قـــرص بــرنــج

[•ДmịrHoSsiŋ•]

در دسترس بودن قرص‌هاي موسوم به قرص برنج همچنان قرباني مي‌گيرد و به همين دليل تنها راه جلوگيري از اين معضل جمع‌آوري آن از بازار است

قرص برنج كه اسم علمي آن «قرص فسفيد آلومينيوم» و اسم فرنگي آن «سلفوس» است، ماده‌اي است با تركيب فسفيد كه به‌صورت قرص‌هاي 3گرمي، به رنگ خاكستري تيره در بسته‌هاي استوانه‌اي، به ميزان 10 قرص در هر بسته عرضه شده و با قيمتي نازل فروخته مي‌شود.

اين قرص خاصيت تصعيد (تبديل جامد به بخار) دارد و در اثر اين تصعيد، گاز فسفين يا ph3 آزاد مي‌كند و گاز آزاد شده سبب مي‌شود لارو يا حشرات در دانه‌هاي غلات به‌ويژه غلات انبار شده از بين برود. هر قرص برنج در مجاورت با رطوبت برنج حدود 400 ppm ا (part per milion) گاز فسفين آزاد مي‌كند.

اگر در فضاي مناسبي حدود5 -3 ppm فسفين آزاد شود قابل استشمام خواهد بود كه بويي بسيار نامطبوع همچون ماهي گنديده دارد. اگر ميزان گاز متصاعد شده به حدود 50
تا 100 ppm برسد استشمام آن هم خطرآفرين مي‌شود.

وقتي انسان اين قرص را مي‌خورد در محيط معده كه رطوبت و اسيد معده وجود دارد، قرص به سرعت تصعيد شده و گاز فسفين آزاد مي‌كند كه از طريق سلول‌ها جذب مي‌شود و به سلول‌هاي قلبي، ريوي و انتهاي عروق سرخرگي( سرخرگ‌هاي ريز) آسيب وارد مي‌كند و به سرعت انسان را دچار اختلالات كبدي، كليوي، تنفسي، شوك، نارسايي قلبي و افت شديد فشار و كما مي‌كند.

اگر تخليه معده ظرف يك ساعت پس از مصرف اين قرص مهلك شروع شود، شانس حيات وجود دارد، در غير اين صورت حتي نصف قرص هم كشنده خواهد بود. مرگ در ساعات اوليه به خاطر افت فشار و در ساعات بعدي درنتيجه نارسايي‌هاي كليه و كبد رخ مي‌دهد. اين قرص هيچ فايده‌اي جز كنترل حشرات و از بين بردن آنها ندارد و هيچگونه علائم نشاط‌انگيز يا توهم‌زايي ايجاد نمي‌كند و انرژي زا هم نيست، بلكه قرصي بسيار كشنده با بوي نفرت‌انگيز است كه ظرف چند ساعت پس از مصرف مي‌تواند انسان را از پا درآورد.

رئيس بخش كودكان مركز مسمومين لقمان، راه پيشگيري از مرگ و مير ناشي از مسموميت با قرص برنج «فسفيت آلومينيوم» را، جمع شدن اين قرص‌ها از بازار عنوان كرد. دكتر آذر فلاح در گفت‌وگو با ايسنا گفت: قرص برنج با تركيب فسفيت آلومينيوم كه قرص‌هايي بزرگ و خاكستري رنگ هستند، كشنده است چنان‌كه يك عدد از آن مي‌تواند يك فرد بالغ را بكشد و در كودكان حتي استنشاق آن كشنده است.

وي با بيان اينكه خوشبختانه ميزان اين قرص در سال‌هاي اخير در كشور كمتر شده است، راه پيشگيري از مسموميت با قرص برنج را جمع‌آوري آن از بازار و نيز داروخانه‌ها عنوان كرد و گفت: در حال حاضر قرص‌هاي برنج با تركيبات ديگر در بازار وجود دارد.

