«صیاد 2» زنجیره شکارچیان ایرانی را کامل کرد

[KᏙ¥றᏙƝ]

با توجه به تهدیدات موجود علیه کشورمان، پدافند هوایی به نوعی اولویت‎ اول نیروهای مسلح ایران است که تفکیک بخش پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء به عنوان یکی از مهمترین نمودهای آن مطرح می‎شود. در این راستا و برای تقویت توان سامانه‎های دفاع هوایی موشکی، خط تولید جدیدترین ابزار پدافند هوایی کشور با نام موشک «صیاد-2» چندی پیش نمایش داده شد.

اولین خبرها از آزمایش این موشک و تحویل آن به قرارگاه پدافند هوایی خاتم الأنبیاء ارتش اوایل سال 1390 منتشر شد. بعدها اعلام گردید از این موشک در سامانه دوربرد و ارتفاع بالای «اس-200» نیز استفاده خواهد شد که در نتیجه به آن امکان درگیر شدن با اهداف در برد و ارتفاع متوسط را نیز خواهد داد. ظاهراً این امر به کمک سامانه‎ای با نام «تلاش» میسر شده است که برای آشکارسازی و ردگیری هدف موشک صیاد-2 از آن استفاده می‎شود.

در زمان رونمایی از موشک صیاد-2 در سال 92 اطلاعات ناچیزی از آن منتشر شد و عبارت «SD-2M» نقش بسته بر روی بدنه موشک‌های رونمایی شده احتمالاً نشان‌دهنده بهینه‌سازی شدن آنها نسبت به نمونه آزمایش شده در سال 90 است. با توجه به اهمیت بالای بحث پدافند هوایی و ویژگی‎های سامانه رونمایی شده در این گزارش به بررسی مشخصات موشک صیاد-2، پرتابگر جذاب آن و ترکیب این موشک با سامانه اس-200 می‌پردازیم.

مشخصات ظاهری موشک

موشک صیاد-2 هر چند از نظر نام به دنبال «صیاد-1» قرار می‎گیرد اما هیچ‎گونه شباهت ظاهری و داخلی با آن ندارد. بر خلاف صیاد-1 که موشکی بزرگ و سنگین با طول 10.8 متر و جرم 2326 کیلوگرم با دو مرحله پیشران، مرحله اول سوخت جامد به عنوان شتاب‎دهنده اولیه و موتور اصلی سوخت مایع است، صیاد-2 موشکی باریک با یک مرحله پیشران سوخت جامد است.
بر طبق اطلاعات منتشر شده از صیاد-1 این موشک به برد 34 کیلومتر و ارتفاع 27هزار متر می‎رسد و می‎توان آن را نمونه داخلی موشک «HQ-2» چینی دانست که خود توسعه یافته از سامانه «S-75» یا همان «SA-2» شوروی سابق است. اما صیاد-2 به نظر می‎رسد بر مبنای موشک آمریکایی «RIM-66 استاندارد» که «SM-1» نیز نامیده می‎شود طراحی شده و الگوهای طراحی بومی و اصلاحات مختلفی روی آن اعمال شده است.

موشک استاندارد در دهه 1960 در آمریکا برای جایگزینی با موشک «RIM-2 ترییر» ساخته شد و نسل‎های مختلف آن تا امروز با پیشرفت‎ها و بهسازی‎های مختلف عمدتاً در نقش موشک‎های راهکنشی و راهبردی ضد موشک در نیروی دریایی آمریکا و چند کشور دیگر مورد استفاده قرار گرفته است.


این موشک الهام‎بخش سامانه‎های موشکی پدافند هوایی مختلفی در کشورهای دیگر بوده که می‎توان به موشک فرانسوی «مازورکا» و موشک « SA-11» یا « بوک-ام-1» روسی اشاره کرد. همچنین موشک «LY-80» چینی نیز از پیکربندی مشابه استاندارد بهره می‎برد هر چند که برخی آن را برگرفته از سام-11 روسی می‎دانند.

وجه شاخص پیکربندی موشک استاندارد در واقع همان بال‎های امتداد یافته در راستای بدنه (Long Wing) با یک ریشه امتداد یافته به سمت دماغه است.

