بازی آنلاین
آپلود عکس
23-10-2014، 13:58
حکمت پدید آمدن شرور
پیش از بررسی عوامل پدید آمدن شرور، ضرورت دارد این نکته روشن شود که وقتی واژه شرّ به کار می رود، دو معنا از آن به ذهن متبادر می شود. گاهی مقصود گرفتاری ها و سختی هایی است که هیچ خیری در آن نیست و به اصطلاح شر محض است و گاهی مراد شروری است که گرچه ناگواری و سختی در آن است امّا درآمدی برای خیر و نفع انسان هاست.
و برخی از شرها که انسان آن را شر می پندارد، این گونه است یعنی شر نیست بلکه خیری است که انسان آن را شناخته و به آن بادیده شر می نگرد.
همان گونه که کودک ناآگاه داروی طبیب را مایه رنج و اذیت خود دانسته و از آن گریزان است و نمی داند خیر او در استفاده از داروی تلخ است و گاهی ممکن است پزشک و حتی پدر و مادر خود را دشمن خود بداند که در مقام اذیت و آزار او بر آمده اند.
مانند این اشتباه ممکن است برای انسان های بزرگ تر رخ نماید. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
«عسی ان تکرهوا شیئاً و هو خیر لکم...»[۹]
ـ بدیهی است صدورشر به معنای نخست که همان شرّ محض از خداوند سبحان محال است چرا که اگر انگیزه انجام این گونه شرور بررسی شود; به اموری مانند جهل، احتیاج، حرص، حسد و ترس بازمی گردد که خداوند عالم، از همه این کاستی ها منزه و پاک است. بنابراین، این گونه شرور ثمره عمل اختیاری انسانها است و آنچه از گرفتاریها و ناملایمات مستند به خداوند است همه دارای حکمت و مصلحت است. ما در این مقام به عوامل پدید آمدن شرور نخست و به توضیح شروری که نتیجه عمل اختیاری انسانها است می پردازیم و سپس سایر حکمت ها را یادآور می شویم:
۱) عمل اختیاری انسان
بسیاری از ناملایمات در زندگی انسان ها ناشی از رفتار واعمال ناشایسته آنان نسبت به خود یا دیگران می باشد که نتیجه آن به صورت های مختلف در زندگی انسان آشکار می شود.
قرآن کریم به این حقیقت در آیه ۳۰ سوره شوری اشاره نموده و می فرماید: «و ما اصابکم من شیء فبما کسبت ایدیکم»
ناگفته پیداست این گونه ناملایمات را می توان به سه گونه تقسیم کرد:
الف) گرفتاری ها و ناملایماتی که به علت، ظلم وخیانت و اعمال ناشایست به شخص ظالم می رسد که در حقیقت کیفر عمل اوست.
در قرآن کریم به اینگونه شرور که کیفر اعمال انسانها است در موارد گوناگونی اشاره شده که برخی از آن موارد عبارتند از:
غرق شدن فرعون و سپاه او در دریا، نابود شدن شهر و باران سنگ نسبت به قوم لوط، فرو رفتن قارون در زمین، مسخ شدن گروهی از بنی اسرائیل به نام اصحاب السبّت نمونه هایی از این گرفتاریهاست ونیز در روایات اسلامی می خوانیم:
«ان المومن لیاتی الذنّب فیحرم به الرزّق»[۱۰]
«من یموب بالذنوب اکثر ممّن یعیش بالاعمار»[۱۱]
ب) گرفتاریها و ناملایماتی که به خاطر ظلم و خیانت متوجه افراد مظلوم می شود.
بسیاری از شرور وناملایماتی که انسان های جهان سوم وافراد مستضعف را فرا می گیرد، نتیجه ظلم ستمگران و مستکبران است، مانند آنچه قرآن کریم درخصوص بنی اسرائیل یادآوری می نماید که مورد ظلم فرعون واقع شده و ناملایمات فراوان را تحمل می کردند:
«ان فرعون علا فی الارض و جعل اهلها شیعا یستضعف طائفة منهم یذبّح ابناءهم و یستحیی نساءهم انّه کان من المفسدین»[۱۲]
و نیز در قرآن کریم به شروری که از سوی نااهلان و بد خواهان متوجه انسانها می شود اشاره شده است:
«قل اعوذ برب الفلق من شر ما خلق و من شر غاسق اذا وقب و من شر النفاثات فی العقد ومن شر حاسد اذا حسد»
ج) گرفتاریها و ناملایماتی که نتیجه بهره گیری نادرست از نعمت های الهی است.
