چه طور گناه، انسان را زمین گیر می کند؟

[bOoOoOy]

استغفار، یعنی طلب مغفرت و آمرزش الهی برای گناهان. این استغفار اگر درست انجام بگیرد، باب برکات الهی را به روی انسان باز می کند. همه آن چه که یک فرد بشر و یک جامعه انسانی از الطاف الهی احتیاج دارد.

تفضلات الهی، رحمت الهی، نورانیت الهی، هدایت الهی، توفیق از سوی پروردگار، کمک در کارها، فتوح در میدان های گوناگون، به وسیله گناهانی که ما انجام می دهیم، راهش بسته می شود. گناه، میان ما و رحمت و تفضلات الهی، حجاب می شود. استغفار، این حجاب را برمی دارد و راه رحمت و تفضل خدا به سوی ما باز می شود. این، فایده استغفار است.

انسان غافل، هرگز به فکر استغفار نمی افتد؛ اصلا به یادش نمی آید که گناه می کند؛ غرق در گناه است؛ مست و خواب است؛ واقعا مثل آدمی است که در خواب حرکتی انجام می دهد.

استغفار، در واقع جزیی از توبه است. توبه هم یعنی بازگشت به سوی خدا. بنابراین، یکی از ارکان توبه، استغفار است؛ یعنی طلب آمرزش از خدای متعال.

این، یکی از نعمت های بزرگ الهی است. یعنی خداوند متعال، باب توبه را به روی بندگان باز کرده است، تا این ها بتوانند در راه کمال پیش بروند و گناه، آن ها را زمین گیر نکند؛ چون گناه، انسان را از اوج اعتلای انسانی ساقط می کند. هر کدام از گناهان، ضربه ای به روح انسان، صفای انسانی، معنویت و اهتراز روحی وارد می آورند و شفافیت روح انسان را از بین می برند و آن را کدر می کنند. گناه، آن جنبه معنویتی که در انسان هست و مایه تمایز انسان با بقیه موجودات این عالم ماده است، او را از شفافیت می اندازد و به حیوانات و جمادات نزدیک می کند.

گناه انسان را زمین گیر می کند
گناهان در زندگی انسان، علاوه بر این جنبه معنوی، عدم موفقیت هایی را نیز به بار می آورند. بسیاری از میدان های تحرک بشری وجود دارد که انسان به خاطر گناهانی که از او سرزده است، در آنها ناکام می شود. این ها البته توجیه علمی و فلسفی و روانی هم دارد؛ صرف تعبّد یا بیان الفاظ نیست.

چه طور می شود که گناه، انسان را زمین گیر می کند؟
مثلا در جنگ اُحد، به خاطر کوتاهی و تقصیر جمعی از مسلمین، پیروزی اولیه تبدیل به شکست شد. یعنی مسلمین، اول پیروز شدند، ولی بعد کماندارانی که باید در شکاف کوه می نشستند و پشت جبهه را نفوذ ناپذیر می کردند، به طمع غنیمت، سنگر خودشان را رها کردند و به طرف میدان آمدند و دشمن هم از پشت، این ها را دور زد و با یک شبیخون، حمله ای غافلگیرانه کرد و مسلمانان را تار و مار نمود. شکست اُحد، از این جا به وجود آمد.

در سوره آل عمران، شاید ده، دوازده آیه و یا بیشتر، راجع به همین قضیه شکست است. چون مسلمانان از نظر روحی، به شدت متلاطم و نا آرام بودند، این شکست برای آن ها خیلی سنگین تمام شده بود. آیات قرآن، آن ها را هم آرامش می داد، هم هدایت می کرد و هم به آن ها تفهیم می نمود که چه شد شما این شکست را متحمل شدید و این حادثه از کجا آمد. تا به این آیه شریفه می رسد که می فرماید: «انّ الذین تولّوا منکم یوم التقی الجمعان انّما استزلّهم الشیطان ببعض ما کسبوا». یعنی این که دیدید عده ای از شما در جنگ احد، پشت به دشمن کردند و تن به شکت دادند، مساله این ها از قبل زمینه سازی شده بود. این ها، اشکال درونی داشتند.

شیطان، این ها را به کمک کارهایی که قبلا کرده بودند، به لغزش وادار کرد. یعنی گناهان قبلی، اثرش را در جبهه ظاهر می کند؛ در جبهه نظامی، در جبهه سیاسی، در مقابله با دشمن، در کار سازندگی، در کار تعلیم و تربیت، آن جایی که استقامت لازم است، آن جایی که فهم و درک دقیق لازم است، آن جایی که انسان باید مثل فولاد بتواند ببرّد و پیش برود و موانع جلوی او را نگیرد. البته گناهانی که توبه نصوح و استغفار حقیقی، از آنها حاصل نشده باشد.

