آفرین به رتبه ایران در فساد اداری!

[ابراهیم هادی]

آفرین به رتبه ایران در فساد اداری!!
رشوه
هیچ انسانی ذاتاً متخلف، مجرم و گناهکار آفریده نمی شود. شرایط نامتعادل اجتماعی، اقتصادی ایجاد فساد می کند. تردیدی نیست وقتی در جامعه ای تأمین اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و امید به داشتن آینده ای روشن برای افراد جامعه وجود ندارد، به جای تأمین اجتماعی، خود تأمینی پدید می آید.
در کنار خود تأمینی، انگیزه های مختلف، افراد ، حزب ها و گروه ها را تشویق می کند تا با فساد دیدی خوش باورانه و مثبت بنگرند.
فساد اداری یکی از معضلاتی است که اثر جوامع با آن روبرو هستند. این عامل مخرب، باعث اتلاف منابع، کاهش بهره وری و معضلات مختلف در سیستم ها، علی الخصوص در سیستم های دولتی، همچنین کندی روند توسعه در کشورها می شود.
اگر چه پاره ای از این مفاسد ناخواسته بوده و بینش دیدگاه جوامع مختلف نسبت به این پدیده ها متفاوت است. هزینه هایی که فساد اداری ایجاد می کند قابل توجه است. این رقم به طور سالانه در سطح جهانی مبلغی قریب به 500 میلیارد دلار از دارایی شرکت ها، سازمان ها و افراد حقیقی را در بر می گیرد.
اهمیت مطالعه فساد از این جهت است که سطح فراگیری فساد نه فقط بسیار بزرگتر و بیشتر شده بلکه می تواند فزاینده تر نیز باشد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی شفافیت (TUO) ایران از نظر مفاسد اداری بین حدود 145- 133 کشور، حدود در رتبه 93- 77 قرار دارد. براساس این گزارش امتیاز ایران در پیوستار 0 تا 10 امتیاز، برابر [حدوداً] 7/3 است.

ایران ازنظر آلودگی به فساد اداری
سال
تعداد کشورها
رتبه ایران
2003
133
77
2004
145
88
2005
158
93

«در هر صبح و شام به یاد خدا باش و از خدا بترس و از فریب دنیای فریبنده بر خود بیم دار و هیچ گاه از آن ایمن مباش و بدان که اگر خویش را از بسیاری از چیزهایی که دوست می داری، به خاطر ترس از ناراحتی ها آن باز نداری، هوا و هوس ها،زیان های بسیاری بر تو خواهند رساند؛ بنابراین در برابر نفس خویش مانع و باز دارنده باش»
در کشور ما به دلیل پیروی از مکتبی که پیشوای اول آن حتی از بهره گیری نور شمع بیت المال در جهت مصارف غیر عمومی خودداری می کند، به این مهم توجه شده و تدوین کنندگان قانون اساسی نیز بندهای یک و ده اصل سوم را به رفع این مشکل اختصاص داده و دولت را مکلف نموده برای مبارزه با کلیه مظاهر فساد و ایجاد نظام اداری صحیح، تمام امکانات خود را به کار گیرد وضع اینگونه قوانین به تنهایی کافی نبوده و به منظور موفقیت در عزم ملی برای مبارزه با فساد اداری نیز قوانین و مقررات پیشگیرانه و متقّن دیگری است زیرا عموماً مقوله پیشگیری از مجازات ارجحیت دارد.