راننده ای که به مسایل امنیتی اعتنایی ندارد واتومبیل او دچار حادثه می گردد، کارگری که از ابراز کار به گونه صحیح استفاده نمی کند و در اثر بی تفاوتی انگشتان دست خود را از کف می دهد، مردمی که در مناطق زلزله خیر واقع شده اند و ساختمان های خود را مناسب با آن محیط نمی سازند. تمامی این موارد با شروری روبرو می شوند که علت آن برخورد نامناسب با نعمت های الهی است.
در این مقام توجه به این نکته نیز مفید است که اگر شهوت، غضب در انسان موجب پدید آمدن برخی ناملایمات و شرور می گردد. وجود این قوه هرگز از نظر فطری شر نیست; بلکه به عکس، لازمه زندگی انسان است. بقای نسل انسان و دفاع انسان از جان و مال خویش و رسیدن به مقاصد و حفظ خود از برخی خطرها تنها با داشتن این قوا ممکن است اما بهره گیری ناصحیح از این نعمتهای الهی است که انسان را با ضررها و گرفتاریها مواجه می سازد.
۲) امتحان الهی
از سنت های قطعی خداوند، امتحان بندگان است که در موارد گوناگونی در قرآن کریم براصل آزمون و فراگیر بودن آن تاکید شده است:
«ماکان الله لیذر المومنین علی ما انتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیّب»[۱۳]
«ولنبلونّکم حتی نعلم المجاهدین منکم والصبرین و نبلو اخبارکم»[۱۴]
در قرآن کریم گاهی واژه شر و گاهی مصداق های آن که همان اموری است که از آنها با واژه شر یاد می شود بعنوان وسیله امتحان معرفی شده اند.
«نبلوکم بالشرّ و الخیر فتنه»[۱۵]
«ولنبلونکم بشیء من الخوف والجوع و نقص من اموال و الانفس والثمرات و بشر الصابرین»[۱۶]
بنابراین، یکی از حکمت های پدید آمدن شرور و ناملایمات امتحان الهی است. ناگفته پیداست که آزمون الهی به خاطر آگاهی خداوند از بندگان نیست چرا که او دانا و آگاه است و از ظاهر و باطن، آشکار و پنهان و قلب و عقل و نهاد همگان باخبر است.
در این امتحان، حکمت هایی است که از مهم ترین آنها رشد و کمال بندگان و آگاهی انسانها از حقیقت خویش است. اگر آزمون های الهی نباشد بسیاری از انسانها خود را افرادی بااخلاص، ایثارگر، جانفشان و تسلیم در برابر فرمان الهی و راضی به رضای او می دانند.
۳) پاک شدن از آلودگی های روحی
قلب و روح انسان مانند آینه ای است که به علت گناه و ظلم و بدی ها غبار می گیرد و این زنگارها مانع رشد و تعالی انسان می گردد; از برخی روایات برمی آید که گاهی بلاها و ناگواریها که مصداقی از شرور مورد بحث می باشد، وسیله ای برای پاک شدن روح انسان از این موانع رشد و کمال به شمار می آید.
امام رضا(علیه السلام) در این باره می فرماید: «المرض للمومن تطهیر»[۱۷]
و از آن جا که در جهان بینی اسلامی این آلودگیهای روحی و گناهان و ظلم و خطاها موجب گرفتاری ها و سختی ها در عالم برزخ و قیامت خواهد بود، پاک شدن از این کدورت ها به دلیل سختی ها و بلاهای دنیا، این فایده اساسی را نیز دارد که انسان از مصیبت های جهان واپسین مصونیت می یابد. بنابراین برخی از ناملایمات و به اصطلاح شرور این خیر عظیم را در پی دارد که دنیای دیگر را سرای امن و صلاح می سازد.