در همین سوره، آیه دیگری هست که آن هم به صورت دیگری، همین معنا را بیان می کند. قرآن می خواهد بگوید، تعجبی ندارد که شما شکست خوردید و در جبهه جنگ، برایتان مشکلی پیش آمد. در واقع حادثه و مصیبت، از آن چه که خودمان با گناهان فراهم می آوریم، ناشی می شود.

اثر گناه در فرد و در اجتماع
گناهانی که انسان انجام می دهد، این تخلف های گوناگون، این کارهایی که ناشی از شهوت رانی و دنیاطلبی و طمع ورزی و حرص ورزیدن به مال دنیا و چسبیدن به مقام دنیا و بخل نسبت به دارایی های موجود در دست آدمی و نیز حسد و بخل و حرص و غضب است، به طور قطعی دو اثر در وجود انسان می گذارد:

یک اثر، معنوی است که روح را از روحانیت می اندازد، از نورانیت خارج می کند، معنویت را در انسان ضعیف می کند و راه رحمت الهی را بر انسان می بندند.

اثر دیگر این است که در صحنه مبارزات اجتماعی، آن جایی که حرکت زندگی احتیاج به پشت کار و مقاومت و نشان دادن اقتدار اداره انسان دارد، این گناهان گریبان انسان را می گیرد و اگر عامل دیگری نباشد که این ضعف را جبران بکند، انسان را از پا در می آورد. البته گاهی ممکن است عامل های دیگری مثل یک صفت و یا کار خوب در انسان باشد که جبران بکند. بحث بر سر آن موارد نیست، اما گناه، فی نفسه اثرش این است.

انسان غافل، هرگز به فکر استغفار نمی افتد؛ اصلا به یادش نمی آید که گناه می کند؛ غرق در گناه است؛ مست و خواب است؛ واقعا مثل آدمی است که در خواب حرکتی انجام می دهد.

غفلت، بزرگ ترین دشمن انسان
یک مطلب این است که اگر بخواهیم استغفار و این نعمت الهی را به دست بیاوریم، دو خصلت را باید از خودمان دور کنیم:

یکی غفلت و دیگری غرور. غفلت، یعنی انسان به کلی متوجه و متنبّه نباشد که گناهی از او سر می زند؛ به هر حال، این نوع آدم ها در دنیا و در میان انسان ها هستند که غافلند و گناه می کنند؛ بدون این که متوجه باشند خلافی از آن ها سر می زند. دروغ می گوید، توطئه می کند، غیبت می کند، ضرر می رساند، شرّ می رساند، ویرانی درست می کند، قتل مرتکب می شود، برای انسان های گوناگون و بی گناه پاپوش درست می کند، در افق های دورتر و در سطح وسیع تر، برای ملت ها خواب های وحشتناک می بیند، مردم را گمراه می کند، اصلا متنبّه هم نیست که این کارهای خلاف را انجام می دهد.

اگر کسی به او بگوید که گناه می کنی، ممکن است از روی بی خیالی، قهقهه ای هم بزند و تمسخر کند، گناه؟ چه گناهی!

بعضی از این افراد غافل، اصلا به ثواب و عقاب عقیده ای ندارند. بعضی به ثواب و عقاب هم عقیده دارند؛ اما غرق در غفلتند و اصلا ملتفت نیستند که چه کار می کنند. اگر این را در زندگی روزمره خودمان قدری ریز کنیم، خواهیم دید که بعضی از حالات زندگی ما، شبیه حالات غافلان است. غفلت، چیز خیلی عجیب و خطر بزرگی است. شاید واقعا برای انسان، هیچ خطری بالاتر و هیچ دشمنی بزرگ تر از غفلت نباشد. بعضی ها، این طورند.

انسان غافل، هرگز به فکر استغفار نمی افتد؛ اصلا به یادش نمی آید که گناه می کند؛ غرق در گناه است؛ مست و خواب است؛ واقعا مثل آدمی است که در خواب حرکتی انجام می دهد. لذا اهل سلوک اخلاقی، در بیان منازل سالکان در مسلک اخلاق و تهذیب نفس، این منزل را که انسان می خواهد از غفلت خارج بشود، می گویند منزل « یقظه » ؛ بیداری.