معرفی خواجه عبد الله انصاری والهی نامه

[♥♥ONLY-DADDy♥♥]

و الهی نامه

ابواسماعیل عبدالله بن محّمد الانصارى الهروى:
خواجه عبدالله انصاری مشهورترین نثر عرفانی نویس و مقدم بر همه ایشان است وی در اواخر قرن چهارم (396) متولد و در 481 هجری از جهان رفت سخنان و مقالات و آثار متعددی از او به فارسی و عربی به جای مانده است كه مشهورترین آنها منازل السائرین و طبقات الصوفیه و مناجات نامه اوست و سخنانی را كه در تفسیر قرآن مجید از دیدگاه عارفان گفته، شاگرد دانشمند او میبدی در تفسیر كشف الاسرار و وعدةالابرار (در نوبت سوم) مذكور داشته است و به همین سبب تفسیر وی به نام استادش تفسیر خواجه عبدالله انصاری مشهور شده است.
الهی نامه  :
مناجات نامه یا الهی نامه رساله ای عرفانی ـ ادبی به فارسی، شامل بخشی از مناجات ها و سخنان عرفانی ـ حكمی "خواجه عبدالله انصاری" ( متوفی 481 ق )، مفسّر، فقیه، واعظ، ادیب و عارف پر آوازه سده پنجم ق است.
سبك و ساختار این رساله و همچنین مشابهت برخی عبارات و مطالب آن با دیگر آثار خواجه عبدالله انصاری و نیز تكرار بسیاری از بندهای آن در سایر مصنّفات او در انتساب آن به خواجه جای تردیدی باقی نمی گذارد. امّا طرف دیگر این امر نشان از آن دارد كه این رساله تألیف مستقلی نیست، بلكه گزیده ای است از مناجات ها و كلمات قصار عرفانی او كه، در سده های بعد، به همّت مریدان یا علاقه مندان او جمع آمده و چون، اكثر مناجات های آن با خطاب "الهی" آغاز شده است، آن را "الهی نامه" نامیده اند.
الهی نامه كه از قدیم ترین و مهم ترین متون عرفانی فارسی است، شامل مناجات ها، دعاها و سخنان وجد آمیز عرفانی در قالب نثری مسجع و موزون است. از این رو، هم از لحاظ عرفانی و هم از نظر ادبی اثری  ارزشمند است.
خواجه عبدالله انصاری نخستین نویسنده ای است كه معانی بلند عرفانی را در قالب نثر مسجّع بیان داشته او در سجع پردازی این اثر بیش تر به شیوه ی كلمات قصار و نزدیك به شعر است. خواجه در حوزه ی مناجات بیش ترین سجع را به كار برده كه البته قالب اكثر این مناجات ها و برخی از قطعات آن ها، علاوه بر موسیقی بیرونی، از موسیقی درونی نیز برخوردار است و در آنها آهنگ خوش كلام و معانی بلند عرفانی و دینی در هم آمیخته است. او نخست مفهومی را در قالب نثر سلیس و روان و در عین حال موزون و سپس همان را در قالب شعری دلكش بیان می كند، به گونه ای كه نه تنها گسستگیی میان اجزاء كلام واقع نمی شود، بلكه حفظ رابطه فنّی و معانیی نظم و نثر بر زیبایی و دلنشین كلام می افزاید. این شیوه نگارش، یا به تعبیری بهتر، املای خواجه تأثیر بسیاری در متون ادبی ـ عرفانی سده های بعد بر جای نهاد.

با این همه می توان گفت كه الهی نامه، صرف نظر از جنبه ادبی آن، از جنبه فنی آن نیز به عنوان ابزاری برای بیان معانی عرفانی شایان اهمیت است؛ به گفته مولایی،  آشنا ترین و كهن ترین كاربرد سجع در كلمات قصار صوفیان بیش تر مسجع و به زبان رمز اشارت بیان می شود. كوتاهی جملات و فشردگی معنی در سجع یكی از بهترین شیوه ها برای انتقال رموز و اشارات عرفانی است و از این رو صوفیان، برای بیان اندیشه ها و تجارب و تعالیم عرفانی، از این شیوه بهره گرفته اند.
الهی نامه، هر چند رساله ای عرفانی است، از جهت تعلیمی و حكمی نیز قابل توجه است؛ از همین روست كه محتوای كلمات قصار خواجه را بر سه گونه دانسته اند:
عرفانی حكمی و تعلیمی.
از آنجا كه این رساله گزیده ای از آثار مختلف خواجه است، مباحث عرفانی آن نیز متنوع است و از اصول و مبانی عرفانی تا سلوك عملی، احكام و مقررات دینی و زهد آمیز را شامل می شود. مؤلف، كه در شمار صوفیان متشرّع و از پیروان مكتب "صحو" است، در این رساله گاه همچون عارفی شوریده و سُكری مشرب نمایان می شود حتی سخنان شطح آمیز بر زبان می آورد. به گفته ی خود وی "آنچه حسین منصور گفت من گفتم، امّا او آشكارا گفت من بنهفتم". با این همه، سعی او بر آن است كه از حدود شریعت تجاوز نكند و برآن است كه سلوك و وصول به حقیقت بدون شریعت امكان ناپذیر است. مهم ترین مباحث عرفانی این رساله عبارت است از:

1. توحید، آفرینش، تجلی ذات و صفات، عشق و عنایت، ابلیس و موضوع تقدیر، علم و عمل، ذمّ كرامت و نكوهش معرف رسمی و عبادت بر سبیل عادت.
   
   

 او اصل توحید را خارج از حیطه ی عقول و عین آن را مصمون از توهم و همچنین آن را یگانه بودن از غیر خداوند می داند و می گوید: "توحید آن نیست كه برسر زبان داری ؛ توحید آن است كه درمیان جای داری".
از این رساله نسخه های متعددی در دست است؛ مهم ترین آن ها نسخه ی متعلّق به كتابخانه ی  "ایا صوفیه" است كه، در (855 ق)، به خطّ نسخ كتاب شده است.
الهی نامه، نخستین بار ضمیمه رسائل خواجه عبدالله انصاری، به كوشش "سلطان حسین تابنده گنابادی"، در تهران، (1319 ش)، چاپ شد و بعدها نیز همین چاپ، با تصحیح و مقاله مجدّد "وحید دستگردی"، در (1349 ش)، انتشار یافت، پیش از آن، به صورت مستقّل، در (1341 ش)، در كابل، چاپ شده بود. مهم ترین چاپ آن به كوشش "محمد سرو مولایی"، ضمن مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری، در (1377 ش) صورت گرفته است. علاوه بر آن، بارها به زبان انگلیسی ترجمه شده است.

---