مروری بر برگزیدگان ادبی یک جایزه

[sober]

با توجه آراء داوران شانزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس که همگی از صاحب قلمان شناخته شده کشور به شمار می‌روند به نظر می‌رسد سلیقه مخاطب در مواجه و همراهی با ادبیات انقلاب و دفاع مقدس تغییر کرده‌است.


شانزدهمین دوره جایزه ادبی کتاب سال دفاع مقدس در حالی برگزیدگان خود را معرفی کرد که نگاهی به برگزیدگان این جایزه در حوزه ادبیات می تواند برآیندی قابل توجه در بررسی کیفیت و کیمت سه سال گذشته ادبیات دفاع مقدس را پیش چشم بگذارد.

جایزه کتاب دفاع مقدس در شانزدهمین دوره برگزاری خود در بخش‌های مختلف اقدام به معرفی کتاب‌های برگزیده کرد که در این میان و با تمرکز بر جنبه عمومی‌تر آثار، برگزیدگان بخش‌های ادبی و داستانی این جایزه را در این گزارش مختصر به مرور گذاشته‌ایم.

رُنج/ محمد محمودی نورآبادی

محمد محمودی نورآبادی نویسنده کم حاشیه استان فارس در میان نوینسدگان حوزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نویسنده‌ای شناخته شده به شمار می‌رود. او تا به حال سه دوره برگزیده جشنواره پاسداران اهل قلم و دو نوبت برگزیده جشنواره داستان انقلاب و یک نوبت نیز برگزیده کتاب سال دفاع مقدس شده بود و در این دوره نیز برای دومین نوبت این عنوان را به دست آورد.
رمان «رنج» پیش از این در جشنواره ادبی شهید غنی‌پور نیز شایسته تقدیر شناخته شده بود. این رمان و داستان آن را از چند منظر می‌توان قابل اهمیت دانست. نخست اینکه نویسنده آن به دور از هیاهوی روشنفکری این روزها ادبیات ایران یکی از زایش‌های جریان های فکری کم حاشیه در شهرستان های کشور است که دستمایه‌ای بومی را برای خلق رمان به کار می بندند. از سوی دیگر موفقیت این نویسنده در جشنواره های ادبی متعدد پیش از این نشان از حرکت رو به رشد وی و جریان ادبی متعلق به آن دارد.
داستان «رنج» نیز از یک اندیشه ایلاتی و ماجرای خون بس نشات می‌گیرد و در ادامه به تعقیب و گریز دو شخصیت اصلی رمان در جبهه و تحول فکری و روحی آنها در این فضا همراه می‌شود. این رمان در کنار داستان جذاب و پر تعلیق خود به عنوان یکی از رویش‌های تازه ادبیات داستانی کشور آنچنان که باید و شاید تا کنون مورد توجه قرار نگرفته بود و حتی ناشر آن نیز برای معرفی این کتاب اقدام شایان توجهی صورت نداده بود تا اینکه بار دیگر جشنواره کتاب سال دفاع مقدس نام آن را بر سر زبان‌ها انداخت.

خنکای ختم خاطره/ حمیدرضا آذرنگ
حمیدرضا آذرنگ این روزها بیشتر از متن‌ها و نوشته‌هایش با بازی های متفاوتش در تئاتر، سینما و تلویزیون شناخته شده‌است اما جایزه کتاب سال دفاع مقدس با انتخاب نمایشنامه «خنکای ختم خاطره» نام وی بار دیگر به عنوان یکی از برترین استعدادهای ادبی به ویژه در حوزه نمایشنامه نویسی مطرح کرد.
کتاب «خنکای ختم خاطره» در دوره درخشان فعالیت انتشارات امیرکبیر با مدیریت احمد نثاری در قالب مجموعه نمایشنامه‌های دفاع مقدس با قطع پالتویی منتشر شد. این نمایش برای نخستین بار با کارگردانی نیما دهقان روی صحنه رفت که تا مدت ها با واکنش های متفاوت و مثبتی همراه شد.
داستان این نمایش دربارهٔ کشته شدگان جنگ ایران و عراق و روانشناسی اجتماعی مردم آسیب دیده از جنگ است. هرچند که این نمایشنامه در تئاتر نیما دهقان اثری فرم گرا و سمبلیک بود ولی آذرنگ برای نگارش این نمایشنامه جایزه بهترین نمایشنامه را از بیست و هشتمین جشنواره تئاتر فجر به دست آورده بود.
انتخاب این جایزه به عنوان برگزیده کتاب سال دفاع مقدس با توجه به سال نگارش و چاپ آن و البته وضعیت انتشار نمایشنامه در ایران بار دیگر نشان داد که در حوزه دفاع مقدس نخست نگارش نمایشنامه‌های قابل دفاع و قابل توجه در سال‌های اخیر به شدت کاهش داشته و از سوی دیگر انتشار معدود آثار در این حوزه نیز با مصائب زیادی روبروست تا جایی که این اثر کماکان با نزدیک به پنج سال پس از نگارش کماکان رقیبی جدی برای دیده شدن ندارد!