به گزارش مشرق موشک استاندارد پیش از انقلاب برای استفاده به عنوان موشک میانبرد پدافند هوایی دریاپایه برای ناوشکن‎های نیروی دریایی ارتش خریداری شده بود. از جمله مشخصات نمونه پایه آن موشک می‎توان به طول 4.41 متر، قطر 34.3 سانتیمتر، دهانه بال 1.08 متر، جرم 495 کیلوگرم، برد 37 کیلومتر، ارتفاع پروازی تا حدود 19000 متر و سرعت دو برابر صوت (کمتر از 700 متر بر ثانیه) اشاره نمود.

سامانه هدفیابی و هدایت نسل اول موشک استاندارد از نوع راداری نیمه فعال است یعنی گیرنده‎ای در دماغه، امواج بازتاب یافته از هدف را که توسط رادار خودی ارسال شده دریافت نموده و موشک با آشیانه‎یابی امواج به سمت هدف هدایت می‎شود. این موشک دارای یک مرحله پیشران سوخت جامد و سرجنگی 62 کیلوگرمی با فیوز مجاورتی است.

این موشک در دوران دفاع مقدس علاوه بر استقرار در دو فروند ناوشکن نیروی دریایی به نیروی هوایی ارتش نیز منتقل شد و در غالب پروژه «شباهنگ» با نصب روی پرتابگر سامانه پدافند هوایی موشکی «هاوک»، با توجه به سقف پرواز بالاتر نسبت به آن برای درگیری با هواپیماهای «میگ-25» نیروی هوایی عراق مورد استفاده قرار گرفت. همچنین این موشک با نصب روی جنگنده «اف-4ئی فانتوم» نیز برای همین منظور به کار گرفته و در پروژه اول موفق به سرنگونی دست کم یک فروند جنگنده عراقی شد.

لازم به ذکر است موشک استاندارد سوابقی در عملکرد به عنوان موشک ضد رادار و ضد کشتی نیز دارد که مد نظر این گزارش نیست.

پس از جنگ تحمیلی 8 ساله عراق علیه ایران، در سال‎های دهه 70 اولین بهسازی‎ها روی موشک استاندارد به اجرا در آمد. پس از یک تلاش 4 ساله در رزمایش «وحدت78» اولین نمونه بهسازی شده این موشک که برخی بخش‎های آن نیز ساخته شده بود با موفقیت آزمایش شد.

در ادامه پروژه دیگری برای ارتقاء این موشک به نتیجه رسید که از محصول آن با نام موشک «فجر» یاد می‎شد که در آن تمام زیرسامانه‎ها مورد بازبینی و بازسازی قرار گرفته و برخی نیز تغییراتی کردند.

با گذشت چند سال، بهسازی‎های جدیدی روی این موشک انجام شده و با نام «محراب» در رزمایش دریایی ولایت90 مورد آزمایش قرار گرفت. این بار علاوه بر بهسازی مجدد سامانه‎های راداری و الکترونیکی و استفاده از زیرسامانه‎های دیجیتال و افزایش مقاومت نسبت به جنگ الکترونیک دشمن یک قابلیت بسیار مهم نیز به این موشک افزوده شد و آن توانمندی شناسایی منبع ایجاد اختلالات و جنگ الکترونیک و تغییر مسیر به سمت آن است.

به این وسیله در صورت اجرای جنگ الکترونیک از سوی هدف، موشک به جای عملکرد راداری نیمه فعال خود، با آشیانه‎یابی منبع جنگ الکترونیک همچنان مسیر خود را به سمت هدف ادامه می‎دهد.

موشک صیاد-2 هر چند تا نزدیک انتهای بدنه شباهت بسیاری به موشک‎های استاندارد/محراب دارد اما مهمترین تفاوت ظاهری آن در شکل بالک کنترلی نصب شده در انتهای بدنه است. بالک صیاد-2 از طرحی با تشابه زیاد به بالک موشک «طائر-2» سامانه پدافند هوایی «رعد» بهره می‎برد که دارای سر این بالک به موازات بدنه موشک بوده و لبه حمله آن دو تکه است اما بالک‎های موشک استاندارد دارای لبه حمله یک تکه با لبه فرار دو تکه و در واقع یک مثلث برید شده هستند.

