❧اســلام❧ ◄ چیــست؟!

[ʜɪᴅᴅᴇɴ]

اسلام شناسی (1)

أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین و الصلوة علی سیدنا محمد و آله الطاهرین و لعنة الله علی أعدائهم أجمعین

 

قال الله الحکیم فی کتابه الکریم :

 

إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذينَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَکْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَريعُ الْحِسابِ

(آیه 19 سوره آل عمران )

« همانا دین ، نزد الله ، اسلام است و اهل کتاب اختلاف ننمودند مگر بعد از آنکه علم به حقانیت آن برایشان حاصل آمد آنهم از روی سرکشی و حسدی بود که در بینشان رخ داد و کسی که به آیات الله کافر شود پس بداند که حتما الله سریع الحساب است »

 

و ایضا قال الله تبارک و تعالی :

وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ ديناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ

(آیه 85 سوره آل عمران)

« و کسی که غیر از اسلام دینی را طلب نماید پس هرگز از او قبول نمی شود و او در آخرت از زیانکاران است »

 

و ایضا قال الله تبارک و تعالی :

أَفَغَيْرَ دينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ

(آیه 83 سوره آل عمران)

« آیا غیر دین الله را طلب می نمایید در حالی که هر کس در آسمانها و زمین است خواه و ناخواه تسلیم اوست و به سوی او بازمی گردند »

 

وایضا قال الله تبارک و تعالی :

وَ مَنْ أَحْسَنُ ديناً مِمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ وَ اتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْراهيمَ حَنيفاً وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهيمَ خَليلاً

(آیه 125 سوره نساء)

« کیست که دین وی از آنکه به جان مطیع خدا شده و نیکوکار است و آئین معتدل ابراهیم را پیروی کرده ، خوبتر باشد؟ در حالی که خدا ابراهیم را دوست خود گرفته است . »

 

و أیضا قال الله تبارک و تعالی :

الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذينَ کَفَرُوا مِنْ دينِکُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دينَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْکُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ ديناً

(قسمتی از آیه 3 سوره مائدة)

« امروز نا امید و مأیوس شدند کسانی که کفر ورزیدند از اینکه بتوانند به دین شما تعدی نمایند پس از ایشان نترسید و از من بترسید ؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمتم را بر شما تمام کردم و راضی شدم که اسلام دین شما باشد. »

 

دین :

 

در فرهنگ لغات، مترادف با کلماتی چون : حکم و قضا، رسم و عادت، شریعت و مذهب، همبستگی و غیر آن آمده است و در کاربردهای قرآنی نیز به معانی‏ زیادی از جمله : جزا ، حساب ، قانون ، شریعت ، طاعت و بندگی ، تسلیم و انقیاد ، اسلام ، روش و رویه ، توحید و خداپرستی آمده است.

{ لغت نامه دهخدا ، قاموس قرآن ، مجمع البحرین ، مفردات راغب }

 

و در اصطلاح ، دين يك سلسله عقايد و دستورهاى عملى و اخلاقى است كه پيمبران از طرف خداوند براى راهنمايى و هدايت بشر آورده‏اند. اعتقاد به اين عقايد و انجام اين دستورها، سبب سعادت و خوشبختى انسان در دو جهان است‏.

{تعالیم اسلام علامه طباطبائی ص 31 }

 

و در روایات :

 

قَالَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِيُّ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ علیه السلام فِي قَوْلِهِ تَعَالَى [فِي كِتَابِهِ‏] إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ. وَ إِنَّ الدِّينَ لَواقِعٌ [وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ‏] قَالَ‏ الدِّينَ‏ [أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏] عَلِيٌّ علیه السلام‏ وَ السَّماءِ ذاتِ الْحُبُكِ‏ فَإِنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم وَ أَمَّا قَوْلُهُ‏ إِنَّكُمْ لَفِي قَوْلٍ مُخْتَلِفٍ‏ فَإِنَّهُ يَعْنِي هَذِهِ الْأُمَّةَ تَخْتَلِفُ فِي وَلَايَةِ [أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ‏] عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام فَمَنِ اسْتَقَامَ فِي وَلَايَةِ عَلِيٍّ [وَلَايَتِهِ‏] دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ مَنْ خَالَفَ وَلَايَتَهُ دَخَلَ النَّارَ يُؤْفَكُ عَنْهُ مَنْ أُفِكَ‏ فَإِنَّهُ يَعْنِي عَلِيّاً فَمَنْ أُفِكَ عَنْ وَلَايَتِهِ أُفِكَ عَنِ الْجَنَّة ( أخرجه الكليني و الصفار و القمّيّ بأسانيدهم إلى أبي حمزة مع اختلاف ما في اللفظ و المعنى. )

