آیا پیامبر در ماجرای یهودیان قبیله بنی‌قریظه دستور گردن زدن 700 تا 900 نفر را صادر کر

[ابراهیم هادی]

ابهامات دینی: آیا پیامبر در ماجرای یهودیان قبیله بنی‌قریظه دستور گردن زدن 700 تا 900 نفر را صادر کرد

قضیه مربوط به گروهي از يهوديان هست كه با پيامبر پيمان بستن كه عليه اسلام شورش و فتنه نكنن كه اين اتفاق افتاد و پيمان شكني كردن . شخصي به نام ابن اسحق حادثه اي رو ذكر كرده و گفته :

[QUOTE] بنی قریظه با قریش و متحدانش در برجسته‌ترین تلاش آنها جهت نابودی مسلمانان همراه شدند. زمانی که این تلاش شکست خورد، محمد بنی قریظه را محاصره کرد. بنی قریظه نهایتاً تسلیم شدند و سعد بن معاذ، از سران قبیله اوس، حکم داد که مردان بالغ بنی قریظه کشته و زنان و کودکان به بردگی گرفته شوند. متعاقب آن خندق‌هایی در بازار مدینه کنده شده و سر مردان بنی قریظه از تنشان جدا شد ابن اسحاق تعداد آن را بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ مینویسد


اما نقدهاي اين روايت :



وقتي ابن اسحاق مي گويد: رسول خدا (ص) بني قريظه را در مدينه در خانه دختر حارث زني از بني النجار زنداني کرد، سپس چندين خندق کنده دستور داد آنان را آوردند و در حالي که گروه گروه آنان را مي آوردند سرهايشان را قطع کرد و در ميانشان دشمن خدا حيي بن اخطب و کعب بن اسد بودند، و اينها ششصد يا هفت صد و برخي تا هشتصد و نهصد نفر گفته اند .
وي سپس در باره چگونگي کشتن آنان ادامه مي دهد که همچنان ادامه داشت تا رسول خدا (ص) از اين کار فراغت يافت (ابن هشام، تحقيق طه عبدالرؤف سعد، دارالجيل، 1411، 4/200 – 201).

**نقدي كه به اين روايت وارد شد اين است كه مگر نمي شد پيامبر (ص) اينها را به مدينه نياورد و همچنان کنار قلعه خودشان آنان را گردن بزند. و نکته ديگر اين که مگر خندق از قبل در نزديک مدينه نکنده بودند. چه لزومي داشت تا دوباره خندقي را در بازار مدينه بکنند؟ !



ابن حجر، از نسل هاي بعدي، ديدگاه مالک را چنين شرح مي دهد که ردّ مالک نسبت به ابن اسحاق به دليل رواياتي است که او در موضوعات نبردهاي صدر اسلام از يهوديان نقل مي کند که آنان هم از پدران خود روايت کرده اند. ابن حجر روايات محل ترديد را با عبارات استواري مانند اين عبارت «مثل هذه الروايات العجيبة، کقصة قريظة و النضير» وصف مي کند. به نظر نمي رسد که صريح تر از اين تعبير براي رد آن اخبار به دست آورد .


ابن حجر عسقلاني اين واقعه و گزارش هاي مربوط به آن را انکار مي کند و از آن به « حکايات غريب» تعبير مي کند (تهذيب التهذيب:4/45).



معاصر ابن اسحاق يعني مالک بن انس هم ابن اسحاق را به دروغگويي متهم کرده و او را به جهت نقل چنين رواياتي، دجَال ( آنکه راست و دروغ رابه هم مي آميزد) مي شمارد ، مالک از محدثان و فقهاي نخستين، آشکارا از وي به دروغگو و دجال و کسي که رواياتش را از يهوديان مي گيرد‘ تعبير کند . مالک با به کارگيري معيار مخصوص به خود‘ روش ابن اسحاق را رد مي کند و منابع و روش وي را داراي اشکال مي داند. طبيعي است که مالک ، منابع و روش کار ابن اسحاق را در جمع آوري اخبار امثال اين ماجرا نپذيرد.



مورد ديگه منبع و مواد گزارش ابن اسحاق درباره محاصره مدينه و برخورد با بني قريظه هست كه از يهوديان تازه مسلمان شده ميباشد .



طبري كه حدود 150 سال پس از ابن اسحاق آمده‘ بر خلاف شيوه خود که روايات گوناگون از يک حادثه را نقل مي کند در موضوع بني قريظه رعايت نکرده است بلکه عبارتي آورده که ترديد برانگيز است. او مي گويد: واقدي گمان کرده که رسول خدا (ص) دستور داد گودال هايي براي بني قريظه بکَنند .



ابن کثير نيز درباره اين واقعه ترديدي جدي داشته است .



سندها و روايتهاي ديگه اي هم در رد اين داستان ذكر شده كه از آوردنش صرف نظر ميكنم .



اما از چند جهت ديگه هم ميشه بررسي كرد :



حکم اسلام در چنين واقعه اي آن است که تنها مسئولين فتنه مجازات شوند، چنان که تعداد و اسامي آنان در متن واقعه ذکر شده است . کشتن چنين رقم بالايي از افراد با عدل اسلامي و مباني اساسي قرآن بخصوص آيه «لا تزر وازره وزر اخري» سازگار نيست .