انتهای بدنه صیاد-2 نیز مانند طائر-2 به صورت باریک شونده (دم قایقی) طراحی شده تا نیروی مقاوم پایه (Base Drag) که پس از اتمام سوخت موشک میزان آن محسوس می‎شود کاهش یابد.

تفاوت دیگر صیاد-2 با موشک‎های استاندارد موجود در ایران در طول آنها است که با توجه به فاصله نوک دماغه از بال و فاصله بالک از انتهای بال، موشک جدید باید در حدود 20 تا 25 درصد کشیده‎تر از نمونه آمریکایی بوده و در واقع به ابعاد نسل‌های جدید موشک استاندارد نزدیک است.

این موارد به علاوه تفاوت‎های موجود در اندازه و زوایای لبه حمله و فرار بال دو موشک با وجود مشابهت کلی طرح، نشان دهنده اجرای فرایند طراحی روی موشک ایرانی و نه یک مهندسی معکوس از طرح آمریکایی است.

همچنین هر چند از تصاویر نمی‎توان اطلاعات قطعی در زمینه قطر بدنه موشک بدست آورد اما به نظر می‎رسد در صورت بیشتر بودن قطر صیاد-2 از استاندارد این اختلاف بسیار اندک است هر چند که تأثیر آن روی برد موشک به دلیل ایجاد فضای بیشتر برای پیشران می‎تواند قابل توجه باشد.
صیاد-2 موشکی میان‌برد ولی ارتفاع بالا است که مشابه عملکرد کلی موشک صیاد-1 است اما با توجه به مقایسه موشک جدید با استاندارد، باید برد صیاد-2 بسیار بیشتر از صیاد-1 باشد. از طرفی از مقایسه موشک جدید با موشک طائر-2آ که برد آن 50 کیلومتر و سقف پرواز آن در حدود 23 کیلومتر اعلام شده و منطقی نبودن تولید دو موشک با کارایی نزدیک به هم می‎توان گفت برد و احتمالاً سقف پرواز موشک صیاد-2 باید اختلاف محسوسی با طائر-2 داشته باشد.

قابلیت‌های عملیاتی

از نکات قابل توجه در مطالب منتشر شده راجع به موشک صیاد-2 در روز افتتاح خط تولید، «برخورداری از سامانه هدایت ترکیبی» و «امکان ردیابی خودکار و مستقل» است. با نگاهی به منابع معتبر در زمینه سامانه‎های هدایت می‎توان کاربرد هدایت ترکیبی را در زمینه موشک‎های میانبرد و دوربرد یافت که شامل یک مرحله هدایت دستوری یا اینرسیایی برای فازهای ابتدائی و هدایت داخل موشک (TVM) بر مبنای روش‎هایی مانند ناوبری تناسبی تفسیر نمود.

یکی از این روش‎های هدایت داخل موشک، راداری فعال یا غیرفعال است. لازم به ذکر است رادار غیرفعال عملکردی شبیه به ردگیری منبع جنگ الکترونیک (HOJ) دارد.
در واقع با توجه به اینکه به طور معمول، موشک در هر لحظه از یک روش هدایت استفاده می‎کند احتمالاً منظور از هدایت ترکیبی استفاده همزمان از دو روش نیست. بنا بر این می‎توان برای صیاد-2 مانند سایر موشک‎های میان‌برد و دوربرد پدافند هوایی نظیر «MIM-104 پاتریوت» آمریکا که از قضا صیاد-2 ابعادی نزدیک به نمونه اول آن دارد استفاده از روش‎های هدایت مختلف در فازهای مختلف را محتمل دانست.

به گزارش مشرق، از عبارت «امکان ردیابی خودکار و مستقل» نیز می‎توان قاعدتاً برداشت نمود صیاد-2 برای فازهای نهایی به یکی از سامانه‎های راداری فعال یا غیرفعال مجهز است زیرا این دو سامانه امکان عملکرد مستقل را دارند و سامانه راداری نیمه فعال عملاً به رادار زمینی وابسته است. از این نظر هم موشک سامانه پاتریوت در فاز نهایی عملکردی مشابه دارد.

بنا بر اعلام فرمانده قرارگاه پدافند هوایی ارتش موشک صیاد-2 در آزمایش‌های خود موفق به هدف قرار دادن و انهدام ریزپرنده شده است.

