قوت در اندیشه سیاسی قرآن

[bOoOoOy]

یکی از واژگان سیاسی فرهنگ قرآنی، اصطلاح قوت است. در کاربردهای فارسی بیش تر اصطلاح قدرت به کار می رود که حتی بار منفی یافته است و بارها گفته و شنیده می شود که قدرت فساد آور است؛ اما در فرهنگ سیاسی قرآن، قوت اصطلاحی است که در حوزه عمل سیاسی و رفتارهای اجتماعی به کار گرفته شده و مفهوم خاصی را بیان می کند. نویسنده در این مطلب بر آن است تا در سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی تحلیلی از مفهوم قوت در فرهنگ سیاسی قرآن ارایه دهد و راه های دستیابی به قوت سیاسی در جامعه اسلام و نیز تاثیر آن در رشد و شکوفایی جهان اسلام و مسلمانان را تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.
قوت دولت اسلامی راهبرد اساسی
یکی از مهم ترین راهبردهای جامعه اسلامی، دست یابی به قوت و توانی است که آن را برای اجرای عدالت در جامعه اسلامی و بیرون مرزها و مقابله با بی عدالتی و ظلم قادر می سازد. خداوند از مومنان و جامعه اسلامی خواسته است تا برای رسیدن به این توان و قوت بکوشند و از هیچ کوششی در این راه دریغ و کوتاهی نورزند.(انفال، آیه ۶۰) دست یابی به قوت به عنوان راهبردی اساسی از آن رو مهم و ضروری است که بدون دست یابی به قوت عملا اهداف و فلسفه آفرینش انسان و ارسال رسولان و کتب بی معنا و مفهوم می شود؛ زیرا این قوت است که موجب می شود تا بتوان عدالت قسطی را در جامعه بشری پدید آورد(حدید، آیه ۲۹) و به مبارزه با ظلم و ستم مستکبران و ستمگران پرداخت و مستعضفان و مظلومان را رهایی بخشید.(نساء، آیه ۷۵)
اما باید به این نکته کلیدی توجه داشت که قوت دارای منشاء و خاستگاهی است که بدون آن نمی توان بدان رسید. خداوند به صراحت منشا هر قوتی را خود دانسته و می فرماید: ان القوة لله جمیعا، همانا همه قوت از آن خداوند است.(بقره، آیه ۱۶۵) پس توان و قوتی که در هر موجودی یافت می شود مانند دیگر صفات مثبت دارای خاستگاه الهی است. پس در جست و جوی قوت می بایست به منشا و خاستگاه آن مراجعه کرد؛ چرا که لا حول و لا قوه الا بالله ؛ هیچ حول و قوتی جز برای خداوند نیست و با اتصال به چنین منشایی است که انسان می توان قوتی یافته و از ضعف و فقر وجودی رهایی یابد.(کهف، آیه ۳۹ و آیات دیگر)
البته دست یابی به قوت در همه زمینه ها از جمله عرصه سیاسی و اجتماعی در عواملی قرار دارد که خداوند در آیات قرآنی به آن ها اشاره کرده است. از طریق این عوامل است که انسان می تواند به قوتی دست یابد که او را قادر به انجام کارهایی می کند که از عهده دیگران بیرون است. این قدرت برخاسته از قوت الهی است که می تواند مسیر رشدی و کمالی را موجب شود. خداوند در آیات قرآنی به علل و عوامل ظاهری و باطنی و نیز مادی و معنوی قوت یابی انسان اشاره کرده و به ارزیابی و ارزش گذاری آن ها پرداخته است که در ادامه به آن ها اشارت گذرا خواهد شد.
فرق بین قوت و قدرت
اما پیش از آن که به بیان عوامل قوت در عرصه سیاسی و اجتماعی و نظامی و اقتصادی و مانند آن اشاره کنیم، لازم است تا اشاره ای گذرا نیز به تفاوت و فرق میان قوت و قدرت در فرهنگ قرآنی بپردازیم.