دختر شینا/ بهناز ضرابی‌زاده
کتاب «دختر شینا» مجموعه خاطرات زندگی قدم خیر محمدی کنعان، همسر سردار شهید حاج ستار ابراهیمی هژیر به قلم بهناز ضرابی‌زاده است. دختری که به گونه‌ای بار نیامده بود که اهل کار در خانه و به قولی زن زندگی باشد. اهل رفت و روب منزل باشد. که آشپزی کند و رخت بشوید و غذا بپزد. دختری که عزیز دردانه پدر و مادرش بود. کسی که تمام دختران روستایشان آرزو داشتند جای او یعنی دختر شینا و حاج آقا بودند.
بهناز ضرابی‌زاده در «دختر شینا» قدم به قدم وارد زندگی قدم خیر محمدی کنعان شده است تا زندگی او با سردار شهید ستار ابراهیمی هژیر را روایت ‌کند و همدم شب‌های تنهایی این زن و فرزندانش شود؛ شب‌هایی که قدم خیر و فرزندانش وضعیت قرمز را تجربه می‌کردند و پدر در مناطق جنگی مشغول دفاع در برابر دشمن بود.
این کتاب حکایتی از یک زندگی در پشت صحنه جنگ است؛ خاطرات زنی که در طول هشت سال ازدواجش با یکی از سرداران دفاع‌مقدس، با دشواری‌های دوری همسر و بزرگ کردن فرزندانش، کنار آمد و به تنهایی زندگی‌ را اداره کرد، چهار دختر و یک پسر به دنیا آورد و همسرش فقط موقع به دنیا آمدن یکی‌شان در کنارش بود.
«دختر شینا» از معدود کتاب‌های خاطرات است که زندگی پرفراز و نشیب یک دختر جوان روستایی را در برابر چشمان ما به نمایش می‌گذارد، دختری که آن‌قدر می‌ایستد و می‌افتد و دوباره برمی‌خیزد تا جنگ را تحقیرکند.
نکته قابل توجه در مورد این کتاب تقریض مقام معظم رهبری بر آن بود که مهر تاییدی بود بر اهمیت جریان ثبت و نشر خاطرات دفاع مقدس که در دهه گذشته به عنوان یک سبک ادبی قابل توجه جای پای محکمی در ادبیات انقلاب باز کرده و با گذر زمان هم سوژه‌ها و پرداخت های بکر خود را کماکان از دست نداده است.

من زنده‌ام/ معصومه آباد
کتاب «من زنده‌ام» یکی از شناخته شده ترین آثار برگزیده در شانزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس است. کتابی که در یک سال گذشته رکورد فروش و تجدید چاپ را در بازار نشر ایران به نام خود ثبت کرد.
«من زنده ام» روایت خاطرات معصومه آباد است. نمایشی از اسارت یک دختر ایرانی امدادگر در زندان‌های رژیم بعث در حالی که نام و نشانی از وی در جایی درج نشده بود که این مساله به خودی خود از آنچنان جذابیت و بکر بودنی برخوردار است که در طول یکسال شمارگان این کتاب را از ۱۸ نوبت به بیش از ۱۷۰ نوبت رسانده است.
آباد اما با این کتاب که تقریض رهبر انقلاب را نیز بر پیشانی خود دارد در این روزها به نماد یک جنبش فرهنگی با موضوع کتابخوانی در کشور تبدیل شده که نشان می دهد محتوای جذاب یک کتاب را می‌توان به انحاء مختلف برای مخاطبان بالقوه کتاب قابل دسترس قرار داد و آنها را به نوعی به خوانش کتاب ترغیب کرد.
این کتاب و انتشارش از سوی دیگر به دلیل دارا بودن یک ناشر دولتی توانست شائبه فروش و اقبال سازمان یافته از آثار ادبی دفاع مقدس را از بین ببرد و اثبات کند که محتوای پسندیده و خوب به هر شکل به مخاطب را به سمت خود جذب خواهد کرد.

