از ابتلا به ام اس تا حیات دوباره؛ سلول های بنیادی و نقش آنها در درمان اسکلروز چندگانه

[an idiot]

جنیفر مولسان 21 ساله بود و همزمان با شغل روزانه اش، در یک دانشگاه شبانه درس می خواند تا رویایش که همانا پلیس شدن بود را محقق نماید که پزشکان تشخیص دادند به اسکلروز چندگانه یا ام اس مبتلا شده است.

یک روز صبح جنیفر با حس سوزن سوزن شدن در یکی از دستانش از خواب بیدار می شود و ظرف تنها یک هفته دیگر نمی توانست دست خود را تکان بدهد.

در سال 2001 میلادی، یعنی 5 سال بعد از آن ماجرا، جنفیر دیگر توان حرکتی کل بدنش را از دست داده بود و تحت مراقبت 24 ساعته در بیمارستان اتاوا بود و تنها با واکر، ویلچر و چوب دستی می توانست به این طرف و آن طرف برود.

جنفیر آخر هفته ها را به دیدار نامزدش می رفت اما برای انجام کوچک ترین کارهایش به او وابسته بود. آئرون باید غذا را به لقمه های کوچک تقسیم می کرد و درون دهانش می گذاشت و شخصی ترین امور همسر آینده اش را برایش انجام می داد. این آخرها  هم دخترک بیچاره کنترل ادرارش را از دست داده بود و مرتبا خود را خیس می کرد و خانواده باید او را به حمام می بردند.

خودش در این باره می گوید: من از قفسه سینه به پایین حسی نداشتم. به چیزی که روی اجاق در حال جوشیدن بود دست می زدم و خود را می سوزاندم. ممکن بود کاغذ سنباده را لمس کنم و اصلا متوجه زبری آن نشوم. برای افرادی مانند مولسانکه به گونه حاد ام اس دچار هستند و بدنشان واکنشی به داروهای موجود نشان نمی دهد، امیدها بسیار اندک است.

دو سال بعد اما، زندگی او دستخوش تغییری ناگهانی شد. خودش می گوید: باورم نمی شد، در حالی که دست آئرون را گرفته بودم با لباس عروس از پله ها پایین آمدم و به مهمان ها خوشامد گفتم.

حالا 15 سال از آن زمان می گذرد و مولسان ورزش هایی نظیر اسکی و کایاک را در روزهای آخر هفته خود انجام می دهد. او همچنین به عنوان دستیار تحقیقات در بیمارستان اتاوا مشغول به کار است.

اتفاقی که برای این زن جوان رخ داده به تعبیر متخصصان و پزشکان بیشتر به یک «معجزه» شبیه است: جنیفر به شکل حادی از بیماری ام اس مبتلا شده بود که به باور پزشکان به زودی کل بدن او را از حرکت می انداخت و جانش را می گرفت. آن بیماری حالا اما از بین رفته است و بدنش از آن پاک شده.

مساله ای که اوضاع را برای مولسان تغییر داد نوعی شیمی درمانی و جراحی پیوند مغز استخوان سلول های بنیادی بود که در سال 2002 و در جریان پژوهشی پزشکی در کانادا روی او انجام شد. مولسان در واقع یکی از اعضای گروه 24 نفره کوچکی بود که به این بیماری مبتلا شده بودند و به خواست خود تحت این عمل پرخطر قرار گرفتند.

از میان 24 نفری که این عمل روی آنها انجام شد، پیشرفت بیماری در 70 درصدشان یا به کلی متوقف شد یا اینکه روندی وارونه پیدا کرد.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


شرح این پژوهش امروز در نشریه Lancent منتشر گردید و از آن تحت عنوان نخستین روش درمانی ام اس یاد شده که بیماری را در دراز مدت به صورت کامل و بدون نیاز به داروی خاصی متوقف می کند.

مایکل رادنیکی مدیر برناکه پزشکی Regenerative و مرکز تحقیقات سلول های بنیادین Sprott در موسسه تحقیقات سلامت اتاوا که در این پژوهش مشارکت نداشته در این باره گفت: همه با تردید از عبارت «درمان شده» در مورد این بیماران استفاده می کنند اما واقعیت این است که چنین اتفاقی رخ داده.

جنیفر مولسان روی یک ویلچر در مرکز مراقبتی به سر می برد و قادر به کار کردن نبود. حالا اما او اسکی میکند، شاغل است و حتی ازدواج کرده و گواهینامه رانندگی اش را دریافت نموده. معتقد هستم که این روش درمانی به نوعی استاندارد در مورد بیماری ام اس بدل خواهد شد.

بالاترین امیدم این بود که بیماری از این بیشتر پیشرفت نکند.

در مورد این بیماری باید بگوییم که 20 میلیون نفر (به خصوص زنان) در سرتاسر دنیا به ویژه مناطقی که شرایط دمایی غیر معتدل دارند نظیر کانادا و شمال آمریکا به آن مبتلا هستند.