در فرهنگ زبان عربی میان دو واژه قدرت و قوت فرق گذاشته شده است. از جمله این فرق ها می توان به این اشاره کرد که قدرت در جایی به کار می رود که شخص در انجام و یا ترک کاری مختار و آزاد بوده و در توان اوست که هر یک از دو گزینه مقابل را انتخاب کند، به طوری که إن شاء فعل، وإن شاء ترک(اگر بخواهد انجام دهد و اگر خواهد ترک کند)؛ اما قوت به معنای تمکن و توانایی در انجام کارهای سخت و توانفرسا به کار می رود.
یکی دیگر از روش های درک مفاهیم واژگان بهره گیری از قانون اضداد است؛ چرا که تعرف الاشیاء باضدادها، هر چیزی را می توان با اضداد آن شناخت. در کاربردهای عربی در ضد واژه قدرت، عجز است؛ در حالی که در ضد واژه قوت، ضعف است.
برخی بر این باورند که قدرت برآیند و نتیجه قوت است. به این معنا که حاصل و برآیند توان و قوت را می بایست در قدرت شخص جست و جو کرد. قوت به شخص این توان را می دهد که در انجام یا ترک کاری هر گونه که بخواهد رفتار کند.
در برخی از کتب عربی به تفاوت های معنایی قدرت و قوت آمده است: القوة هی التمکن من الفعل بلاضعف، ودلیلها قوله تعالی: سوره الذاریات الایه ۸۵: ان الله هوالرزاق ذوالقوة المتین؛ والمتین الشدید القوة والفرق بینها و بین القدرة انها اخص من القدرة من وجه و اعم من وجه، فهی بالنسبه للقادر ذی الشعور اخص؛ لانها قدرة و زیادة و هی بالنسبه لعموم مکانها اعم لانها یوصف بها ذوالشعور و غیره، فیقال الحدید مثلا: قوی ولایقال له: قادر؛ قوت همان توانایی انجام کاری بدون ضعف و سستی است و شاهد بر این معنا کلام خداوند تبارک تعالی در آیه ۸۵ سوره ذاریات است که می فرماید: به راستی که خداوند همان روزی دهنده صاحب تمکن بسیار است؛ و متین همان قوت شدید و توانایی بالاست؛ و فرق میان قوت و قدرت این است که قوت اخص از قدرت به جهتی و اعم از آن به جهتی است. پس قوت نسبت به قادری که صاحب عقل و شعور است، اخص می باشد؛ زیرا قوت همان قدرت همراه با زیادتی است و قوت نسبت به عمومیت مکانی، اعم می باشد؛ زیرا قوت هم بر صاحب عقل و هم بی عقل اطلاق می شود؛ از این رو درباره آهن گفته می شود که قوی است ولی گفته نمی شود که قادر است.
آنچه از این عبارت می توان به دست آورد، عموم و خصوص من وجه قدرت و قوت است. از این رو، قوت از جهتی عام از جهتی خاص می باشد؛ زیرا قوت نسبت به قادر عاقل، اخص است؛ زیرا قوت به قدرتی فزون تر گفته می شود. به این معنا که قوت در موجود عاقل، چیزی بیش از قدرت است؛ اما از جهتی قوت اخص از قدرت است؛ زیرا قوت هم بر عاقل و هم بر غیر عاقل اطلاق می شود؛ ولی قدرت تنها بر عاقل اطلاق می شود. از این رو درباره آهن گفته می شود که قوی و محکم است، ولی گفته نمی شود که قادر است.
به سخن دیگر، قوت، بردارنده شعور وبی شعور اطلاق می شود؛ درحالی که قدرت تنها بر باشعور اطلاق می گردد. ازسوی دیگر، قدرت عام تر از قوت است، زیرا در صورت وجود قدرت شدید و یا ضعیف، می توان از قدرت سخن گفت و آن را به کاربرد ولی قوت تنها در زمانی به کار می رود که قدرت بیش از اندازه باشد. از این رو در کاربردهای عربی و اصطلاحات روز سیاسی از «قوی الکبری؛ ابر قدرت ها» سخن می گویند و واژه قدرت را به بیان ابرقدرتی این کشورها در زبان عربی به کار نمی برند؛ هر چند که در زبان و ادبیات فارسی قدرت و ابرقدرت به کار برده می شود. آوردن «المتین یا الکبری» از باب تاکید است وگرنه واژه قوت همان معنای ابرقدرتی و قدرت شدید و محکم را بیان می کند.