روز نوشت‌های شهید باقری و بچه‌های کارون/ احمد دهقان
تلاش احمد دهقان در بازخوانی روزنشت‌های شهید باقری بدون شک در زمره یکی از تلاش های استراتژیک نظامی و تاریخی در ایران قابل توجه است. شهید باقری به عنوان یک نخبه نظامی در تاریخ دفاع مقدس همواره به عنوان  مبدع بسیاری از حرکت های خلاقه به ویژه در بحث اطلاعات و شناسایی اطلاعات شناخته شده است.
انتشار روزنوشت‌های او از آنچه در روزهای دفاع مقدس به چشم دیده است از چند منظر قابل اهمیت است. از سویی وی یک فرمانده مهم و حساس در دفاع مقدس به شمار می رفته که با داشتن مسئولیت اطلاعات عملیات بخش بزرگی از جبهه‌های نبرد در ساماندهی عملیات‌ها نقش ویژه‌ای داشته است.
یادداشت‌های روز نوشت او به همین دلیل می تواند دارای اهمیتی استراتژیک برای فرماندهان نظامی امروز در تحلیل وضعیت نظامی کشور در سال های دفاع مقدس باشد. از سوی دیگر باقری و نثر او در این یادداشت‌ها به دلیل سابقه فعالیت باقری در عرصه روزنامه نگاری می تواند نمایش دهنده سبک ویژه ای از یادداشت نگاری از وقایع یک جنگ نظامی تمام عیار باشد.
همه این مهم با تلاش احمد دهقان نویسنده و محقق محجوب یزدی به ثمر نشسته که به خوبی نشان دهنده میزان دقت نظر و باور و توجه او به جمع‌آوری و ارائه متفاوت از اسناد دفاع مقدس است؛ خواه در قالب داستان و خواه در قالب متن و اسناد.
دهقان اما در سال گذشته با نگارش رمان «بچه‌های کارون» نیز بار دیگر توان خود را در داستان نویسی جنگی به رخ هم نسلانش کشید. داستان نویسی برون گرا و مبتنی بر صحنه و واقعیت و رویداد نه مبتنی بر درون گرایی انسان در منطقه نظامی.
بچه‌های کارون که دهقان خود از آن به عنوان ادای دینش به دفاع مقدس یاد می‌کند از یک واقعیت تاریخی در مورد تصرف خرمشهر توسط عراق و بازپس گرفتن آن توسط ایرانی‌ها نشات می‌گیرد اما دهقان با چاشنی طنز و نیز احساسات خاص انسان ایرانی در بستر جنگ از دل آن داستانی خلق کرده که به سادگی نمی‌شود قبل از به پایان رساندنش آن را به زمین گذاشت.
روند موفقیت های پیوسته دهقان در ادبیات دفاع مقدس اما این سوال را پیش چشم می آورد که چرا ادبیات انقلاب و دفاع مقدس تا به حال قادر به تکثیر امثال وی نبوده است.

جمع‌بندی؛ توجه به خاطرات و مستندات

نگاهی اجمالی به آثار ادبی تقدیر شده در شانزدهمین جایزه کتاب سال دفاع مقدس که در واقع برترین تولیدات سه سال گذشته در این عرصه از نگاه داوران باسابقه این جایزه محسوب می شوند، بار دیگر نشان داد که توازن تولیدات ادبی دفاع مقدس به سمت آثار مکتوب مستند و خاطرات بر جای مانده از این دوران تغییر کرده و بیشتر از هر چیز این دست آثار هستند که این روزها در میان مخاطبان دارای طرفدار به شمار می روند و مخاطبان حاضر به خرید آنها هستند.

این در حالی است که در سال های نه چندان دور داستان و شعر در این مسابقه پیشتاز بودند. در این میان و با توجه آراء داوران این جایزه که همگی از صاحب قلمان شناخته شده کشور به شمار می‌روند به نظر می رسد می‌شود این استنتاج را جدی تر گرفت که سلیقه مردم در مواجه با ادبیات دفاع مقدس تغییر کرده و در مقابل نیز ادبیات داستانی دفاع مقدس هم این روزها مخاطب خود را گم کرده است.


منبع: مهر