خداوند رنج؟

[bOoOoOy]

آیا ما در جهانی زندگی می کنیم که توسط یک خدای قادر مطلق، آگاه بر همه چیز و خیر مطلق خلق شده است؟ مسیحیان اینگونه می اندیشند. با این وجود ما هر روزه با دلایل قانع کننده ای روبه رو می شویم که چرا این ادعا باید مورد تردید قرار گیرد: در جهان ما میزان قابل توجهی از درد و رنج وجود دارد. اگر خداوند بر همه چیز آگاه است به خوبی از این همه درد و رنج نیز مطلع است. اگر او قادر مطلق است پس می توانست جهانی خلق کند که درد و رنج کمتری در آن وجود داشته باشد و اگر او خیر مطلق و بی عیب و نقص است یقینا این کار را انجام داده بود. پاسخ مسیحیان به این تردید ها معمولا این است که خداوند قریحه آزادی اراده را به ما ارزانی داشته و بنابراین مسوولیتی در اعمال شیطانی بشر ندارد. لیکن این جواب نمی تواند درد و رنج کسانی را توضیح دهد که در سیلاب ها غرق می شوند، در حریق جنگل ها که توسط رعد و برق ایجاد شده می سوزند و یا کسانی که در اثر گرسنگی و فقدان آب آشامیدنی در یک قحطی بزرگ جان می دهند.

مسیحیان گاهی سعی می کنند این رنج های انسانی را با این سخن توضیح دهند که تمامی انسان ها گناهکارند و از این رو مستحق سرنوشت بد خود هستند، حتی اگر قسمت آنها از زندگی در این جهان بسیار وحشتناک باشد. لیکن نوزادان و کودکان نیز درست به مانند افراد بالغ احتمال دارد که درد و رنج بسیاری را متحمل شوند و بمیرند و به نظر غیرمحتمل می آید که آنها هرگز مستحق رنج کشیدن و مردن باشند. بازهم بعضی از مسیحیان می گویند که ما همگی وارث گناه نخستینی هستیم که حوا هنگامی مرتکب شده بود که خلاف دستور خداوند میوه درخت دانایی را چید و خورد.

اما این پاسخ به طور تلویحی اشاره می کند که دانش چیز بدی است، نافرمانی از اراده خداوند بزرگ ترین گناه است و کودکان این گناه را از اجداد خود به ارث می برند و بحق به خاطر آن مجازات می شوند. در روزگاران گذشته و هنگامی که گناه نخستین نسبت به امروز بسیار جدی تر گرفته می شد درد و رنج حیوانات برای اندیشه مسیحیت به یک معضل به ویژه بزرگ تبدیل شده بود. فیلسوف فرانسوی قرن ۱۷ رنه دکارت این مسئله را با راه چاره ای اساسی مبنی بر این که حیوانات اصلا درد نمی کشند مورد انکار قرار داد. او اظهارنظر کرده بود که حیوانات چیزی بیش از سازوکارهای ماهرانه نیستند و ما نباید فریاد ها و تقلاهای آنها را به عنوان نشانه ای از درد واقعی تلقی کنیم، درست مانند هنگامی که ما زندگی ساعت را به عنوان نشانه ای از این که ساعت دارای آگاهی است نمی دانیم. انسان هایی که با سگ و گربه زندگی می کنند تصور نمی رود که این راه چاره دکارت را قانع کننده بدانند

. ماه گذشته من در دانشگاه بیولا که یک کالج مسیحی در جنوب کالیفرنیا است با یک شارح محافظه کار به نام Dinesh D’Souza درباره وجود خدا به مباحثه پرداختم. وی در ماه های اخیر خود را درگیر بحث هایی با خدانشناسان سرشناس کرده است. اما او نیز در یافتن پاسخ متقاعد کننده برای پرسش هایی که من در بالا آنها را مطرح کردم دچار زحمت زیاد گردید. ابتدا او چنین نظر داد که چون انسان ها برای همیشه در آسمان به زندگی خود ادامه خواهند داد پس گرفتار درد و رنج شدن در این جهان خاکی در مقایسه با شرایطی که ممکن بود ما فقط همین یک زندگی این جهانی را داشته باشیم آنچنان اهمیتی ندارد. اما این پاسخ او نیز توضیح قابل قبولی برای این پرسش که چرا یک خدای قادر مطلق و بی عیب و نقص چنین چیزی را در این جهان نسبت به بندگان خود روا می دارد ارائه نمی کند.

حتی اگر درد و رنج این جهانی از نظرگاه ابدیت نسبتا بی اهمیت باشد، جهان ما بدون آن یا حداقل بدون بیشتر آنها مکان بهتری می بود. (بعضی می گویند ما برای آن که قدر و ارزش شادمانی را بدانیم پس بد نیست که گاهی هم دچار درد و رنج شویم. شاید اینگونه باشد، اما در آن صورت دیگر نیاز به این همه درد و رنجی که گرفتارش می شویم نمی داشتیم.) سپس دسوزا استدلال کرد که چون خداوند زندگی را به ما ارزانی داشته، ما انسان ها در وضعیتی نیستیم که از بی عیب و نقص نبودن احتمالی زندگی خود شکایت کنیم. او مثال کودکی را به کار برد که با یک دست ناقص به دنیا آمده است. به گفته او اگر زندگی خودش یک موهبت است، پس چنانچه در زندگی خود بسیار کمتر از آنچه مایل به داشتنش بودیم به دست آوریم، ظلمی هم به ما نشده است. در پاسخ او من اشاره کردم که ما مادرانی را که به هنگام بارداری با نوشیدن الکل و مصرف مواد مخدر باعث نقص عضو در جنین خود می شوند محکوم می کنیم. اما چون آنها به کودکان خود حیات بخشیده اند لابد مطابق با دیدگاه دسوزا آنها با مصرف مواد مخدر و نوشیدن الکل کار اشتباهی نکرده اند.

در نهایت دسوزا همچون بسیاری از مسیحیان دیگر که در تنگنا قرار می گیرند به این ادعا عقب نشست که ما نباید انتظار داشته باشیم از دلایل خداوند برای خلق جهانی که می شناسیم سردربیاوریم. این درست به مانند آن است که یک مورچه بخواهد به تصمیمات ما انسان ها پی برد، حال هر چقدر هم که هوش ما در مقایسه با عقل بی نهایت خداوندی ناچیز و کوچک باشد. ( این همان پاسخی است که در شکلی شاعرانه تر در « کتاب ایوب » داده شده است). اما چنانچه ما انسان ها در یک چنین شیوه ای از توان اندیشیدن و ادراک خود کناره گیری کنیم، آنگاه می توانیم به هر چیزی باور داشته باشیم.