راه چاره چیست؟
هر قدر، ایمان و اعتقاد افراد به خدا و روز قیامت و نیز ارزش های دینی بیشتر باشد، احتمال ارتکاب انواع خطاها و انحرافات کم تر است.
ایمان و اعتقاد به خدا و قوانین و مقرراتی که از جانب خداوند متعال برای زندگی بشر وضع شده است،انسان را در مسیر صحیح زندگی قرار می دهد و او را از دست یازیدن به فساد و انحراف مصون می دارد؛بنابراین هرقدر این ایمان قوی تر و متقن تر باشد،مصونیت انسان از ارتکاب مفاسد بیشتر خواهد بود.
در مورد فساد اداری نیز این قاعده ی کلی صادق است و هرقدر که ایمان و اعتقاد کارکنان اداری بیشتر و باور آنها به ارزش های دینی عمیق تر باشد، احتمال به وجود آمدن فساد اداری کاهش می یابد؛بنابراین یکی از راه های اصلی پیشگیری از بروز فساد اداری و مبارزه با آن، تقویت ایمان و باورهای دینی کارکنان نظام اداری است.
یکی از راه های پیشگیری و مبارزه با فساد اداری در سیره ی مدیریتی حضرت علی علیه السّلام ، تقویت ایمان و باورهای دینی کارگزاران حکومتی بوده.
مروری کوتاه بر برخی از نامه ها و ره نمودهای آن حضرت نشان می دهد که ایشان تا چه اندازه به مسئله ی تقویت ایمان و ترویج باورهای دینی کارگزاران اهتمام می ورزید؛ برای نمونه به بعضی از این ره نمودها و نامه ها اشاره می شود.
کارمند
امیر مومنان حضرت علی علیه السّلام در نامه ای به یکی از کارگزاران و مأموران خود چنین مرقوم فرمود:
« او را فرمان می دهد به تقوا و ترس از خدا در امور پنهانی و اعمال مخفی، در آن جا که جز خدا هیچ کس شاهد و گواه،و احدی غیر از او وکیل نیست و نیز به او فرمان داده که برخی از اطاعت های الهی را آشکارا انجام ندهد،در حالی که در پنهان خلاف آن را انجام می دهد.(و باید بداند) آن کس که پنهان و آشکارش،کردار و گفتارش با هم مخالفت نداشته باشد، امانت الهی را ادا کرده و عبادت را خالصانه انجام داده است.»(نهج البلاغة،نامه ی 26).
در این نامه، حضرت علی علیه السّلام قبل از آن که دستورهای حکومتی و مدیریتی خویش را به کارگزار خود ارائه کند، او را به تقوا و پایبندی به دستورهای الهی دعوت می کند و می کوشد که تقوا و پرهیزکاری را در او نهادینه کند.
البته این شیوه منحصر به این نامه نیست و روش ایشان در بسیاری از نامه ها و ره نمودهای دیگر به کارگزاران استانداران، فرمانداران، فرماندهان لشکری و... نیز چنین بوده است؛ چنان که در نامه ی معروف آن حضرت به مالک اشتر نیز، ایشان قبل از ارائه ی دستورها و مقررات مدیریتی، او را به تقوای الهی و متابعت از دستورهای خداوند متعال دعوت می کند. قسمتی از آغاز نامه چنین است:
این دستوری است که بنده ی خدا علی علیه السّلام، به مالک بن حارث اشتر در فرمانش به او صادر کرده است و این فرمان را هنگامی نوشته که وی از زمام دار کشور مصر قرار داده است...(نخست) او را به تقوا و ترس از خدا و ایثار و فداکاری در راه اطاعت خدا به متابعت از امری که در کتاب اللّه آمده است مثل واجبات و سنت ها فرمان می دهد؛ همان دستورهایی که هیچ کس جز با متابعت آنها روی صداقت نمی بیند و جز با انکار و ضایع کردن آنها در شقاوت و بدبختی واقع نمی شود و به او دستور می دهد که(آیین) خدا را با قلب و دست و زبانش یاری نماید؛ چرا که خداوند متکفّل یاری کسی شده است که او را یاری نماید.
در مورد فساد اداری نیز این قاعده ی کلی صادق است و هرقدر که ایمان و اعتقاد کارکنان اداری بیشتر و باور آنها به ارزش های دینی عمیق تر باشد، احتمال به وجود آمدن فساد اداری کاهش می یابد؛ بنابراین یکی از راه های اصلی پیش گیری از بروز فساد اداری و مبارزه با آن، تقویت ایمان و باورهای دینی کارکنان نظام اداری است
عزت کسی که او را عزیز دارد؛ و به او دستور می دهد که هوس ها و خواسته های نابه جای خود را درهم بشکند و به هنگام وسوسه های نفس، خویشتن داری کند زیرا نفس اماره همواره انسان را به بدی وا می دارد، مگر این که رحمت الهی شامل حال او شود.» (نهج البلاغة،نامه ی 52).
همان طور که ملاحظه می شود، در این بخش از نامه، حضرت علی علیه السّلام با عبارات مختلف مالک اشتر را به تقوای و انجام دستورهای الهی و پرهیز از معاصی و نافرمانی خدا توصیه می کند.
امیر مومنان حضرت علی علیه السّلام از هیچ کوششی در جهت تقویت اعتقادی کارگزاران خویش و تشویق آنها به رعایت تقوای الهی و انجام دستورهای دینی و پرهیز از معاصی دریغ نمی کرد و هیچ فرصتی را از دست نمی داد.آن حضرت در نامه ای به شریح بن هانی هنگامی که او را فرمانده قسمتی از لشکر خود قرار داد،چنین نوشت:
«در هر صبح و شام به یاد خدا باش و از خدا بترس و از فریب دنیای فریبنده بر خود بیم دار و هیچ گاه از آن ایمن مباش و بدان که اگر خویش را از بسیاری از چیزهایی که دوست می داری،به خاطر ترس از ناراحتی ها آن باز نداری،هوا و هوس ها،زیان های بسیاری بر تو خواهند رساند؛بنابراین در برابر نفس خویش مانع و باز دارنده باش.»(نهج البلاغه، نامه ی 56).