{ تفسیر فرات الکوفی ص 441 }

 

الْبَاقِرُ وَ الصَّادِقُ علیه السلام‏ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى‏ إِنَّما تُوعَدُونَ لَصادِقٌ وَ إِنَّ الدِّينَ لَواقِعٌ‏ قَالا الدِّينُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ‏

الْبَاقِرُ علیه السلام‏ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ‏ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ قُلْتُ‏ فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ‏ قَالَ‏ الدِّينُ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِين‏

{مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص: 95}
                        {بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏35، ص: 341}

 

قَالَ أَيْضاً [محمد بن عباس] حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ بَدْرِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ الشَّامِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى‏ وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ وَ طُورِ سِينِينَ‏ قَالَ التِّينُ وَ الزَّيْتُونُ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ‏ وَ طُورُ سِينِينَ‏ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام قَالَ قَوْلُهُ‏ فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ‏ قَالَ الدِّينُ وَلَايَةُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ علیه السلام‏

و يؤيده‏

مَا رَوَاهُ عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي الرَّبِيعِ الشَّامِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام‏ فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ وَ طُورِ سِينِينَ‏ قَالَ وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ طُورِ سِينِينَ عَلِيٌّ علیهم السلام وَ قَوْلُهُ‏ فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ‏ قَالَ‏ الدِّينُ‏ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ‏ علیه السلام.

{تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة، ص: 787 و 788}

 

11741/- شرف الدين النجفي، قال: روي علي بن إبراهيم في (تفسيره): عن يحيى الحلبي، عن عبد الله ابن مسكان، عن أبي الربيع الشامي، عن أبي عبد الله (عليه السلام)، في قوله عز و جل: وَ التِّينِ وَ الزَّيْتُونِ* وَ طُورِ سِينِينَ‏، قال: «التين و الزيتون: الحسن و الحسين، و طور سينين: علي (عليه السلام)». و قوله: فَما يُكَذِّبُكَ بَعْدُ بِالدِّينِ‏، قال‏: « [الدين‏] أمير المؤمنين‏ (عليه السلام)».

{البرهان في تفسير القرآن، ج‏5، ص: 693}

 

أقول :

از مجموع این روایات بدست می آید که همانا دین ، ولایة و وجود مقدس امیرالمؤمنین امام علی عیله السلام می باشد و تأیید مینماید این مطالب و روایات را آنچه که در خطبه اول نهج البلاغه آمده : اول الدین معرفته أی معرفة الله عزّ و جلّ و ما ورد فی جواب الرجل الذی سأل من ابی عبد الله الحسین علیه السلام : ما معرفة الله عزّ و جلّ ؟ فقال الحسین علیه السلام : معرفة اهل کل زمان امامه الذی یجب علیهم طاعته فالاول الدین معرفة الامام المعصوم المنصوب من عند الله ، فتأمل جیدا

 

اسلام :

 

در فرهنگ لغات مترادف با کلماتی مانند : گردن نهادن ، تسلیم شدن ، فرمان بردن ، بدون اعتراض مطیع امر و نهی شدن ، دین اسلام ... آمده است و علامه طباطبائی رحمة الله علیه در المیزان می فرمایند : اصولا كلمه (اسلام) كه باب افعال است، و كلمه (تسليم) كه باب تفعيل است، و كلمه (استسلام) كه باب استفعال است، هر سه يك معنا را میدهند، و آن اين است كه كسى و يا چيزى در برابر كس ديگر حالتى داشته باشد كه هرگز او را نافرمانى نكند، و او را از خود دور نسازد، اين حالت اسلام و تسليم و استسلام است‏

و در اصطلاح عبارت است از گفتن شهادتین با زبان «أشهد أن لا اله الا الله و أشهد أن محمد رسول الله» که اولين مرتبه اسلام است که شیعه و سنی در آن اتفاق دارند.