در روایتی از امیرمومنان(علیه السلام) می خوانیم: «ما عاقب الله عبداً مومنا فی هذه الدنیا الاّ کان أحلم و امجد و أجود و أکرم من أن یعود فی عقابه یوم القیامه»[۱۸]
۴) بیداری از خواب غفلت
غرق شدن در نعمت ها و امکانات خدادادی، گاهی انسان را به خواب غفلت فرو می برد به گونه ای که حاضر نیست به حقیقت اعتراف نموده و شکرگذار نعمت دهنده حقیقی باشد. این ناسپاسی به دو گونه بروز می کند; گاهی نسبت به افراد بی معرفت حجاب می شود که به خدا روی نیاورند و به بت ها و مطلوبهای دروغین خود بروند و گاهی هم نسبت به انسان های معتقد به خد ا این غرق شدن در نعمتها سبب غفلت از بخشنده نعمت و مشغول شدن به ظلم و گناه می گردد. از آن جا که شناخت خدا و توجه به او بالاترین کمال و خیر برای انسان است، خداوند مهربان برای تامین سعادت انسان ها گرفتاریها و بلاهایی را وسیله بیداری آنان از غفلت قرار می دهد، و بدین جهت در آیات قرآن، ناملایمات و سختیها که همان شرور هستند، و به عنوان وسیله بیداری آدمیان معرفی شده است.
درآیه ۳۰ از سوره اعراف نسبت به آل فرعون می خوانیم:
«ولقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلهم یذکرون»
و نیز در آیه ۲۱ سوره سجده آمده است:
«ولنذیقنهم من العذاب الأدنی دون العذاب الاکبر لعلّهم یرجعون»
با این نگاه، تأثیر سختی ها و ناملایمات در پیداشدن توجه انسان و بیداری از خواب غفلت قابل انکار نیست.
۵) رشد و کمال بشر
بی گمان پیشرفت و ترقی، بدون تحمل زحمت و رنج امری ناممکن است. ورزش کاری که به مقام قهرمانی می رسد در موارد گوناگونی به زمین می خورد وگاهی شکستگی اعضا و تحمل ضربه ها را تجربه می نماید، انسان نیز دربرخورد با شکست ها، حوادث طبیعی و غیر طبیعی، زمینه تعالی او فراهم شده و در زمینه های مختلف پیشرفت می کند. رشد علمی آدمی درزمینه های گوناگون مانند پزشکی، کشاورزی، صنعت و دفاع حاصل نتیجه تجربه های تلخ و شیرین اوست. اگر برخی ناگواریها و شرور نمی بود این سرمایه ارزشمند برای آدمی حاصل نمی شد.
هم چنین رشد کمالات معنوی مانند ایثار و جانفشانی به دلیل مواجهه با سختی ها و گرفتاریهادر انسان شکوفا می شود. بنابراین، رشد و کمال مادی و معنوی انسان یکی دیگر از حکمت های ناملایمات و شرور می باشد.
۶) خیر و مصلحت آفریدگان
گاهی حوادثی در زندگی انسان رخ می دهد که به ظاهر شرّ و ناراحتی و مصیبت است; مانند از دست دادن جایگاه اجتماعی یا نابود شدن ثروت و اندوخته های سالیان متمادی زندگانی که در اثر ورشکستگی و مانند آن پیش می آید. امّا پس از تفکر و گذشت زمان معلوم می شود که خیر و صلاح شخص در همین گرفتاری و محرومیت و از دست دادن دستاوردها بوده است.
در میان انسان ها نیز مشاهده می شوند کسانی که تا وقتی در جایگاه متوسطی از نعمت های دنیا و موقعیت های اجتماعی هستند، آداب بندگی بجا آورده و به وظیفه خود عمل نموده و در پیشگاه خداوند رتبه ای ممتاز دارند; امّا وقتی مقام و جایگاه یافته و از شهرتی بر خوردار شدند تحمل این موقعیت را نداشته، به غرور و بخل و خود خواهی مبتلا می شوند و امتیازات گذشته را از کف می دهند.