در بیماران مبتلا به ام اس، سیستم ایمنی بدن فرد به جای حفاظت از آن در مقابل مهاجمان بیرونی، علیه بدن وارد عمل می شود و مسبب وارد آمدن آسیب به نوعی چربی موسوم به میلین می گردد که در اصل همان پوشش محافظ اطراف فیبرهای عصبی درون مغز و نخاع است.

این حملات داخلی عاقبت می توانند آسیب های جدی به سلول های عصبی و میلین وارد کرده و آنها را از بین ببرند و در نتیجه ارتباط میان مغز و بدن را مختل کرده و علائمی نظیر بی حسی، مشکل در راه رفتن و حتی نابینایی را به دنبال داشته باشد.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


اما علائم و نشانه های این بیماری هم به یک شکل در بدن افراد نمود پیدا نمی کنند و مثلا افرادی که به نوع عودت کننده آن مبتلا هستند، برای چند روز یا چند هفته تجربه اش می کنند و برای چند هفته، چند ماه یا چند سال بهبود پیدا می کنند.

در اغلب افرادی که به این نوع از بیماری ام اس مبتلا هستند، این دوره های بهبودی مرتبا کوتاه و کوتاه تر می شوند و عاقبت حذف می گردند و بیمار وارد فاز تازه ای می شود که به آن ام اس پیشرونده ثانویه گفته می شود.

برخی افراد حتی شکل عجیب تری از این بیماری را تجربه می کنند که «ام اس پیش رونده اولیه» نام دارد و به جای آنکه به صورت متناوب شاهد بهبودی موقتی خود باشند، افزایشی مستمر را در وخامت بیماری همراه با افت سطح سلامتی خود شاهد هستند.

در سال 2002 و زمانی مولسان مورد درمان قرار گرفت، به ام اس پیش رونده ثانویه مبتلا بود. او داروهای موجود برای این نوع بیماری را امتحان کرد که البته جوابی هم نگرفت.

مارک فریدمن پزشک او (و یکی از مولفان مقاله منتشر شده در نشریه Lancet) قبل از عمل گفته بود که دریافت سلول های بنیادی باعث درمانش نخواهند شد و در بهترین شرایط و اگر همه چیز درست پیش برود مانع از پیشرفت بیماری و بدتر شدن اوضاعش می گردند.

مولسان می گوید: بزرگ ترین امیدم این بود که بیماری متوقف شود. او می گوید: به همسرم گفتم اگر این کار را انجام ندهم و بعدها مشخص شود که مفید بوده، خودم را سرزنش خواهم کرد. حس می کردم انتخاب دیگری ندارم.


سلول های بنیادی چطور یک سیستم ایمنی جدید را در بدن مولسان ایجاد کردند


دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


بعد از آنکه مولسان موافقت خود را برای مشارکت در این تحقیق اعلام کرد، پزشکان کار خود را شروع کردند. آنها در وهله نخست یک شیمی درمانی کوتاه را روی او انجام دادند تا تولید سلول های بنیادی خونساز را در داخل خون او شبیه سازی نمایند.

در مرحله بعد، پزشکان دستگاهی را به جنیفر متصل کردند که خونش را در بازه زمانی هفت ساله 32 بار تصفیه می کرد تا سلول های بنیادی آن را بیابد. سپس سلول های بنیادی پالایش شدند تا هرگونه علائم و نشانه مربوط به بیماری از آنها پاک گردد و بعدها به بدن مولسان تزریق گردد.

سخت ترین بخش کار شیمی درمانی ده روزه ای بود که مولسان باید پشت سر می گذاشت. پزشکان در واقع با این کار سیستم ایمنی بیمار بدن او را از بین بردند و آن را با سیستم تازه ای که از سلول های بنیادی اش شکل گرفته بود، جایگزین کردند. اما فرایند آنقدر دشوار و تحلیل برنده بود که مولسان آن را به «جهنم» تشبیه کرده.

خودش می گوید: همیشه حالت تهوع داشتم و نمی توانستم غذا را در بدنم نگه دارم، به همین خاطر دائما از طریق یک لوله تغذیه می کردم.

ایجاد یک سیستم ایمنی عاری از بیماری بدان معنا بود که بدن مولسان باید نحوه مقابله با باکتری ها و ویروس های عامل بیماری را فرا می گرفت. اما او در برابر آلودگی هم بسیار آسیب پذیر شده بود و کمی بعد از دریافت سلول های بنیادی به عفونت خونی، زونا و عفونت های جدی مثانه مبتلا شده بود.

او می گوید: تقریبا یک سال طول کشید تا مجددا توانستم زندگی را احساس کنم. یک سال و نیم بعد از دریافت سلول های بنیادی، مولسان به تدریج دوران قبل از ابتلا به ام اس را تجربه کرد: بدون نیاز به عصا می توانست راه برود، خرید کند و بسیاری امور پیش پا افتاده دیگر را انجام دهد.

مولسان می گوید: فکر می کردم می توانم به سر کارم برگردم. در سال 2006، یعنی چهار سال بعد از درمان، جنیفر به عنوان نیروی تمام وقت به سر کار بازگشت (بعد از اینکه جنیفر پی برد تحقیقات پزشکی چطور می تواند زندگی آدم ها را متحول کند، تصمیم گرفت در بیمارستان اتاوا کار کند).

