فروش القاب در دوره قاجار

[# αпGεʟ]

در طول دوره قاجار، بی کفایتی اقتصادی حکمرانان ایران، وضع بسیار بدی برای خزانه کشور ایجاد نموده بود و همان پول به دست آمده در هر سال هم به جای صرف شدن در امور اساسی، خرج تفریحات شاه و مواجب بی دلیل درباریان و مواردی از این دست می شد.

---

لذا استراتژیست های قجری (!) برای کسب درآمد راهی اختراع نمودند و آن این بود که سِمَت های مختلف حکومتی (از قبیل حکمرانی مناطق مختلف و سفارت در دیگر کشورها و وزارت و ...) و هم چنین درجات نظامی و القاب گوناگون را به قیمت های گزافی می فروختند.

ضمناً کسانی که صاحب این القاب و مناصب شده بودند هم به وسیله آن القاب و مناصب از مردم اخاذی می کردند و بدین شکل هم جیب خود را پر می نمودند و هم در هر مناسبتی برای شاه هدایای متعدد و گران قیمت می فرستادند و بدین صورت موقعیت خود راحفظ می کردند و شاه هم هیچ فکر و سؤال نمی کرد که این همه هدایا از چه طریقی تهیه شده است.

مطلب زیر شرحی مختصر است که مجد الاسلام کرمانی به عنوان یک شاهد عینی از این وضع نقل نموده است:

«مناصب [یعنی درجات نظامی]  و القاب در معرض فروش و حراج درآمده بود. هر کس هر منصبی می خواست به مبلغ معینی خریداری می کرد.

از بس هر بی سر و پایی صاحب منصب شد دیگر شأن و شرفی برای این مناصب باقی نماند. حتی زرگر و معمار و کلاهدوز و نجار هم بی نصیب از منصب نماندند، از این رو برخی به فکر ساختن فرمان افتادند [یعنی خودشان هر فرمانی که می پسندند از طرف شاه بنویسند تا به فلام مقام و موقعیت منصوب شوند] و چون فرمان به مُهر صدر اعظم نیاز داشت، اگر روزی هزار فرمان هم نزد اتابک [صدر اعظم] می بردند، بدون خواندن مُهر می کرد.

بعد از اینکه مناصب نظامی دیگر خریداری نداشت، به فکر فروش القاب افتخاری افتادند، و هر لقب دارای قیمت مخصوصی بود

صِحّه همایون [امضای شاه به عنوان تأیید] هم غیر از یک خط کج و معوج کشیدن دیگر خرجی ندارد [و آن راه هم خودشان می کشیدند].

بعد از صِحّه [امضای شاه] مُهر شاهی هم معطلی نداشت. چون مُهر شاه نزد شخص مخصوصی است که ممهور نمودن فرمان دارای رسوم معینی است و با مختصر مبلغی [رشوه]، امر قطعی می شود.

افتضاح القاب بدانجا کشید که رندان به دکان حکاکی [مُهر سازی] مراجعه نموده با خرج چهار پنج قران، هر عنوانی را می خواستند در مُهر خود سفارش می دادند و در مراسلات [نامه ها] و قبوض آن را به کار می بردند.

به همین  جهت کار لقب در ایران به جایی رسید که تقریباً یک دهم مردم صاحب القاب شدند و بسیار ی از آنها نیز مکرر [تکراری] بود.

درجات نظامی مانند سرتیپی، سرهنگی، سلطانی، سالاری و امثال آن به قدری فروخته شد که عده صاحبان مناصب خریداری شده دو سه برابر افراد نظامی گردید.

بعد از اینکه مناصب نظامی دیگر خریداری نداشت، به فکر فروش القاب افتخاری افتادند، و هر لقب دارای قیمت مخصوصی بود. تعداد القاب و مناصب به قدری زیاد شده بود که بایستی فرهنگ جداگانه ای برای آن تنظیم نمود. مثلاً اسم هایی مانند ناصر و نصیر را گرفته و با افزودن پسوندی بدانها القاب زیر را ساخته و می فروختند مانند: ناصرالدوله، نصیر خاقان، نصیرالدوله و ... و یا اسم های مختلفی را گرفته پسوند «سلطنه» یا «دوله» بدانها می افزودند مانند: هژیر السلطنه، کوکب السلطنه، شمس السلطنه، قمر السلطنه، عضد السلطنه، ساعد السلطنه، لسان السلطنه، و تاج السلطنه و یا بهادر الدوله، ضرغام الدوله  و ... .

ضمناً کسانی که صاحب این القاب و مناصب شده بودند هم به وسیله آن القاب و مناصب از مردم اخاذی می کردند و بدین شکل هم جیب خود را پر می نمودند و هم در هر مناسبتی برای شاه هدایای متعدد و گران قیمت می فرستادند

و هر کدام از صاحبان این القاب پر طمطراق در گوشه ای از کشور دارای حَشَم وخَدَمی بودند و با غارت و چپاول مردم ستمکشِ تحتِ تیولِ [منطقه اهدا شده از طرف دولت به شخص، برای استفاده شخصی و حکمرانی] خود، پیشکش های معمول «قبله عالم» را فراموش نمی کردند و با پیشکش های متعدد [به شاه]، به تثبیت موقعیت خود و خاندانشان می پرداختند.»

(تاریخ انحطاط مجلس، نوشته مجدالاسلام کرمانی، به نقل از مقدمه دوره روزنامه های شرف و شرافت، انتشارات یساولی، 1363)