در این هنگام از آن جا که خداوند مصلحت بنده اش را می خواهد زمینه ای پیش می آورد که او برخی از منصب ها و اعتباراتش را از دست می دهد و به جایی می رسد که باز در آن سطح ممتازباشد و همواره از عمر خود بهره لازم را داشته باشد. این گونه ناملایمات و شرور در واقع خیر و مصلحت انسانها است; بدین جهت در برخی روایات از ائمه معصومین(علیهم السلام) می خوانیم: «ما من بلّیة الاّ و لله فیها نعمة تحیط بها»[۱۹]
۷) ترفیع درجات مؤمنین
در جهان بینی اسلامی، دنیا محل رشد و کسب کمالات و جدا شدن از نا خالصی ها و امتحان دادن و مهیّا شدن برای زندگی اصلی انسان در عالم واپسین است. در همین دنیا انسان ها جایگاه خود را تعیین می نماید و به همین دلیل در روایات اسلامی نقل شده است:«الدّنیا متجر اولیاء الله»
شرور، بلاها و ناملایمات در این دنیا برای مجرمان، عقوبت و برای ناخالصها وسیله خالص شدن و برای تقوا پیشگان وسیله ارتقای مقام است.
چنانکه در روایتی می خوانیم: «انّ فی الجنّة منزلة لا یبلغها عبد الاّ بالابتلاء فی جسده»[۲۰].
و بدین جهت آن ها که محبوب خدا هستند گاهی مبتلا به بیماریها، داغ عزیزان و گرفتاریهای دیگر شده و سختی هایی می بینند که دیگران از خود می پرسند خوبان چرا گرفتارند؟
غافل از اینکه تمامی این موارد نشان محبوبیت برای مؤمنان و خالصان در پیشگاه خدای متعال است.
به هر حال، خداوند هم که بر اساس حکمت خود برای هر سختی و رنجی، پاداشی مقرر فرموده است گاهی اولیای خود را در رنجها و سختیها فرو می افکند تا اجرها و پاداش نصیب آنان گردد و این معنای روایت شریفی است که می فرماید:
«المصائب منح من الله»[۲۱] و حدیث دیگری که: «اذا احب الله عبداً صبّ علیه البلاء صبّا»[۲۲]
جبران محرومیت مصیبت دیدگان
پس از آنکه روشن گردید شرور و ناملایمات اگر نتیجه خطاهای انسان نباشد چه حکمت ها و مصالح مهمی می تواند داشته باشد; این پرسش ممکن است به ذهن متبادر شود; آنها که به جهتی دچار سختیها و مصائب می شوند از نعمت هایی در این دنیا محروم می گردند. چگونه این محرومیت ها جبران می شود؟
در روایات ما بر این نکته تصریح شده است که خداوند در برابر تمامی ناملایمات، دردها و محرومیت های دنیایی از جمله فقر و نقص های بدنی پاداش برتر عطا خواهد فرمود تا آن جا که این مصیبت دیدگان اگر بین بازگشت به دنیا و تحمّل دوباره همین مصایب و باقی ماندن در آخرت مخیر باشند، بازگشت به بلایا را انتخاب می کنند تااجرشان دوچندان گردد.
امام صادق(علیه السلام) در روایتی می فرماید: «انّ فقراء المسلمین یتقلّبون فی ریاض الجنّة قبل اغنیائهم باربعین خریفا»
و این مسأله جبران نا ملایماتی که انسانهای بی گناه در دنیا تحمل می کنند تا آنجا حساب شده است که در برخی روایات نقل شده که امام صادق(علیه السلام) به یکی از یاران خویش می فرماید: «اما تدخل السوق؟ اماتری الفاکهة تباع؟ والشیء ممّا تشتهیه؟ فقلت: بلی، فقال: اما أنّ لک بکلّ ما تراه فلا تقدر علی شرائه حسنة[۲۳]».
