نکته درسی منطق _بحث تباین

[מַברִיק]

نکته درسی منطق
درس سوم
تباین

بین دو مفهوم کلی در صورتی نسبت تباین برقرار است که هیچ کدام از افراد آن ها در حیطه دیگری نباشد. به عبارت دیگر، دو کلی در صورتی متباین هستند که هیچ مصداق مشترکی نداشته باشند و قلمرو هر یک، کاملا جدا از قلمرو دیگری بوده و هیچ نقطه مشترکی میانشان نباشد.
مانند نسبت بین درخت و اسب، انسان و سنگ، مثلث و مربع. 

مثلا انسان بر موجوداتی صدق می کند که سنگ به هیچ وجه بر آن ها صادق نیست. از طرف دیگر ، سنگ نیز بر چیز هایی صادق است که انسان بر آنها صادق نیست. نه انسان شامل افراد سنگ می شود و نه سنگ شامل افراد انسان می گردد؛ نه انسان چیزی از قلمرو سنگ را در بر می گیرد، نه سنگ چیزی از قلمرو انسان را. 

می توان رابطه و نسبت دو مفهوم متباین را توسط دو قضیه سالبه کلیه بیان نمود:

هیچ انسانی سنگ نیست.(سالبه کلیه)
هیچ سنگی انسان نیست.(سالبه کلیه) 

میان هر دو تصوری که بتوان این دو قضیه را درباره شان گفت، نسبت تباین برقرار است. (یعنی هرگاه میان دو تصور الف و ب بتوان گفت: "هیچ الف ب نیست و هیچ ب، الف نیست"، آن گاه الف و ب متباین می باشند.)
دو مفهوم متباین را که متباینین می خوانند، می توان به دو دایره تشبیه کرد که جدای از هم هستند و در هیچ نقطه ای با هم اشتراک ندارند.

به این دو دایره (متخارج) می گویند.