دین در کتاب قاموس قرآن

[bOoOoOy]

دین به کسر اول جزا ، طاعت ، که این دو از جمله معانی دین است که در صحاح و قاموس و مجمع و مفردات نقل شده و در مجمع از امام باقر ( ع) روایت کرده که دین به معنی حساب است . مالک یوم الدین یعنی صاحب روز حساب است . در کتاب قاموس ، دیّان را محاسب و جزا دهنده گفته است . راغب می گوید: شریعت را به اعتبار طاعت و فرمانبری دین گفته اند و آن مانند ملت و طریقه است . لیکن انقیاد و طاعت در ان ملحوظ می باشد

طبرسی در ذیل آیه ۱۹ آل عمران می گوید ؛ ” اطاعت و انقیاد به خداوند را دین گفته اند زیرا که طاعت برای جزاست . قول طبرسی در وجه تسمیه از قول راغب بهتر است . علی هذا شریعت را از آن جهت دین گفته اند که در آن طاعت و پاداش هست . ناگفته نماند که این کلمه در قرآن مجید به معنی جزا و شریعت و طاعت آمده است .

مثلاً در آیه ۱۶ سوره مبارکه انعام ” قل اننّی هدانی ربی الی صراط مستقیم دیناً قیماً مله ابراهیم حنیفاً “ به شریعت اسلام دین و ملت هر دو گفته شده است، همچنین آیه ۷۸ سوره مبارکه حج ” . و ما جعل علیکم فی الدین مِن حَرَج مله اَبیکم ابراهیم هو سَمیکُم المسلمین ”

در آیاتی هم دین به معنی جزا آمده مثل مالک یوم الدین آیه ۴ سوره فاتحه و یا « اَءذامتنا و کّنا تراباً و عظاماً أئنا المدینونً » ( صافات ۵۳ ) ، یا سوره حجر آیه ۳۵ ، « و ان علیک اللعنتی الی یوم الدین » یا سوره مبارکه ذاریات آیه ۶ « انّما توعدون الصادق و ان الدینا الواقع » در این آیات دین به معنای حساب است که به مفهوم جزا هم نزدیک است .

در مواردی که دین به معنای قانون و شریعت است مثل ۲۵۶ سوره بقره : ” لا اکراه فی الدین ” یا سوره مبارکه توبه آیه ۳۳ ” هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق ” .

دین در مواردی به معنای طاعت و بندگی است مثل یونس ۲۲ : ” دعوالله مخلصین له الدین ” یا آیه ۶۵ عنکبوت : یا سوره زمر آیه ۱۱ و لقمان آیه ۳۲ « اُمِرتُ ان اعبدالله مخلصاً له الدین » دین به معنای اطاعت و بندگی است .

در سوره آل عمران آیه ۱۹ « ان الدین عندالله الاسلام » . فقط دین اسلام نیست . تمام ادیان است . یعنی همه ادیان کلی است و آن تسلیم شدن به حق و خداست و اختلاف مختصری که هست . در اثر اختلاف زمان و اختلاف رشد و استعداد بشر است والّا همه ادیان تسلیم بشر به خداوند را گفته اند.

درکتاب نثرطوبی ذیل کلمه دین آمده است: دین به به چند معنی آمده است جزا پاداش – آئین پرستش خدای تعالی – رسم وقانون ، قهر کردن ومسلط شدن. کلمه دین در آیه ۸۵ آل عمران ( و من یتبع غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه ) سوره بقره آیه ۲۵۶ – لااکراه فی الدین .

سوره یوسف آیه ۷۶ – ما کان لیأخذ اخاه فی دین المک . جایز نبود که یوسف برادرش را به رسم و قانون مصر باز خواست کند .

دین در اصطلاح صحیح و دقیق با شرع فرق دارد . شرع قوانین فقه را می گویند و دین سایر مسایل را مثل اصول عقاید و اخلاق . در شرح مختصر الاصول وهم در کتاب فصول اشاره به این مطلب شده است و در حقیقت شرعیه میان آن و حقیقت دینیه فرق گذاشتند . ممکن است پیامبری شریعت نداشته باشد ، امَا این که پیامبری دین نداشته باشد غیر معقول است .

دین و مذهب با یکدیگر فرق دارند . غالباً مذهب مجموعه آراء وفتاوا در فروع دین است. چنان که گویند مذهب شافعی ، ابوحنیفه و هر یک مذهب خاص خود هستند امّا هر دو دین اسلام دارند .

مردم نیز در تمسک به دین یا شرع متفاوت هستند . هر کس به اصول دین پای بندتر است . البته در عمل به شریعت و احکام نیز علاقه بیشتری دارد و آن که همش به عمل بیشتر است به مطابقت اعمال خویش با ظواهر شرع قناعت می کند و برای سعادت آخرت چندان نمی کوشد . مثلاً دیده می شود که درماه رمضان فردی ترجیح می دهد به سفر رفته و روزه نگیرد . و این کار برای او پسندیده تر است ازآن که در ماه رمضان سفر نرفته روزه بگیرد . چنین فردی در معادلات روزمره هم همه چیز را توجیه کرده و از حرمت آن باک ندارد .