آری حتّی میوه ای که انسان می بیند و دوست می دارد خریداری کند امّا توان خرید ندارد، از سوی خداوند مهربان جبران می شود. پس باید همواره شاکر این خدای مهربان بوده دائم زمزمه کنیم: الحمد لله ربّ العالمین
پیش از بررسی عوامل پدید آمدن شرور، ضرورت دارد این نکته روشن شود که وقتی واژه شرّ به کار می رود، دو معنا از آن به ذهن متبادر می شود. گاهی مقصود گرفتاری ها و سختی هایی است که هیچ خیری در آن نیست و به اصطلاح شر محض است و گاهی مراد شروری است که گرچه ناگواری و سختی در آن است امّا درآمدی برای خیر و نفع انسان هاست.
و برخی از شرها که انسان آن را شر می پندارد، این گونه است یعنی شر نیست بلکه خیری است که انسان آن را شناخته و به آن بادیده شر می نگرد.
همان گونه که کودک ناآگاه داروی طبیب را مایه رنج و اذیت خود دانسته و از آن گریزان است و نمی داند خیر او در استفاده از داروی تلخ است و گاهی ممکن است پزشک و حتی پدر و مادر خود را دشمن خود بداند که در مقام اذیت و آزار او بر آمده اند.
مانند این اشتباه ممکن است برای انسان های بزرگ تر رخ نماید. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
«عسی ان تکرهوا شیئاً و هو خیر لکم...»[۹]
ـ بدیهی است صدورشر به معنای نخست که همان شرّ محض از خداوند سبحان محال است چرا که اگر انگیزه انجام این گونه شرور بررسی شود; به اموری مانند جهل، احتیاج، حرص، حسد و ترس بازمی گردد که خداوند عالم، از همه این کاستی ها منزه و پاک است. بنابراین، این گونه شرور ثمره عمل اختیاری انسانها است و آنچه از گرفتاریها و ناملایمات مستند به خداوند است همه دارای حکمت و مصلحت است. ما در این مقام به عوامل پدید آمدن شرور نخست و به توضیح شروری که نتیجه عمل اختیاری انسانها است می پردازیم و سپس سایر حکمت ها را یادآور می شویم:
۱) عمل اختیاری انسان
بسیاری از ناملایمات در زندگی انسان ها ناشی از رفتار واعمال ناشایسته آنان نسبت به خود یا دیگران می باشد که نتیجه آن به صورت های مختلف در زندگی انسان آشکار می شود.
قرآن کریم به این حقیقت در آیه ۳۰ سوره شوری اشاره نموده و می فرماید: «و ما اصابکم من شیء فبما کسبت ایدیکم»
ناگفته پیداست این گونه ناملایمات را می توان به سه گونه تقسیم کرد:
الف) گرفتاری ها و ناملایماتی که به علت، ظلم وخیانت و اعمال ناشایست به شخص ظالم می رسد که در حقیقت کیفر عمل اوست.
در قرآن کریم به اینگونه شرور که کیفر اعمال انسانها است در موارد گوناگونی اشاره شده که برخی از آن موارد عبارتند از:
غرق شدن فرعون و سپاه او در دریا، نابود شدن شهر و باران سنگ نسبت به قوم لوط، فرو رفتن قارون در زمین، مسخ شدن گروهی از بنی اسرائیل به نام اصحاب السبّت نمونه هایی از این گرفتاریهاست ونیز در روایات اسلامی می خوانیم:
«ان المومن لیاتی الذنّب فیحرم به الرزّق»[۱۰]
«من یموب بالذنوب اکثر ممّن یعیش بالاعمار»[۱۱]
ب) گرفتاریها و ناملایماتی که به خاطر ظلم و خیانت متوجه افراد مظلوم می شود.
بسیاری از شرور وناملایماتی که انسان های جهان سوم وافراد مستضعف را فرا می گیرد، نتیجه ظلم ستمگران و مستکبران است، مانند آنچه قرآن کریم درخصوص بنی اسرائیل یادآوری می نماید که مورد ظلم فرعون واقع شده و ناملایمات فراوان را تحمل می کردند:
«ان فرعون علا فی الارض و جعل اهلها شیعا یستضعف طائفة منهم یذبّح ابناءهم و یستحیی نساءهم انّه کان من المفسدین»[۱۲]
و نیز در قرآن کریم به شروری که از سوی نااهلان و بد خواهان متوجه انسانها می شود اشاره شده است:
«قل اعوذ برب الفلق من شر ما خلق و من شر غاسق اذا وقب و من شر النفاثات فی العقد ومن شر حاسد اذا حسد»
ج) گرفتاریها و ناملایماتی که نتیجه بهره گیری نادرست از نعمت های الهی است.
