آرایه اغراق

[מַברִיק]

آرایه اغراق چیست؟


یکی از آرایه های ادبی معنوی است که در ادبیات پارسی کاربرد فراوانی دارد به طور که برای توصیف و ساخت صحنه های حماسی تا روایت های غنایی و عاشقانه استفاده می شود. شاهنامه فردوسی از جمله آثاری است که آرایه اغراق در آن به وفور یافت می شود چرا که از مناسب ترین ابزارها برای ساخت صحنه های حماسی است.

اما غزلیات عاشقانه سعدی و حافظ و دیگر شاعران بزرگ ادبیات فارسی نیز اغراق های بسیار زیبایی دارند که در تاثیر گذاری اشعار آنها نقش داشته است.



در بسیاری از مواقع در میان آرایه اغراق، مبالغه و غلو تفاوتی قائل نمی شوند و آنها را به جای یکدیگر استفاده می کنند و به طور کلی هنگامی که ادعای وجود یک ویژگی یا اتفاق خاص و... وجود دارد که از لحاظ های مختلفی ناممکن و نشدنی است اغراق انجام شده است. استفاده از این آرایه در نثرها و شعرهای ادبی تاثیر خوبی دارد و باعث خیال انگیز شدن متن می شود اما زیبایی آن در جایی است که غیرممکن ها به گونه ای توصیف شوند که ممکن به نظر برسد.



آرایه اغراق چه کاربردی دارد؟
به طور کلی مهم ترین شاخصه اغراق بزرگنمایی است؛ بدین ترتیب هنرمندان می توانند تصور مخاطب از موضوع را (برای مثال غم دوری از معشوق) به شدت مورد تاثیر قرار قرار دهند و با آن ارتباط برقرار کنند. بدین ترتیب علاوه بر خیال انگیز شدن نثر و شعر، اثر بخشی کلام نیز بیشتر می شود و شاعران یا نویسندگان می توانند با استفاده از این آرایه معانی کوچک را بسیار بزرگ و معانی بزرگ را کوچک شمارند.





علاوه بر هنرمندان افراد ممکن است در مکالمات خود نیز اغراق کنند



مثال های مختلفی از اغراق در ادبیات فارسی وجود دارد که در ادامه بعضی از آنها را معرفی می کنیم:



- مثال اغراق در ادبیات حماسی
شاهنامه فردوسی یکی از مهم ترین آثار در ادبیات فارسی و حماسی به شمار می رود که مثال های این بخش نیز از آن گرفته شده اند. به بیت های زیر توجه کنید



• ز سم ستوران در آن پهن دشت / زمین شش شد و آسمان گشت هشت

منظور فردوسی از این شعر این است که شدت تاختن سواران و کوبیدن سم اسبان به زمین به قدری زیاد بود که یک طبقه از زمین به صورت گرد و غبار به آسمان رفته و در نتیجه آن زمین شش طبقه و آسمان تبدیل به هشت طبقه شد



• خروش آمد از باره ی هر دو مرد / تو گفتی بدرید دشت نبرد

اغراق این شعر نیز در آنجاست که شاعر اشاره می کند از شدت بلند بودن فریاد اسب های آنان میدان مبارزه از هم شکافته شد



- مثال اغراق در ادبیات غنایی و عاشقانه
ادبیات عاشقانه و توصیف معشوق و حس و حال عاشقی از جمله بخش های پرکاربرد برای اغراق در هنر شاعران به شمار می ورد. به مثال های زیر توجه کنید



• بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران / کز سنگ ناله خیزد وقت وداع یاران

هر دو مصرع این شعر با اغراق همراه است چرا که سعدی در این شعر به گریه کردن همانند بارش باران در بهار اشاره کرده است و در مصرع بعدی از میزان دردناک بودن گریه او حتی سنگ نیز به ناله می پردازد که بیانی اغراق آمیز است.



• هر شبنمی در این ره، صد بحر آتشین است / دردا که این معما شرح و بیان ندارد

حافظ نیز در این شعر به زیبایی قطره ی کوچک شبنم در راه عشق را به عنوان صد دریای آتیشن بیان کرده است که آرایه اغراق در آن آشکار است



- استفاده از اغراق در سبک های مختلف موسیقی
اگرچه تکست هایی که برای سبک های مختلف موسیقی به کار می روند با اشعار دیگر تفاوت هایی دارند اما هنرمندان بسیاری (فارغ از سبک موسیقی و نوع شعر) از این آرایه در متن آهنگ های خود استفاده می کنند. برای مثال علی سورنا به عنوان یکی از هنرمندان هیپ هاپ در اشعار خود بارها از این آرایه استفاده کرده است که مثال زیر نمونه ای از آن می باشد



• هنوزم میشه کودک بود / دست زد به چشای ماه

هنوزم با یه طناب و تاب / میشه آویزون شد از ستاره ها

امکان بازگشت به دوران کودکی، لمس ماه و آویزان شدن از ستاره ها جهت تاب بازی همگی اغراق هایی هستند که در این بیت استفاده شده اند.



انواع اغراق در ادبیات
جالب است بدانید که انواع مختلفی از اغراق در ادبیات فارسی وجود دارد که با توجه به میزان بزرگنمایی و برخی از موارد با یکدگیر تفاوت هایی دارند. همانطور که گفته شد این سه مورد ممکن است با یکدیگر نیز اشتباه گرفته شوند:



۱. مبالغه
در این نوع، گفته ی افراد از نظر عقلی شدنی است و عادتا هم مثال هایی در زندگی دارد. به زبانی دیگر مبالغه، افراط در توصیف چیزی است. بیت زیر از فرخی سیستانی مثالی برای مبالغه است:

هرچه ماهی باشد اندر قعر دریا خون شود / گر سموم هیبتش بر قعر دریا بگذرد



۲. اغراق
در واقع اغراق از نظر عقلی ممکن است اما عادتا ناممکن یا غیر رایج است. این بیت از سعدی مثال خوبی از اغراق در وصف زیبایی معشوق است:

به زیور ها بیارایند وقتی خوبرویان را / تو سیمین تن چنان خوبی که زیورها بیارایی



۳. غلو
سومین مورد نیز غلو می باشد که نه با دیدگاه منطقی و عقل ممکن به نظر می رسد و نه در زندگی عادی نمونه ای دارد. برای مثال این بیت از شاهنامه فردوسی را بخوانید:

دلاور ز گفت پدر چون هژبر / یکی نعره زد کآب خون شد در ابر





به طور کلی اغراق نشان دادن چیزی به طور متفاوت از باور مردم می باشد



جمع بندی

اغراق در ادبیات و هنر به معنی بزرگ نمایی و افراط در توصیف اتفاق، افراد و... مورد استفاده قرار می گیرد و از زمان های بسیار دور به ابزاری مناسب برای فضا سازی در سبک های حماسی، عاشقانه و اجتماعی و.. تبدیل شده است. مبالغه و غلو نیز شباهت های زیاد و تفاوت های کوچکی با اغراق دارند اما به طور کلی می توان آنها را نوعی از اغراق دانست.