وي درخصوص كشنده بودن اين ماده گفت شاهد مرگ خانواده‌اي بوده است كه اين قرص را روي برنج خود گذاشته و همه با هم فوت كرده بودند! رئيس بخش كودكان مركز مسمومين لقمان، مسموميت با اين قرص را يكي از مسموميت‌هاي بسيار خطرناك عنوان كرد؛ به‌طوري كه هنگامي كه بيمار به پزشك مراجعه مي‌كند، كار چنداني نمي‌توان براي او انجام داد.

اين متخصص كودكان با بيان اينكه استفاده از قرص برنج گياهي بدون اشكال است، گفت: قرص برنج را در انبارهاي بزرگ و در ظرف سر بسته‌اي چون قوطي كبريت قرار مي‌دهند تا افراد به آن دسترسي نداشته باشند. وي ادامه داد: افراد بايد از خريد اين قرص‌ها خودداري كنند. دكتر فلاح درباره ميزان كشندگي اين قرص گفت: شايع‌ترين روش خودكشي در هندوستان، مصرف اين قرص است.

وي با بيان اينكه كودكاني كه اين قرص را مصرف مي‌كنند هيچ كدام زنده نمي‌مانند، گفت: در مركز لقمان تنها 2 مورد از كودكاني كه اين قرص را مصرف كرده بودند، نجات يافتند، زيرا 2سال از زمان خريد قرص گذشته و اثرش را از دست داده بود





قرص برنج در چند سال اخیر مثل مرگ موش برای خود شهرتی به هم زده است. خبر مرگ کسانی که در اثر استفاده از این قرص جان خود را از دست می‌دهند، هر چند وقت یک بار، تیتر صفحه حوادث روزنامه‌ها می‌شود.

مسمومیت با قرص برنج در سال های اخیر به عنوان یک عامل مهم مسمومیت های شدید و منجر به فوت، بخصوص در کشور ما محسوب می‌گردد.
ماهیت قرص برنج

قرص برنج ترکیب خطرناکی از فسفیدهاست که برای جلوگیری از آفت‌زدگی برنج انبار شده مصرف می‌شود. اما از ابزار اصلی خودکشی در بزرگسالان هم به شمار می‌آید. برای مثال این ماده شایع ترین عامل خودکشی در هند است و خوردن یا استنشاق اتفاقی این ماده نیز می‌تواند عوارض شدید و حتی کشنده‌ای در برداشته باشد.

به عقیده متخصصان دوز کشنده این قرص در انسان نامشخص است، ولی مواردی از مرگ در اثر خوردن تنها نصف قرص (‌۵/۱گرم) نیز گزارش شده است.

دکتر شاهین شادنیا، سرپرست بخش مراقبت‌های ویژه مسمومیت بیمارستان لقمان در توضیح عملکرد این سم می‌گوید: «فسفید یک سم داخل‌سلولی است، یعنی از فعالیت آنزیم‌هایی که در تنفس سلول نقش دارند، ممانعت می‌کند. همچنین با ساخت پروتئین تداخل دارد و مانع سنتز پروتئین می‌شود. ایجاد این گونه اختلال در عملکرد سلول‌، نهایتا باعث مرگ سلولی می‌شود.»

وی در ادامه می‌گوید: «اما این سم کشنده، سلول‌های شریان‌های کوچک انتهای بافت قلب و همچنین بافت ریه را بیش از هر نقطه دیگر تحت تاثیر قرار می‌دهد. تخریب این سلول‌ها باعث نشت مایع به فضای خارج عروق می‌شود و ضربان نامنظم قلب (آریتمی قلبی) و اِدم ریوی را در پی دارد.»

