مراسم شكرگزاری و جشن پیروزی در ایران باستان

[tyjtfhdhr]

جشن شكرگزاری برای پیروزی.
هنگامی كه كمبوجیه پسر كورش بزرگ به سلطنت رسید، بردیا برادر كوچكتر خود را كشت تا مبادا شریكی برای او پیدا شود و یكی از افراد قبیله مادی مغان را به نیابت بر جای خود گذاشت و به مصر رفت. این مغ مادی كه میدانست مردم از كشتن بردیا بیخبرند، برادر خود گوماتا را به جای بردیا به تخت نشاند و آن دو هفت ماه پادشاهی را غصب كردند، اما داریوش هخامنشی و شش تن از بزرگان پارسی همپیمان شدند و آنان را كشتند ( رجوع کنید به شهبازی، ص 45ـ 48). «مغ» بودن این غاصبان به معنای «موبد بودن» آنان نیست، چه اینجا «مغ» بودن بر وابستگی به قبیلهای مادی به همین نام (هرودوت، كتاب 1، بند 101) دلالت داشته و «مغان» در این قضیه، بزرگزادگان مادی از قبیله مغ بودند كه به كلی با مغان = موبدان، كه همواره در دربار هخامنشی محترم ماندند، فرق داشتند. پارسیان در دوره هخامنشی به یاد روز كشتن این غاصبان جشنی بزرگ برپا میكردند كه به یونانی آن را مگوفونیا («مغكشان») نامیدهاند و برخی به غلط آن را جشن روحانیكشی تفسیر كردهاند، درحالی كه این جشن، جشنی ملی بوده كه بهمناسبت بر انداختن دولتی غاصب و به شكرانه پیروزی بر «مغانِ» فرمانفرمایی جسته، برپا میشده است (رجوع کنید به همان، كتاب 3، بند 97؛
نیز رجوع کنید به ماركوارت، ج 2، ص 132 و بعد). آثار این جشن پس از هخامنشیان، در داستانهای مربوط به جشن مهرگان و غلبه فریدون بر ضحاك ادغام و ماندگار شده است (ماركوارت، ج 2، ص 135ـ136؛
نیز رجوع کنید به تقیزاده، ص 251) چنانكه حتی در خوارزم، «مهرگان» را «چیری روچ» (روز پیروزی) میخواندند ( رجوع کنید به ابوریحان بیرونی، 1923، ص 236؛
قس ماركوارت، ج 2، ص 136).

همچنین به گزارش هرودوت (كتاب 8، بند 99)، هنگامی كه خبر فتح آتن به ایران رسید، مردم از شادی غریو كشیدند و جشنِ پیروزی باشكوهی برپا كردند، تاجهایی از برگ مورْد بر راهها ریختند و بوی خوش سوزاندند.

مراسم شكرگزاری و جشن پیروزی به تفصیل و مكرر در شاهنامه كه انعكاس جامعه ساسانی و حتی قدیمتر را دارد ذكر شده است (مثلاً پیروزی فریدون، ج 1، ص 79ـ81 ، بیت 1ـ 48؛
كاووس پس از مازندران، ج 2، ص 124ـ126، بیت 880 918؛
كاووس پس از هاماوران، ج 2، ص 168، بیت 621؛
آمدن كیخسرو به ایران، ج 3، ص 24، بیت 265ـ274؛
پیروزی رستم بر اكوان دیو، ج 4، ص 313، بیت 177؛
پیروزی رستم و نجات بیژن، ج5، ص83 84 ، بیت 1275ـ1293؛
بازگشتن پیروزمندانه اسفندیار، ج 6، ص 213ـ214، بیت 824 826 و موارد دیگر). زیباتر از همه بازگشت پیروزمندانه رستم و گودرز نزد كیخسرو است (رجوع کنید به ج4، ص297ـ300، بیت 1368ـ 1415) كه بدینگونه آغاز میشود: «یكی شادمانی بُد اندر جهان/ خنیده میان كهان و مهان...؛

جهانی به آئین شد آراسته/ می و رود و رامشگران خواسته...» و چنین توصیف میگردد: «همی بود یك هفته با می به دست/ ازو شادمان تاج و تخت و نشست// سَخُنهای رستم به نای و به رود/ بگفتند بر پهلوانی سرود» و بدینسان پایان میگیرد كه كیخسرو به پاداش خدمات رستم، برای او خلعتی فاخر میفرستد مشتمل بر یاقوت و تاج و انگشتری و دینار و جامه بربری و پرستار (كنیز) با تاج و گوشواره و صد اسب و صد استر و طبقهای زرین پُر از مشك و عود و دو نعلین زرین و یك جفت گرز گوهرنشان.

بنا بر منابع مذكور، در جشنهای پیروزی در و دیوار و كوی و برزن را با پارچههای گرانبهای رنگین آذین میبستند و در راهها مورْد و گل میپاشیدند و همه جا را از بوی خوش پُر میكردند. شكرگزاران نخست سر و تن میشستند و به نیایشگاه میرفتند، در پیشگاه یزدان پاك شكر بهجای میآوردند، سپس غالباً یك هفته به بزم و شادخواری و شنیدن سرود و موسیقی میپرداختند، سپس برای قدرشناسی میان خدمتگزاران هدیههای فاخر پخش میكردند و خلعت میدادند و بر بینوایان بخشایشها میكردند.


یكی از جشنهای ملی ایران باستان در دوره اشكانی كه 450 سال تداوم یافت، یادبود پیروزی اشكانیان بر سلوكیان بود، یعنی روز پیروزی ارشك بر سلوكوس دوم، كه آن را «روز نجات» خود میدانستند و باشكوه فراوان جشن میگرفتند (ژوستن، چهلویكم، بند 4). البته با آغاز دوره ساسانی این جشن هم بر افتاد. در این دوره، مجالس پیروزی بر دشمن را بر صخرهها حك میكردند كه نمونههای اعلای آن پیروزی شاپور یكم بر امپراتوران رومی بر صخرههای نقش رستم و بیشاپور است.