با بررسی تعاریف در حوزه پهپادها به طور معمول ریزپرنده (MAV) به هواگردهایی با دهانه بال کمتر از 60 سانتیمتر گفته می‌شود. البته آژانس تحقیقات دفاعی پیشرفته آمریکا (DARPA) برای ریزپرنده دهانه بال کمتر از 15 سانتیمتر را ملاک قرار داده است.

در هر صورت حتی اگر هدف ساقط شده توسط صیاد-2 دهانه بال 1 متری هم داشته باشد نشان دهنده توانمندی عالی این موشک در انهدام اهدافی با ابعاد کوچک است. این موفقیت در دو صورت ممکن می شود. اول با فرض وجود دقت بسیار بالا و پیوسته در تعیین موقعیت هدف توسط جستجوگرهای موشک، سرعت واکنش بالا توسط عملگرها، دقت در کنترل موشک برای رسیدن به نقطه هدف و برخورد با آن و دوم با فرض رسیدن موشک به فاصله نزدیک هدف و عملکرد دقیق فیوزهای ویژه نصب شده پیرامون بخش محموله در این موشک.

هر چند ابعاد کوچک هدف لزوماً به معنی سطح مقطع راداری (RCS) پائین آن نیست اما لازم به ذکر است پیش از این نیز توسط فرمانده قرارگاه پدافند هوایی اعلام شده بود که سامانه‌های دفاعی این نیرو موفق به سرنگونی اهدافی با سطح مقطع راداری 0.01 متر مربع شده‌اند که این میزان، رقم کوچکی برای این کمیت بوده و دستاورد مهمی به شمار می‌رود.

پرتابگر پاتریوتی

صرف نظر از برخی شباهت‎های ابعادی و عملکردی موشک صیاد-2 و پاتریوت و اینکه مأموریت هر دو سامانه در وهله اول دفاع از تأسیسات ثابت و راهبردی است پرتابگر دو سامانه نیز شباهت بسیار زیادی به هم دارند. در واقع طراحان کشورمان با نگاهی دقیق، پرتابگرهای جعبه‎ای مشابه با سامانه پاتریوت برای موشک ایرانی ساخته‎اند.

این پرتابگر شامل 4 محفظه مکعب مستطیلی است که به صورت 2*2 روی کامیون قرار گرفته و به نظر می‎رسد کل مجموعه قابلیت چرخش در دو زاویه را دارد. پیش از این نیز نمونه‎های مختلف پرتابگرهای جعبه‌ای برای موشک‎های سطح به سطح ضدکشتی مستقر شونده روی شناورهای دریایی و ساحلی توسط صنعت دفاعی کشور ساخته شده است.
به نظر می‎رسد پرتابگر ایرانی موشک صیاد-2 نیز مانند نمونه آمریکایی دارای یک آنتن ارتباطی در سمت چپ باشد که در برخی تصاویر قابل تشخیص است. سازه حامل 4 محفظه موشک و ساز و کار تغییر ارتفاع و محل نصب جک هیدرولیکی در نمونه ایرانی متفاوت است و می‎تواند پرتابگر را به زاویه‌ای در حدود 50 الی 60 درجه بالاتر از افق برساند.

البته در صورت طراحی پرتابگر و موشک به صورت عمود پرتاب –مانند سامانه HQ-16 چین- ضمن بهره‎برداری از مزایای پرتاب عمودی توان بالفعل این سامانه برای استقرار در ناوها که همواره با محدودیت فضای در دسترس رو به رو هستند بسیار بهبود می‎یافت.

در طی دهه‎های اخیر اغلب موشک‎ها دارای پرتابگر محفظه‎ای –استوانه‎ای یا جعبه‎ای و ...- ساخته شده‎اند زیرا این پرتابگرها موشک را در برابر عوامل خارجی از تأثیرات انفجار گرفته تا شرایط مختلف آب و هوایی مورد حفاظت قرار داده و کار حمل و انتقال سامانه شامل پرتابگر حاوی موشک آماده شلیک را نیز ساده‎تر و مطمئن‎تر می‎کنند.