در زمان پیامبر گروهی تهی دست نزد رسول ( ص ) آمدند و مرکوب خواستند برای جهاد، آن حضرت حاضر نداشت . ناامید بازگشتند و از اندوه اشک می ریختند که چرا به جهاد موفق گشتند خدای تعالی آنان را در سوره توبه آیه ۹۴ مدح کرده است . در حالی که اگر آنان متشرع بودند . خوشحال می شدند که از جهاد مطابق ظاهر حکم شرع آورد شدند . امّا چون آنان متدین بودند . از حرمان سعادت و نرفتن به جهاد ناراحت شده اندوه می خوردند وچنین فردی که ناراحت می شود ، ثواب عمل را می برد ، امّا آن که خوشحال می شود ، ثواب ندارد .

دین به نظر ما خود مقصود ذاتی است از خلق انسان ، در نزد گروهی هم دین فقط برای دنیاست جماعتی دیگر گویند دین دو مقصود دارد : هم نظم دنیا و هم سعادت آخرت ، ما گوئیم دنیا آنقدر ارزش ندارد . که انبیاء و اولیا و بزرگان برای نظم آن این همه رنج ببرند و خدا تعالی فرموده است :« ماخلقت الجن و الانس الّا لیعبدون » و اگر گویی احکام معاملات و سیاسات همه برای نظم دنیاست گوییم تا آن حد که مردم آسوده باشند و به آخرت پردازند و اصل دنیا برای آخرت است .

برای آنکه گویند اگر بتوان بدون اجری قواعد دینی دنیا را نظم داد . در آن حال از دین بی نیاز می شویم . این استدلال غلط است . زیرا بزرگترین فایده دنیوی دین های آسمانی آن است که حقوق فردی یکایک مردم را در مقابل جباران ثابت کردند ، وبرای ستمکاران هیچ تجاوزی را به مردم مشروع نشمرده اند . »*

لغت نامه دهخدا در باب دین آورده است :

دین کیش ، ملت ، صبغه ، طریقت ، شریعت ، مقابل کفر است :

در سانسکریت و گاتها و دیگر بخش های اوستا مکرر کلمه دئنا آمده . دین در گاتها به معانی مختلف کیش ، خصایص روحی تشخیص معنوی و وجدان به کار رفته است . و به معنی اخیر دین یکی از قوای پنجگانه باطن انسان است امّا در عربها از ریشه دیگر و مأخوذ از زبانهای سامی است . تازیان این کلمه را مع الواسطه ای از زبان اکدی گرفته اند . در زبان اخیر کلمات دنو و دین و به معنای حق و قانون داوری است . دانو به معنای حکم کردن و “دیه نو”به معنای قاضی است ، دین و ادیان از آرامی وارد زبان عربی شده است .

علمای فقه اللغته اسلامی برای دین معانی مختلفی ذکر کرده اند که اساس کلیه آنها درسه معنی خلاصه می شود.

الف) از اصل آرامی عبری به معنای حساب

ب) عربی خالص که معنای آن عادت یا استعمال است که هردو از یک اصلند – ج : کلمه ای است فارسی به معنای دیانت و کلمه دین به معنای دیانت در زبان عربی دوره جاهلی مستعمل بوده وعادات یا استعمال از این ریشه است .

دین مجموعه عقاید موروث مقبول در باب روابط انسان با مبدأ وجود وی والتزام بر سلوک ورفتار بر مقتضای آن عقاید است . دین قطع نظر از چگونگی ومنشأ آن امری است که جنبه اجتماعی آن مسلم است و گرچه فرضیه کسانی که دین را منشأ جمیع تحولات تاریخ و مبدأ تمام حوادث عالم می شمرده اند . امروزه لااقل کاملاً مقبول و مسلم نیست لیکن تأثیر و نفوذ عوامل دین درحوادث تاریخ محقق است. تحقیق درباره دین و ماهیت و احوال موضوع علم ادیان وملل و نحل است که امروز شعب و فنون مهمی دارد . از آن جمله است علم الادیان تطبیقی اما این موضوع از جهت روانشناسی ، جامعه شناسی ، مردم شناسی ، باستان شناسی واخلاق هم مورد بحث اهل نظر هست واز جهت تاریخ ، ادیان رابه ادیان موجود و گذشته و الهی و غیر الهی می توان تقسیم کرد . مقصود از ادیان الهی دین هایی هستند که بنای آنها بر اعتقاد بر یگانگی خداست و آن را ادیان آسمانی هم می گویند. احکام این ادیان توسط پیامبران از جانب خدا به خلق ابلاغ می شود. اساس این ادیان تسلیم است . دین اسلام از جمله ادیان آسمانی والهی و به امر حق است . مسلمانان دین را عبارت از مجموعه قواعد و اصولی می دانند که انسان را به پروردگار نزدیکتر می کنند. در تداول و استعمال عامه در برخی موارد ملت و مذهب در ردیف دین به کار می رود و اما در حقیقت میان آنها تفاوتی است ، در قرآن از ملت ابراهیم به حنیف تعبیر شده که دین حنیف و دین فطرت خوانده شده است و گاهی دین در مجموعه دین و مذهب به کار رفته است.

مطالب انتخاب شده از کتاب : نقش فرهنگ در تحول دین و دولت مسلمانان نوشته : آقای علی باقری است.