راننده ای که به مسایل امنیتی اعتنایی ندارد واتومبیل او دچار حادثه می گردد، کارگری که از ابراز کار به گونه صحیح استفاده نمی کند و در اثر بی تفاوتی انگشتان دست خود را از کف می دهد، مردمی که در مناطق زلزله خیر واقع شده اند و ساختمان های خود را مناسب با آن محیط نمی سازند. تمامی این موارد با شروری روبرو می شوند که علت آن برخورد نامناسب با نعمت های الهی است.
در این مقام توجه به این نکته نیز مفید است که اگر شهوت، غضب در انسان موجب پدید آمدن برخی ناملایمات و شرور می گردد. وجود این قوه هرگز از نظر فطری شر نیست; بلکه به عکس، لازمه زندگی انسان است. بقای نسل انسان و دفاع انسان از جان و مال خویش و رسیدن به مقاصد و حفظ خود از برخی خطرها تنها با داشتن این قوا ممکن است اما بهره گیری ناصحیح از این نعمتهای الهی است که انسان را با ضررها و گرفتاریها مواجه می سازد.
۲) امتحان الهی
از سنت های قطعی خداوند، امتحان بندگان است که در موارد گوناگونی در قرآن کریم براصل آزمون و فراگیر بودن آن تاکید شده است:
«ماکان الله لیذر المومنین علی ما انتم علیه حتی یمیز الخبیث من الطیّب»[۱۳]
«ولنبلونّکم حتی نعلم المجاهدین منکم والصبرین و نبلو اخبارکم»[۱۴]
در قرآن کریم گاهی واژه شر و گاهی مصداق های آن که همان اموری است که از آنها با واژه شر یاد می شود بعنوان وسیله امتحان معرفی شده اند.
«نبلوکم بالشرّ و الخیر فتنه»[۱۵]
«ولنبلونکم بشیء من الخوف والجوع و نقص من اموال و الانفس والثمرات و بشر الصابرین»[۱۶]
بنابراین، یکی از حکمت های پدید آمدن شرور و ناملایمات امتحان الهی است. ناگفته پیداست که آزمون الهی به خاطر آگاهی خداوند از بندگان نیست چرا که او دانا و آگاه است و از ظاهر و باطن، آشکار و پنهان و قلب و عقل و نهاد همگان باخبر است.
در این امتحان، حکمت هایی است که از مهم ترین آنها رشد و کمال بندگان و آگاهی انسانها از حقیقت خویش است. اگر آزمون های الهی نباشد بسیاری از انسانها خود را افرادی بااخلاص، ایثارگر، جانفشان و تسلیم در برابر فرمان الهی و راضی به رضای او می دانند.
۳) پاک شدن از آلودگی های روحی
قلب و روح انسان مانند آینه ای است که به علت گناه و ظلم و بدی ها غبار می گیرد و این زنگارها مانع رشد و تعالی انسان می گردد; از برخی روایات برمی آید که گاهی بلاها و ناگواریها که مصداقی از شرور مورد بحث می باشد، وسیله ای برای پاک شدن روح انسان از این موانع رشد و کمال به شمار می آید.
امام رضا(علیه السلام) در این باره می فرماید: «المرض للمومن تطهیر»[۱۷]
و از آن جا که در جهان بینی اسلامی این آلودگیهای روحی و گناهان و ظلم و خطاها موجب گرفتاری ها و سختی ها در عالم برزخ و قیامت خواهد بود، پاک شدن از این کدورت ها به دلیل سختی ها و بلاهای دنیا، این فایده اساسی را نیز دارد که انسان از مصیبت های جهان واپسین مصونیت می یابد. بنابراین برخی از ناملایمات و به اصطلاح شرور این خیر عظیم را در پی دارد که دنیای دیگر را سرای امن و صلاح می سازد.