 

و در روایات :

 

باب معنى نسبة الإسلام‏

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ مَاجِيلَوَيْهِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ عَمِّهِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الْقَاسِمِ عَنْ أَخِيهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ غِيَاثِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ آبَائِهِ علیه السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ علیه السلام لَأَنْسُبَنَّ الْإِسْلَامَ نِسْبَةً لَمْ يَنْسُبْهُ أَحَدٌ قَبْلِي وَ لَا يَنْسُبُهُ أَحَدٌ بَعْدِي- الْإِسْلَامُ‏ هُوَ التَّسْلِيمُ‏ وَ التَّسْلِيمُ هُوَ التَّصْدِيقُ وَ التَّصْدِيقُ هُوَ الْيَقِينُ وَ الْيَقِينُ هُوَ الْأَدَاءُ وَ الْأَدَاءُ هُوَ الْعَمَلُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ أَخَذَ دِينَهُ مِنْ رَبِّهِ وَ لَمْ يَأْخُذْهُ عَنْ رَأْيِهِ أَيُّهَا النَّاسُ دِينَكُمْ دِينَكُمْ تَمَسَّكُوا بِهِ وَ لَا يُزِيلَنَّكُمْ وَ لَا يَرُدَّنَّكُمْ أَحَدٌ عَنْهُ لِأَنَّ السَّيِّئَةَ فِيهِ خَيْرٌ مِنَ الْحَسَنَةِ فِي غَيْرِهِ لِأَنَّ السَّيِّئَةَ فِيهِ تُغْفَرُ وَ الْحَسَنَةَ فِي غَيْرِهِ لَا تُقْبَل‏

{معاني الأخبار، النص، ص: 186}

 

الْبَاقِرُ علیه السلام‏ فِي قَوْلِهِ‏ إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ‏ قَالَ التَّسْلِيمُ‏ لِعَلِيِ‏ بْنِ‏ أَبِي‏ طَالِبٍ‏ بِالْوَلَايَة

{مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏3، ص: 95}

أقول :

البته اسلام مراتبی دارد که حضرت علامه طباطبائی رحمة الله علیه در تفسیر شریف المیزان اینگونه به مراتب اسلام اشاره می فرمایند:

« مرتبه اول اسلام‏

مرتبه اول از اسلام پذيرفتن ظواهر اوامر و نواهى خدا است، به اينكه با زبان، شهادتين را بگويد، چه اينكه موافق با قلبش هم باشد، و چه نباشد، كه در اين باره خداى تعالى فرموده: (قالَتِ الْأَعْرابُ: آمَنَّا، قُلْ: لَمْ تُؤْمِنُوا، وَ لكِنْ قُولُوا: أَسْلَمْنا، وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ‏، اعراب گفتند: ما ايمان آورديم بگو: هنوز ايمان نياورده‏ايد، و لكن بگوئيد: اسلام آورديم، چون هنوز ايمان داخل در قلبتان نشده). در مقابل اسلام باين معنا اولين مراتب ايمان قرار دارد، و آن عبارتست از اذعان و باور قلبى بمضمون اجمالى شهادتين، كه لازمه‏اش عمل به غالب فروع است.

 

 

مرتبه دوم‏

مرتبه دوم از اسلام دنباله و لازمه همان ايمان قلبى است كه، در مقابل مرتبه اول اسلام قرار داشت، يعنى تسليم و انقياد قلبى نسبت به نوع اعتقادات حقه تفصيلى و اعمال صالحه‏اى كه از توابع آن است، هر چند كه در بعضى موارد تخطى شود، و خلاصه كلام اين كه داشتن اين مرحله منافاتى با ارتكاب بعضى گناهان ندارد، و خداى تعالى در باره اين مرحله از اسلام مى‏فرمايد:

(الَّذِينَ آمَنُوا بِآياتِنا، وَ كانُوا مُسْلِمِينَ‏، آنان كه به آيات ما ايمان آوردند، و مسلمان بودند). و نيز مى‏فرمايد: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا، ادْخُلُوا فِي السِّلْمِ كَافَّةً، اى كسانى كه ايمان آورديد، همگى داخل در سلم شويد). پس به حكم اين آيه يك مرتبه از اسلام هست كه بعد از ايمان پيدا مى‏شود، چون مى‏فرمايد:

