مسعودیه؛ از خانه ظل‌السلطان تا مرکز فرهنگی تهران

[Tɪɢʜᴛ]

ز شاهزادگان دوره قاجاريه، مسعود ميرزا ظل السلطان، پسر ارشد ناصرالدين شاه، از نظر تمول و ثروت و طول مدت حکمراني و قدرت، يکي از رجال شاخص و منحصر به فردي است که با هيچ يک از اقوام خود قابل مقايسه نیست. وي در طول مدت عمر خود، سي و چهار سال متوالي حاکم اصفهان و قريب چهل و پنج سال متناوب حاکم مازندران و اصفهان و فارس و مدتي نيز فرمانرواي مطلق العنان هفده شهر ايران بوده است.

مسعود ميرزا ظل السلطان در روز بيستم صفر سال 1266ه.ق از بطن عفت السلطنه بدنيا آمد. او سه سال از مظفرالدين شاه بزرگتر بود ولي چون عفت السلطنه از دودمان شاهان قاجار و از زنهاي عقدي ناصرالدين شاه نبود، ظل السلطان به وليعهدي انتخاب نشد. حسرت ولايتعهدي، از اوان کودکي حسادت برادرش مظفرالدين ميرزا را در جانش بر انگيخت و تا پايان عمر، آرزوي مالکيت و پادشاهي يک دم از مخيله اش دور نشد.

ظل السلطان در سال 1278ه در حالي که سيزده سال بيشتر نداشت، به حکومت مازندران و ترکمن صحرا و سمنان و دامغان منصوب گرديد و چهار سال در اين سمت باقي ماند.

پس از پايان دوره حکمراني اش در مازندران، به تهران احضار شد و پس از ورود به پايتخت با همدم الملوک (دختر امير کبير) که بعدها به همدم السلطنه ملقب گرديد ازدواج کرد و پس از برگزاري مراسم عقد ازدواج به فرمانروايي فارس انتخاب شد. در سال 1921 به اصفهان مي رود و اين مرتبه دوره حکمراني او تا سال 1325 يعني سي و پنج سال متوالي ادامه پيدا مي کند. از همان اوان شباب و عنفوان جواني راه استفاده و يا به اصطلاح آن ايام، دخل و مداخل را خوب مي دانست و به جمع آوري نقدينه و جواهر و املاک عشق و علاقه مفرطي داشت و روز به روز بر دامنه سلطه و چنگ اندازي بر املاک حومه اصفهان مي افزود.

پارک مسعوديه تهران، باغ نو، باغ حاجي آباد، باغ ابريشم، باغ اکبرآباد، شکارگاه و عمارت قمشلو و ابنيه قهدزيجان و کوجان اصفهان، ميل وافر شاهزاده قاجار را به ملک و دارايي نشان مي دهد. آنچه مسلم است اين است که رعايت حال رعيت و رضايت فروشندگان املاک اهميت چنداني براي او نداشت.

دوران حکومت ظل السلطان در اصفهان، به قلع و قمع مخالفان و سرکوب شورشهاي محلي و داخلي و يا افزون بر داراييهاي کلان، از طريق دست اندازي بر اموال مردم مي گذشت و از آنجا که مملکت داري جايي در ذهنيت قاجار نداشت، اغلب اوقات را به شکار و بلوک گردي و خوشگذراني سپري مي کرد. با اين حال، نبايد از نظر دور داشت که تشکيل قشون منظم، تأسيس روزنامه فرهنگ، افتتاح مدرسه همايوني به سبک جديد و اکل دو ميليتر (Ecole de Militaire) يا مدرسه نظامي براي تعليم داوطلبان قشون، از جمله اقدامات ظل السلطان در اصفهان است.