در روایتی از امیرمومنان(علیه السلام) می خوانیم: «ما عاقب الله عبداً مومنا فی هذه الدنیا الاّ کان أحلم و امجد و أجود و أکرم من أن یعود فی عقابه یوم القیامه»[۱۸]
۴) بیداری از خواب غفلت
غرق شدن در نعمت ها و امکانات خدادادی، گاهی انسان را به خواب غفلت فرو می برد به گونه ای که حاضر نیست به حقیقت اعتراف نموده و شکرگذار نعمت دهنده حقیقی باشد. این ناسپاسی به دو گونه بروز می کند; گاهی نسبت به افراد بی معرفت حجاب می شود که به خدا روی نیاورند و به بت ها و مطلوبهای دروغین خود بروند و گاهی هم نسبت به انسان های معتقد به خد ا این غرق شدن در نعمتها سبب غفلت از بخشنده نعمت و مشغول شدن به ظلم و گناه می گردد. از آن جا که شناخت خدا و توجه به او بالاترین کمال و خیر برای انسان است، خداوند مهربان برای تامین سعادت انسان ها گرفتاریها و بلاهایی را وسیله بیداری آنان از غفلت قرار می دهد، و بدین جهت در آیات قرآن، ناملایمات و سختیها که همان شرور هستند، و به عنوان وسیله بیداری آدمیان معرفی شده است.
درآیه ۳۰ از سوره اعراف نسبت به آل فرعون می خوانیم:
«ولقد اخذنا آل فرعون بالسنین و نقص من الثمرات لعلهم یذکرون»
و نیز در آیه ۲۱ سوره سجده آمده است:
«ولنذیقنهم من العذاب الأدنی دون العذاب الاکبر لعلّهم یرجعون»
با این نگاه، تأثیر سختی ها و ناملایمات در پیداشدن توجه انسان و بیداری از خواب غفلت قابل انکار نیست.
۵) رشد و کمال بشر
بی گمان پیشرفت و ترقی، بدون تحمل زحمت و رنج امری ناممکن است. ورزش کاری که به مقام قهرمانی می رسد در موارد گوناگونی به زمین می خورد وگاهی شکستگی اعضا و تحمل ضربه ها را تجربه می نماید، انسان نیز دربرخورد با شکست ها، حوادث طبیعی و غیر طبیعی، زمینه تعالی او فراهم شده و در زمینه های مختلف پیشرفت می کند. رشد علمی آدمی درزمینه های گوناگون مانند پزشکی، کشاورزی، صنعت و دفاع حاصل نتیجه تجربه های تلخ و شیرین اوست. اگر برخی ناگواریها و شرور نمی بود این سرمایه ارزشمند برای آدمی حاصل نمی شد.
هم چنین رشد کمالات معنوی مانند ایثار و جانفشانی به دلیل مواجهه با سختی ها و گرفتاریهادر انسان شکوفا می شود. بنابراین، رشد و کمال مادی و معنوی انسان یکی دیگر از حکمت های ناملایمات و شرور می باشد.
۶) خیر و مصلحت آفریدگان
گاهی حوادثی در زندگی انسان رخ می دهد که به ظاهر شرّ و ناراحتی و مصیبت است; مانند از دست دادن جایگاه اجتماعی یا نابود شدن ثروت و اندوخته های سالیان متمادی زندگانی که در اثر ورشکستگی و مانند آن پیش می آید. امّا پس از تفکر و گذشت زمان معلوم می شود که خیر و صلاح شخص در همین گرفتاری و محرومیت و از دست دادن دستاوردها بوده است.
در میان انسان ها نیز مشاهده می شوند کسانی که تا وقتی در جایگاه متوسطی از نعمت های دنیا و موقعیت های اجتماعی هستند، آداب بندگی بجا آورده و به وظیفه خود عمل نموده و در پیشگاه خداوند رتبه ای ممتاز دارند; امّا وقتی مقام و جایگاه یافته و از شهرتی بر خوردار شدند تحمل این موقعیت را نداشته، به غرور و بخل و خود خواهی مبتلا می شوند و امتیازات گذشته را از کف می دهند.