به علاوه با توجه به ارتباط زمان سوزش پیشران سوخت جامد با دمای اولیه آن با قرار دادن موشک در محفظه امکان تنظیم دمای آن در حدود بهینه (با قرار دادن ساز و کارهای لازم) وجود دارد که سبب ایجاد عملکرد یکسان همه موشک‌های سامانه از نظر پروفیل تولید نیروی رانش می‌شود. نحوه تولید نیروی رانش نیز در عملکرد موشک تأثیر مستقیم دارد.

به گزارش مشرق، موشک صیاد-2 نیز که سامانه‎ای با برد متوسط و ارتفاع بالا معرفی گردیده، هر چند مشخصات عملکردی آن اعلام نشده اما با مقایسه با موشک‎های همرده از جمله طائر-2 که کمی کوچکتر از صیاد-2 است تصور می‎شود اختلاف برد این دو موشک محسوس باشد.

برخی تفاوت‎های دیگر این دو سامانه نیز مشهود است از جمله طراحی صیاد-2 برای دفاع پر حجم از مناطق حیاتی و ثابت کشور به صورت استقراری در یک منطقه –مانند نمونه‎های خارجی از جمله اس-300، پاتریوت و آستر- و طراحی طائر-2 برای یک دفاع متحرک و سریع. کمتر بودن تعداد موشک روی هر پرتابگر در سامانه رعد (3 موشک در مقابل 4 موشک صیاد-2) و عدم استفاده از محفظه برای موشک‌ها که در مجموع صرفه‌جویی وزنی قابل توجهی را ایجاد می‌کند نیز گویای همین نکته است.

بنا بر این با وجود شباهت‎هایی در رده و عملکرد، الزامات و اولویت‎های تأمین نیاز یگان‎های عملیاتی و برخی تعاریف مفهومی از هدف طراحی موجب بروز این تنوع شده است. پدیده‎ای که احتمالاً در سال‎های آینده با افزایش قابلیت‎های فنی سامانه‎ها کمتر خواهد شد مثلاً همانطور که سامانه پاتریوت در آمریکا جایگزین هاوک شد احتمالاً از صیاد-2 یا نسل بعدی آن نیز به جای هاوک/مرصاد در ایران استفاده خواهد شد.

البته پیکربندی انتخاب شده در طراحی صیاد-2 که حجم کمی برای آن ایجاد نموده این موشک توان بالقوه بالایی برای تجهیز شناورهای کشورمان دارد که هم اکنون از موشک استاندارد/محراب استفاده می‎کنند.

در مصاحبه معاون عملیات نیروی دریایی ارتش نیز اعلام شد از موشک صیاد-2 در ناوشکن‌های جدید این نیرو استفاده خواهد شد. با توجه به برد بسیار بالاتر صیاد-2 نسبت به نمونه موجود از موشک استاندارد به کار گیری این سلاح جدید به افزایش قابل توجه پوشش هوایی مؤثر پیرامون ناو منجر می‌شود.

امروزه شناورهای رزمی بزرگ نداجا در حال تجهیز به رادار آرایه فازی و پیشرفته عصر هستند که در صورت ترکیب با موشک کارآمدی مانند صیاد-2 منجر به بهبود قابل توجه توان پدافند هوایی ناوشکن‌های ایرانی می‌گردد. در این صورت پوشش هوایی مناسبی برای برد متوسط و ارتفاعات متوسط تا بالا در برابر طیف وسیعی از تهدیدات هوایی برای ناوهای نیروی دریایی راهبردی فراهم خواهد شد که تا آینده قابل پیش‌بینی از پوشش هوایی توسط هواپیماهای رزمی برخوردار نخواهد بود.

همچنین می‎توان گمانه زنی کرد با ورود سامانه «باور-373» به خدمت، سامانه رعد و موشک صیاد-2 نیز به عنوان جزئی از آن یا هماهنگ با آن عمل کنند، سامانه‎ای که گردآورنده تلاش‎های متخصصان داخلی در زمینه الکترونیک و پردازش، مخابرات امن و دوربرد، شبکه‎سازی، تحرک، رادارهای آرایه فازی با قابلیت ردگیری ده‎ها هدف، پرتابگرهای جدید و احتمالاً عمود پرتاب، موشک‎های سریع و چابک با سوخت جامد و اطمینان‎پذیری بالا خواهد بود و انشاالله باعث ناامیدی بیش از پیش دشمنان خواهد شد.