داستان کشتار بني قريظه با حکم قرآن در خصوص اسيران جنگي مخالف است که مي فرمايد: يا منت گذاشته آزادشان کنيد يا از آنان فديه بگيريد ( سوره محمد آيه 4)


بسيار بعيد است بني قريظه کشته شوند در حالي که با مجموعه هاي قبلي يهود که پيش يا پس از آنان تسليم شدند با رفق و مدارا برخورد شده و اجازه کوچ به آنها داده شود. ابوعبيد بن سلام در کتاب الاموال (ص 247) چنين نقل مي کند که وقتي خيبر به دست مسلمانان فتح شد برخي گروه ها يا خاندان ها بودند که در دشمني با رسول الله افراط مي کردند‘ با اين حال پيامبر فقط با اين کلمات آنان را خطاب کرد که چيزي بيش از توبيخ نبود: اي خاندان ابوحقيق، دشمني تان را با خدا و رسولش مي دانم اما اين باعث نمي شود بيش از آنچه با دوستانتان رفتار کردم با شما هم رفتار کنم .... آن حضرت اين سخن را پس از غائله بني قريظه فرموده است.


ابن اسحاق نوشته که مردان بنی قریظه پیش از اعدام در خانه زنی از بنی نجار زندانی شدند. پذیرش جاگرفتن صدها نفر در یک خانه سخت است !


حفر چنین خندق بزرگی در مرکز شهر کوچکی مثل مدینه غیرمحتمل است زیرا هم از نظر فیزیکی کار طاقت فرسایی است، و هم ( با دفن 900 نفر در داخل آن )خطری واضح برای بهداشت عمومی شهر ایجاد می‌کرده‌است .



در بركات احمد اومده : در مدینه ي زمان پيامبر اساساً امکان اینکه در یک روز 600 تا 900 نفر را اعدام کنند وجود نداشت. سپس به بررسی تأثیری که انجام چنین عملی بر روی انجام دهندگان و ناظران در آن فرهنگ می‌توانست داشته باشد می‌پردازد. بگفته احمد این حادثه حتماً می‌بایست در خاطره ناظران به عنوان یک حادثه تکان دهنده ثبت می‌شد، و حتی کسانی که آن را کاملاً قابل توجیه می‌افتند هیچگاه آن را فراموش نمی‌کردند. قلب‌های بسیاری می‌بایست در طول روز بدرد می‌آمد، برخی سعی می‌کردند که مقاومت کنند و برخی فرار، برخی توبه می‌کردند. شمشیر کسانی که اعدام را انجام می‌دادند باید کند یا شکسته می‌شد. علی (ع) و زبیر که افراد را گردن میزدند می‌بایست به مشکلات متعددی برخورد کنند و شاهد جنبه‌های مختلفی از ذات انسان در آن روز می‌بودند. ولی در اقوالی که از علی (ع) و زبیر بر جا مانده، هیچکدام یادی یا اشاره‌ای به این روز نمی‌کنند .( مثلا" در نهج البلاغه و يا روايتها ي مربوط به شرح حال امام علي (ع) و زبير )



در ادامه بركات آمده که فاصله بین مدینه و بنی قریظه حدود ۶-۷ ساعت پیاده روی بود (بگفته ابن اسحاق مسلمانان ظهر حرکت کرده و هنگام نماز عشا به بنی قریظه رسیدند). برکات می‌پرسد چرا محمد همه آنها را به مدینه آورد؟ بهتر نبود که اعدام یهودیان را خارج از قلعه شان انجام دهد؟


چرا آْنها به سمت خندقی که حدود یک ماه قبل کنده شده بود نرفتند؟ آن خندق دور نبود.

در طول مسیری که مردان، زنان و بچه‌ها به سمت مدینه حرکت میکردند (که باید بدلیل سرعت کم کودکان و افراد مریض ۱۰ تا ۱۱ ساعت طول کشیده باشد) آيا در اين مسير هيچ كس اسلام نياورد يا قصد فرار نكرد تا نجات يابد ؟

، چگونه در یک روز اين خندق‌هاي عظيم را کندند و سپس آن را پر کردند؟



بعلاوه در هیچ یک از آثار جغرافیایی مدینه، به خندق‌های حفر شده که ادعا می‌گردد در آنها یهودیان کشته و دفن شده‌اند، اشاره نشده‌است. هیچگونه نشانه، یا نوشته‌ای که به آن مکان اشاره کند نیز وجود ندارد .


در بركات آمده منبعی که ابن اسحاق برای این بخش آورده یکی از نوادگان مستقیم خود سعد بن معاذ است. اینگونه استدلال شده که بازماندگان سعد بن معاذ در نسل‌های بعد در صدد تجلیل و بزرگداشت اجداد خود - و نه انتقال صادقانه وقایع - بوده‌اند .


همچنين اين نكته جاي تامل دارد كه صحیح بخاری یا مسلم اشاره‌ای به قضاوت سعد و یا تعداد افراد کشته و اسیر شده نیست .



و نقدهاي زياد ديگه اي كه بر اين داستان آمده .