اى كسانى كه ايمان آورديد! داخل در سلم شويد، پس معلوم مى‏شود اين اسلام غير اسلام مرتبه اول است، كه قبل از ايمان بود، و آن گاه در مقابل اين اسلام مرتبه دوم از ايمان قرار دارد، و آن عبارتست از اعتقاد تفصيلى به حقايق دينى كه خداى تعالى در باره‏اش مى‏فرمايد: (إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ، ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا، وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ، أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ‏، مؤمنان تنها آنهايند كه بخدا و رسولش ايمان آورده، و سپس ترديد نكردند، و با اموال و نفوس خود در راه خدا جهاد نمودند، اينها همانها هستند كه در دعوى خود صادقند). و نيز فرموده: (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا، هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلى‏ تِجارَةٍ تُنْجِيكُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ؟ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ، وَ تُجاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ‏، اى كسانى كه ايمان آورديد، آيا مى‏خواهيد شما را به تجارتى راهنمايى كنم كه از عذاب دردناك نجاتتان دهد؟ آن اينست كه بخدا و رسولش ايمان آوريد، و در راه خدا با اموال و نفوس خود جهاد كنيد). كه در اين دو آيه دارندگان ايمان را، باز به داشتن ايمان ارشاد مى‏كند، پس معلوم مى‏شود ايمان دومشان غير ايمان اول است.

مرتبه سوم‏

مرتبه سوم از اسلام دنباله و لازمه همان مرتبه دوم ايمان است، چون نفس آدمى وقتى با ايمان نامبرده انس گرفت، و متخلق باخلاق آن شد، خود بخود ساير قواى منافى با آن، از قبيل قواى بهيمى، و سبعى، براى نفس رام و منقاد ميشود و سخن كوتاه، آن قوايى كه متمايل به‏ هوس‏هاى دنيايى، و زينت‏هاى فانى و ناپايدارش مى‏شوند، رام نفس گشته، نفس باسانى مى‏تواند از سركشى آنها جلوگيرى كند، اينجاست كه آدمى آن چنان خدا را بندگى مى‏كند، كه گويى او را مى‏بيند، آرى او اگر خدا را نمى‏بيند، بارى، اين باور و يقين را دارد كه خدا او را مى‏بيند، چنين كسى ديگر در باطن و سر خود هيچ نيروى سركشى كه مطيع امر و نهى خدا نباشد، و يا از قضا و قدر خدا بخشم آيد، نمى‏بيند، و سراپاى وجودش تسليم خدا مى‏شود.

در باره اين اسلام است كه خداى تعالى مى‏فرمايد: (فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ، ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ، وَ يُسَلِّمُوا تَسْلِيماً، نه به پروردگارت سوگند ايمان نمى‏آورند: (يعنى ايمانشان كامل نمى‏شود) مگر وقتى كه هم در اختلافاتى كه بينشان پديد مى‏آيد تو را حكم كنند، و هم وقتى حكمى راندى در دل هيچگونه ناراحتى از حكم تو احساس نكنند، و به تمام معنا تسليم شوند). اين اسلام در مرتبه سوم است كه در مقابلش ايمان مرتبه سوم قرار دارد، و آن ايمانى است كه آيات: (قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ‏ تا آيه‏ وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ). و نيز آيه‏ (إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قالَ: أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ) و آياتى ديگر بان اشاره مى‏كند، و اى بسا بعضى از مفسرين، كه اين دو مرتبه را يعنى دوم و سوم را يك مرتبه شمرده‏اند.

و اخلاق فاضله از رضا و تسليم و سوداگرى با خدا و صبر در خواسته خدا، و زهد به تمام معنا، و تقوى، و حب و بغض به خاطر خدا، همه از لوازم اين مرتبه از ايمان است.

مرتبه چهارم از اسلام‏

مرتبه چهارم از اسلام دنباله و لازمه همان مرحله سوم از ايمان است، چون انسانى كه در مرتبه قبلى بود، حال او در برابر پروردگارش حال عبد مملوك است در باره مولاى مالكش، يعنى دائما مشغول انجام وظيفه عبوديت است، آنهم بطور شايسته، و عبوديت شايسته همان تسليم صرف بودن در برابر اراده مولى و محبوب او و رضاى او است. همه اينها مربوط بعبوديت در برابر مالك عرفى و بشرى است، و اين عبوديت در ملك خداى رب العالمين عظيم‏تر و باز عظيم‏تر از آنست، براى اينكه ملك خدا حقيقت ملك است، كه در برابرش هيچ موجودى از موجودات استقلال ندارد، نه استقلال ذاتى، نه صفتى، نه عملى، آرى ملكيتى كه لايق كبريايى خداى جلت‏ كبرياؤه است اين ملكيت است.

