز سمی تتراکسید ازت مربوط به سوخت موشک به داخل ناو، دچار ناراحت ریوی شدند طوری که پس از فرود، جهت مداوا به بیمارستان انتقال یافتند.

به گفته پزشکان، ناراحتی فضانوردان اهمیت چندانی نداشت و بستری کردن آنان فقط برای جلوگیری از عوارض ناشی از خارش ریوی لازم تشخیص داده شد.