در این هنگام از آن جا که خداوند مصلحت بنده اش را می خواهد زمینه ای پیش می آورد که او برخی از منصب ها و اعتباراتش را از دست می دهد و به جایی می رسد که باز در آن سطح ممتازباشد و همواره از عمر خود بهره لازم را داشته باشد. این گونه ناملایمات و شرور در واقع خیر و مصلحت انسانها است; بدین جهت در برخی روایات از ائمه معصومین(علیهم السلام) می خوانیم: «ما من بلّیة الاّ و لله فیها نعمة تحیط بها»[۱۹]
۷) ترفیع درجات مؤمنین
در جهان بینی اسلامی، دنیا محل رشد و کسب کمالات و جدا شدن از نا خالصی ها و امتحان دادن و مهیّا شدن برای زندگی اصلی انسان در عالم واپسین است. در همین دنیا انسان ها جایگاه خود را تعیین می نماید و به همین دلیل در روایات اسلامی نقل شده است:«الدّنیا متجر اولیاء الله»
شرور، بلاها و ناملایمات در این دنیا برای مجرمان، عقوبت و برای ناخالصها وسیله خالص شدن و برای تقوا پیشگان وسیله ارتقای مقام است.
چنانکه در روایتی می خوانیم: «انّ فی الجنّة منزلة لا یبلغها عبد الاّ بالابتلاء فی جسده»[۲۰].
و بدین جهت آن ها که محبوب خدا هستند گاهی مبتلا به بیماریها، داغ عزیزان و گرفتاریهای دیگر شده و سختی هایی می بینند که دیگران از خود می پرسند خوبان چرا گرفتارند؟
غافل از اینکه تمامی این موارد نشان محبوبیت برای مؤمنان و خالصان در پیشگاه خدای متعال است.
به هر حال، خداوند هم که بر اساس حکمت خود برای هر سختی و رنجی، پاداشی مقرر فرموده است گاهی اولیای خود را در رنجها و سختیها فرو می افکند تا اجرها و پاداش نصیب آنان گردد و این معنای روایت شریفی است که می فرماید:
«المصائب منح من الله»[۲۱] و حدیث دیگری که: «اذا احب الله عبداً صبّ علیه البلاء صبّا»[۲۲]
جبران محرومیت مصیبت دیدگان
پس از آنکه روشن گردید شرور و ناملایمات اگر نتیجه خطاهای انسان نباشد چه حکمت ها و مصالح مهمی می تواند داشته باشد; این پرسش ممکن است به ذهن متبادر شود; آنها که به جهتی دچار سختیها و مصائب می شوند از نعمت هایی در این دنیا محروم می گردند. چگونه این محرومیت ها جبران می شود؟
در روایات ما بر این نکته تصریح شده است که خداوند در برابر تمامی ناملایمات، دردها و محرومیت های دنیایی از جمله فقر و نقص های بدنی پاداش برتر عطا خواهد فرمود تا آن جا که این مصیبت دیدگان اگر بین بازگشت به دنیا و تحمّل دوباره همین مصایب و باقی ماندن در آخرت مخیر باشند، بازگشت به بلایا را انتخاب می کنند تااجرشان دوچندان گردد.
امام صادق(علیه السلام) در روایتی می فرماید: «انّ فقراء المسلمین یتقلّبون فی ریاض الجنّة قبل اغنیائهم باربعین خریفا»
و این مسأله جبران نا ملایماتی که انسانهای بی گناه در دنیا تحمل می کنند تا آنجا حساب شده است که در برخی روایات نقل شده که امام صادق(علیه السلام) به یکی از یاران خویش می فرماید: «اما تدخل السوق؟ اماتری الفاکهة تباع؟ والشیء ممّا تشتهیه؟ فقلت: بلی، فقال: اما أنّ لک بکلّ ما تراه فلا تقدر علی شرائه حسنة[۲۳]».
آری حتّی میوه ای که انسان می بیند و دوست می دارد خریداری کند امّا توان خرید ندارد، از سوی خداوند مهربان جبران می شود. پس باید همواره شاکر این خدای مهربان بوده دائم زمزمه کنیم: الحمد لله ربّ العالمین
![[-]](http://www.flashkhor.com/forum/images/collapse.gif "[-]")