مولسان حالا 41 سال دارد و می گوید: در این 14 سال هیچیک از علائم ام اس را نداشته ام که این مساله با توجه به اینکه روش درمانی کنونی ام صرفا به استفاده از قرص یا آمپول محدود می شود، فوق العاده است.

اما شیمی درمانی و دریافت سلول های بنیادی یک اثر ناخوشایند روی او گذشته است: شیمی درمانی آسیب جدی به تخم دان های او وارد کرده و در نتیجه جنیفر دچار یائسگی زودتر از هنگام شده است، به همین خاطر پزشکان او را مورد هورمون درمانی قرار داده اند، با این همه اعلام کرده اند که جنیفر دیگر قادر به بارداری نخواهد بود.

دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


او همچنین نباید در معرض آلودگی و عفونت قرار بگیرد. جنیفر می گوید: من سه هفته پیش نزد دندان پزشک رفتم و باید قبل از این کار آنتی بیوتیک دریافت کنم. به غیر از این مشکلات و مسائل، حسی که این روزها جنیفر تجربه می کند، با 21 سالگی اش فرقی ندارد.

جنیفر می گوید: این اتفاق را دست کم نمی گیرم چون معتقدم شانس دوباره ای برای حیات به من داده شده است.


تنها 5 درصد از مبتلایان به ام اس می توانند این روش درمانی تازه را امتحان کنند


دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.


پژوهشی که باعث شد جنیفر شانس دوباره ای برای زندگی پیدا کند، در نوع خود فوق العاده بود. این روش درمانی توسط هماتولوژیست ها و نورولوژیست ها در بیمارستان های مختلف کانادا انجام می شود و برپایه تحقیقات ادامه داری شکل گرفته که در مورد ام اس، سلول های بنیادی و سیستم ایمنی انجام گرفته است.

با این همه هشدارهایی در مورد این روش درمانی وجود دارد که نباید از آنها غافل شد: این پژوهش در مقیاسی کوچک انجام شد و فاقد مکانیزم کنترلی و مقایسه ای بود. از همین رو، ضروری است که مطالعات مشابه به این در مقیاس بزرگ تر انجام شوند تا نتایج کار تایید گردد و هنوز معین نشده که در دراز مدت چه اتفاقاتی برای بیمارانی مانند مولسان رخ خواهد داد.

تنها 5 درصد از مبتلایان به ام اس می توانند سلول های بنیادی را دریافت کنند

از طرفی، آنطور که هری آتکینز محقق ارشد این پژوهش اعلام نموده، تنها 5 درصد از بیماران مبتلا به ام اس هستند که می توانند این روش درمانی را امتحان کنند؛ اقلیتی که به نوع شدید ام اس مبتلا هستند و بدنشان به روش های دارویی مرسوم واکنش نشان نمی دهد.

نکته دیگری که باید به آن اشاره شود این است که از میان 24 نفری که تحت این درمان قرار گرفتند، تنها در هفتاد درصدشان بیماری به کلی متوقف شد یا روندی وارونه پیدا کرد و سی درصد باقی مانده همچنان شاهد بدتر شدن بیماری شان بودند.

به اعتقاد پزشکان، آن اقلیتی که جواب نگرفتند، به نوعی از ام اس مبتلا بودند که دیگر برای درمانش دیر شده بود. اتکینز می گوید: در مراحل اولیه، وقتی سیستم ایمنی بدن آرام می شود، مغز تاحدودی می تواند خود را التیام بدهد، بنابراین، ناتوانی حرکتی بیماران اندکی بهبود می یابد اما با گذشت زمان، مغز دیگر توانایی بازسازی خود را از دست می دهد.

یکی از بیمارانی که این شیوه درمانی را پشت سر می گذاشت جان خود را از دست داد و به همین خاطر، می توان گفت احتمال مرگ در اثر این روش درمانی برابر با چهار درصد است. نکته دیگر اینکه، در چنین شرایطی احتمال عفونت شدید هم کم نیست و نمونه آن را در مولسان دیدیم.

در حال حاضر روش های درمانی دیگری هم برای ام اس وجود دارند که خطر کمتری را متوجه بیماران می کنند و در برخی افراد جوابگو بوده اند، در نتیجه پزشکان شیمی درمانی و تزریق سلول های بنیادی را آخرین راهکار در نظر می گیرند.

مساله دیگر در این باره هزینه است: طبق گفته اتکینز انجام این عمل برای هر بیمار حدود 50 الی 65 هزار دلار آب می خورد و ممکن است که بیمار جوابی هم از آن نگیرد. در مورد اثرات دراز مدت این روش درمانی هم باید بگوییم که هنوز مشخص نشده بعد از گذشت 10، 20 یا 50 سال چه بر سر این افراد می آید هرچند که طبق گفته محقق ارشد این پژوهش، افرادی که با این روش درمان می شوند، زندگی نسبتا درازمدتی خواهند داشت.