پس انسان در حالى كه در مرتبه سابق از اسلام و تسليم هست، اى بسا كه عنايت ربانى شامل حالش گشته، اين معنا برايش مشهود شود كه ملك تنها براى خداست، و غير خدا هيچ چيزى نه مالك خويش است، و نه مالك چيز ديگر، مگر آنكه خدا تمليكش كرده باشد، پس ربى هم سواى او ندارد، و اين معنايى است موهبتى، و افاضه‏اى است الهى، كه ديگر خواست انسان در بدست آوردنش دخالتى ندارد، و اى بسا كه جمله‏ (رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ، وَ مِنْ ذُرِّيَّتِنا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ، وَ أَرِنا مَناسِكَنا) الخ اشاره به همين مرتبه از اسلام باشد، چون ظهور جمله: (إِذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ: أَسْلِمْ قالَ: أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ) الخ ظاهر در اين است كه امر (اسلم) امر تشريفى باشد، نه تكوينى، و ابراهيم (ع) دعوت پروردگار خود را اجابت نمود، تا باختيار خود تسليم خدا شده باشد و اين هم مسلم است كه امر نامبرده از اوامرى بوده كه در ابتداء كار ابراهيم متوجه او شده پس اينكه در اواخر عمرش از خداى تعالى براى خودش و فرزندش اسماعيل تقاضاى اسلام و دستورات عبادت ميكند چيزى را تقاضا كرده كه ديگر باختيار خود او نبوده و كسى نمى‏تواند با اختيار خود آن قسم اسلام را تحصيل كند.

و يا درخواست ثبات بر امرى بوده كه باز ثابت بودنش باختيار خودش نبوده پس اسلامى كه در اين آيه درخواست كرده، اسلام مرتبه چهارم بوده، و در برابر اين مرتبه از اسلام، مرتبه چهارم از ايمان قرار دارد، و آن عبارت از اين است كه اين حالت، تمامى وجود آدمى را فرا بگيرد، كه خداى تعالى در باره اين مرتبه از ايمان مى‏فرمايد: (أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ، وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ، الَّذِينَ آمَنُوا، وَ كانُوا يَتَّقُونَ‏، آگاه باش، كه اولياء خدا نه خوفى بر آنان هست، و نه اندوهناك ميشوند، كسانى كه ايمان آوردند، و از پيش همواره ملازم با تقوى بودند). چون مؤمنينى كه در اين آيه ذكر شده‏اند، بايد اين يقين را داشته باشند، كه غير از خدا هيچكس از خود استقلالى ندارد، و هيچ سببى تاثير و سببيت ندارد مگر باذن خدا، وقتى چنين يقينى براى كسى دست داد، ديگر از هيچ پيشامد ناگوارى ناراحت و اندوهناك نمى‏شود، و از هيچ محذورى كه احتمالش را بدهد نمى‏ترسد، اين است معناى اينكه فرمود: (نه خوفى بر آنان هست، و نه اندوهناك ميشوند)، و گر نه معنا ندارد كه انسان حالتى پيدا كند كه از هيچ چيز نترسد، و هيچ پيشامدى اندوهناكش نسازد، پس اين همان ايمان مرتبه چهارم است، كه در قلب كسانى پيدا ميشود، كه داراى اسلام مرتبه چهارم باشند، (دقت فرمائيد).»

{ترجمه المیزان ج1 ص 454 تا ص 458}

أقول :

از مجموع مطالب ذکر شده متوجه می شویم که دین اسلام یعنی اعتقاد و اقرار و عمل به دستورات الهی که در قالب اطاعت و تسلیم شدن بی چون و چرا در برابر اولیاء الله نمایان می شود و هر چه این تسلیم بودن قوی تر باشد مرتبه اسلام انسان بالاتر است و به هر اندازه شخص مطیع تر باشد در جمیع مراتب لسانی و قلبی و عملی به مطلوب نزدیک تر خواهد بود و با توجه به اینکه اسلام دین کامل الهی است (الیوم اکملت لکم دینکم) و به حکم عقل، انسان سلیم العقل ، تا زمانی که شیء کامل هست سراغ ناقص نمی رود لذا تمام ادیان قبل از اسلام محکوم به حکم اسلام و منسوخ شده هستند و بر همه آحاد بشر عقلا و نقلا واجب است ضمن احترام به همه انبیاء و رسولان و کتب الهی ، از دین مبین اسلام ناب محمدی که به تمام معنی الکلمه در فرقه ناجیه شیعه اثنی عشری جلوه گر است ، پیروی نمایند و تسلیم دین الله باشند.

و السلام علی من اتبع الهدی و السلام علی عباد الله الصالحین و رحمة الله و برکاته