انواع فرآيند واجي _ نکته های نگارشی

[מַברִיק]

#نکته_های_نگارشی
#انواع_فرآيند_واجي

فرآيندهاي واجي در زبان فارسي به چهار دسته تقسيم مي‌شود :

کاهش، افزايش، ابدال و ادغام

كاهش: کاهش یک واج در تلفظ (کاهش آوایی)
1- افتادن همزه پس از مصوت بلند " ا " در پايان واژه هاي عربي؛  مثل: انشاء – املاء – اجراء - استثناء
 
2- حذف واج " ت " و " د " در زنجيره ي گفتار، وقتي آخرين واجِ يك هجاي كشيده (چهاروجهي) باشد؛ 
مثل: دست بند = دس بند / دستيار = دس يار/ قند شكن = قن شكن / درست = دُرُس
 
3- حذف همزه ي آغازي برخي از واژه ها در زنجيره ي گفتار؛ 
مثل: برافتاد = بَرُفتاد / بازآمد = بازامد / دل آور = دلاور 
*( تمبر)  يك واژه ي پنج واجي است و ما در زبان فارسي، پنج واج پشت سر هم نداريم. به همين دليل " ب "با كاهش واجي همراه شده و به صورت ( تمر ) خوانده مي شود. كلمه ي ( لوستر ) هم پنج واجي است كه به دو هجا تبديل مي شود.

افزايش: آن است كه براي آسان شدن تلفظ، ميان دو مصوت يك صامت اضافه كنيم.

1-افزایش واجی فقط  در تلفظ و گفتار؛  
مثل: سياست، ديانت، بيابان، خيابان، كندوان، بانوان

2-افزايش واجي در نوشتار؛ تمام کلماتی که واج میانجی دارند؛
 مثل: مقاله ای(ا) -  هفتگی (گ) - خدای بزرگ (ی)  - سبزيجات (ج) – بهش گفتم (ه) 


اِدغام: گاهي دو حرف كه واجگاه مشترك يا نزديك به هم دارند، در یکدیگر ادغام می شوند؛
  مثل:  بدتر = بتّر / شب پره = شپّره / يك گانه = يگانه / قنددان = قندان / آباد ده = آباده

اِبدال: برخي از واج هايي كه در كنار هم قرار مي گيرند، به دليل هم نشيني ويژگي هاي هم را مي گيرند و يكسان مي شوند.

1- ابدال در مصوت: تبدیل  ــِ  در "  بـ " امر به ــُ  در کلماتی که با (و) همراه اند؛ مثل: بِخور = بُخور / بِدو = بُدو -  تبدیل ــَ در (ن) نهی و نفی به ــِ  در کلماتی که با (می) همراه اند.
مثل:  نَمی رفت = نِمي رفت - كلماتی مثل " خانَه و نامَه " که امروزه به صورت " خانهِ و نامهِ " تلفظ مي شود

2- ابدال در صامت؛
مثل: اجتماع = اشتماع / مجتبی =مشتبی / پنبه = پمبه / پنج شنبه = پنشمبه (كاهش و ابدال)

*در برخي کلمات ابدال، شکل نوشتاري گرفته است؛
مثل: سپید = سفید/  لکن = لیکن /  پارس = فارس

*تمام کلمات مُمال  مشمول فرایند واجی ابدال هستند.
مثل: سلیح، ملیح، مزیح و ...