دکتر شادنیا در ادامه با اشاره به اینکه احتمال مرگ در اثر استفاده از این سم، بسیار بالا و مانند سیانور است و متاسفانه این سم، هیچ پادزهری ندارد، می‌گوید: «نصف یک قرص ۳ گرمی برای یک فرد بالغ دوز کشنده محسوب می‌شود، اما به هر حال هر چقدر فرد مسموم زودتر به مراکز درمانی برسد، احتمال زنده‌ ماندنش بیشتر است، هر چند که به هر حال درمان قطعی وجود ندارد و حتی پس از اقدامات درمانی باز هم ممکن است فرد نتواند مرحله حاد را پشت‌‌‌ سر بگذارد و ظرف ۲۴ تا ۴۸ ساعت جانش را از دست بدهد.»

در خیلی از مسمومیت‌ها، در همان مراحل ابتدایی سطح هوشیاری پایین می‌آید و بیمار درد و اقدامات درمانی را حس نمی‌کند، اما در مورد قرص برنج، کُما در مراحل نهایی رخ می‌دهد. دکتر شادنیا در این مورد می‌گوید: «مسمومیت با این سم علائم تخصصی ندارد. تهوع، درد شکم، عطش شدید و در نهایت افت فشار خون علایمی هستند که یک ساعت پس از مصرف سم بروز می‌کنند و در اکثر موارد در طی چند ساعت به دنبال بروز عارضه ریوی منجر به مرگ می‌شوند.»

البته اگر بخت یار کسی باشد و این مرحله را پشت‌سر بگذارد، آنگاه نوبت به عوارض کبدی و کلیوی می‌رسد که به گفته دکتر شادنیا این عوارض کوتاه مدت هستند و به تدریج بهبود می‌یابند.

با همه این اوصاف این سوال مطرح است که سمی که اصولا باید فقط در دسترس کشاورزان و تاجران برنج باشد، چرا به راحتی در دسترس جوانان و بچه‌های مدرسه‌ای قرار دارد و چرا در داروخانه‌ها و عطاری‌ها عرضه می‌شود؟

دکتر حسین حسنیان مقدم، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و مسمومیت‌های بیمارستان لقمان در این رابطه می‌گوید: «داروخانه‌ها در حال حاضر حداقل در سطح تهران این دارو را نمی‌فروشند و عمده افراد این قرص را از عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها تهیه می‌کنند.»

به گفته دکتر حسنیان در یکی از طرح‌های تحقیقاتی بخش مسمومین بیمارستان لقمان که از ۴۸ نقطه تهران شامل عطاری‌ها، داروخانه‌ها و سم‌فروشی‌ها به عمل آمده بود، مشخص شد که داروخانه‌ها هیچ‌کدام این دارو را نفروخته‌اند، ولی عطاری‌ها و سم‌فروشی‌ها هر کدام این دارو را به قیمت ۵۰ تا ۲۵۰ تومان در دسترس افراد عادی قرار داده‌اند.

دکتر حسنیان با اشاره به اینکه برای قرص برنج هنوز جایگزین مناسب و بی‌خطری ساخته نشده، ادامه می‌دهد: «این قرص در واقع ضد آفت برای برنج است و علت اینکه وزارت بهداشت هنوز اقدامی برای جلوگیری از تولید قرص برنج نکرده، این است که با این کار قیمت برنج دو برابر خواهد شد. ولی در هر حال اقدامی هم برای اینکه یک فرد عادی نتواند به راحتی از هر مکانی این قرص را تهیه کند، صورت نگرفته است.»

وی با انتقاد از عرضه بی حساب و کتاب این قرص‌ها در عطاری‌ها، در مورد نحوه عرضه و استفاده از این قرص‌ها می‌گوید: «این قرص‌ها باید با بسته‌بندی ضخیم عرضه شود تا کسی نتواند به راحتی آن را ببلعد، به عنوان مثال باید آن را در یک پوشش پلاستیکی غیر شکننده، مشبک و منفذدار قرار داد تا گاز فسفین به راحتی از آن خارج شود، ولی قابل مصرف خوراکی هم نباشد.»