گروه کامکار

[Adl!g+]

خانواده ای از جنس نغمه
معیشت خانوادگی تقریباً در تمام نقاط دنیا، پیشینه کهنی دارد. در برخی ادوار تاریخ سرزمین ما نیز انتقال شغل از پدر به پسر امری حتمی و گریز ناپذیر بوده است. به طوریکه در نظام طبقاتی زمان ساسانیان، کسی حق نداشت پیشه پدری را رها کند و حرفه ای از یک طبقه دیگر انتخاب نماید. این جبر تاریخی صرف نظر از تبعات منفی اش، حاوی نکات مثبتی هم بوده است که از آن میان می توان به حرفه ای شدن و تکامل یک شغل در خانواده اشاره کرد. تاریخ پر فراز و نشیب ایران موارد زیادی از پیدایش نخبگان حوزه های مختلف را گواهی می دهد که تخصص خود را از خانواده به ارث برده اند و به نسبت، بیش از دیگران در جریان های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشورمان نقش داشته اند. گروه مشهور كامكارها یکی از نمونه های بارز این جریان اقتصادی-اجتماعی کهن است.
پیشینه
بنیانگزار گروه کامکارها در واقع زنده یاد استاد حسن کامکار است که شش پسر و تنها دخترش را اوان کودکی به فراگیری موسیقی مجبور ساخت. آن طور که از خاطرات هوشنگ، فرزند ارشد خانواده بر می آید، پدر ایشان پس از تعلیم فرزندان، آنها را در زیرزمین خانه زندانی می کرد تا مشق آن روز را تمرین کنند. در نگاه اول چنین به نظر می رسد که افراد خانواده به صورت جبری وارد موسیقی شده اند ولی رویدادهای بعدی نشان می دهد تک تک آنها جوهر موسیقی در وجودشان نهفته و اجبار پدر تنها به منزله کبریتی برای شعله ور شدن آن استعدادهای پنهان بوده است. ارشد خانواده علاوه بر آموزش موسیقی به روال سنتی از پدر، چند سالی نیز در آمریکا به تحصیل آکادمیک موسیقی پرداخته و به نوعی ارشدیت خود را تضمین کرده است. هوشنگ کامکار در حال حاضر هم به لحاظ تقدم خانوادگی و هم به لحاظ دانش آکادمیک موسیقی، دیگر اعضای هنرمند خانواده را هدایت می کند. با حضور پر رنگ تر او در شش سال اخیر، افق جدیدی بر بروی این گروه گشوده شده است و نوید یک اتفاق بی نظیر هنری را می دهد. اگر اکنون گروه چهارده نفره آنان قادرند به این شدت چشم ها را متوجه خود کنند، بی گمان در آینده، ارکستر بزرگی از همین جنس می تواند، چشم همه جهانیان را خیره سازد.
ترکیب ثابت و پویا
آن طور که بزرگ خانواده می گوید، گروه کامکارها سابقه ای چهل ساله دارند. روشن است این سابقه سنگین، شامل همه اعضای خانواده نمی شود. شاید نخستین ترکیب کامکار ها، سه یا چهار نفره بوده باشد. در اواخر دهه شصت و اوایل دهه هفتاد که همزمان با رونق موسیقی ایرانی پس از یک دوره هفت هشت ساله بود، کامکار ها شامل بیژن، پشنگ، ارژنگ، قشنگ، ارسلان و اردوان بودند. پس از حدود یک دهه، هوشنگ برادر بزرگ تر که همانند خواهر و برادرانش، حرفه نوازندگی نداشت، به عنوان آهنگساز و مدیر هنری گروه فعالیتی جدیدی را آغاز کرد و از آن زمان به نظر می رسد کامکارها به یک ترکیب ثابت رسیده اند. اما امروزه با حضور فرزندان شان، ما جمعیت بزرگ تری را شاهد هستیم. آنها خوب مي دانستند و مي دانند که اگر به همان جمع نخستين خود اكتفا كنند، پس از سپري شدن زمان طبیعی عمر، موجوديت گروه نيز خود به خود از بين مي رود. به همين دليل چند سالي است كه نسل دوم خانواده ايشان، دوشادوش نسل اول به روي صحنه مي آیند. کامکارها بدون هیچ نگرانی فرزندان نورسیده خود را در کنارشان می نشانند و بچه ها نیز سعی می کنند پا به پای پدران، مادران و عموها و عمه شان بنوازند و بخوانند. این کار از یک جهت دوراندیشانه است. یعنی اینکه کامکارها حتی با گذر عمر طبیعی شان نیز همچنان می توانند در دهه های آینده بر صحنه موسیقی کشور حاضر باشند.

گروه محوری
امزوه در همه جوامع، خوانندگان گروه، خیلی خیلی بیشتر از سایر هنرمندان همراهشان به چشم می آیند. تا جایی که گروه را به نام آن خواننده خاص می شناسند. حتی اگر گروهی دارای آهنگساز و نوازنده مشهور و پر توانی باشد، باز هم کفه ترازوی شهرت به نفع خواننده سنگینی می کند. اما در گروه پر مخاطب کامکارها این ویژگی هرگز دیده نمی شود. اگر مردم به کنسرت آنان می روند و یا محصولات صوتی شان را می خرند، تنها ناشی از شهرت و اعتبار خود گروه است و نه شخصی بخصوص. به عبارتی، کامکارها گروه محورند و اجازه نمی دهند، اعتبارشان در وجود یک خواننده سرشناس یا نیمه سرشناس خلاصه شود. در نتیجه بدون نگرانی می توانند سال های متمادی با اعتبار ذاتی خود بر صحنه موسیقی کشور حاضر باشند. علاوه بر این، جمع گرايي نیز از خصوصيات برجسته آنهاست. اعضاي گروه به تنهايي عرض اندام نمي كنند و در واقع هر كسي شخصيت خويش را در گروه جستجو مي كند. به عبارتی قهرمان پروری و قهرمان بازی در گروه وجود ندارد. گر چه بسیاری از اعضای گروه به لحاظ فردی قابلیت های ممتازی دارند ولی این باعث نمی شود که در گروه برتری یابند.
دلبستگی قومی
خاستگاه کامکارها، شهر سنندج مرکز استان کردستان است. قوم کرد به عنوان یکی از کهن ترین اقوام ایرانی از دیرباز ساکن این منطقه بوده اند و همواره همانند دیگر اقوام زاگرس نشین هویتی دوگانه ملی و قومی دارند. بر همین اساس كامكارها توأمان به عناصر فرهنگي ايراني و كردي دلبستگی نشان می دهند و این را در تمام كنسرت هاي ايشان می توان دید و شنید. کنسرت های ایشان همواره دارای دو بخش فارسی و کردی است که از ظرافت هاي كار مي توان به اجراي موسيقي دستگاهي با كلام فارسي و لباس برگرفته از فرهنگ قديم ايران و همچنين اجراي موسيقي كردي با لباس كردي اشاره كرد.
یک جمعیت با دو صدا
در كنسرت هاي چند سال اخير، كامكارها با يك جمع حدود ۱5 نفره به روي صحنه مي آيند ولي صداي حاصل از اجرای موسیقی شان بيش از 30 نفر مي نمايد، زیرا هر نفر علاوه بر نواختن ساز خود، خواننده مؤثر گروه كر نيز هست چنان كه گاهي حجم صداي آنها به سبب كاربرد تكنيك چند صدايي، از حجم صداي گروه هاي پرجمعيت ديگر بيشتر است.
خروج از فامیل محوری
نحوه چیدمان سازهای گروه با توجه به قابلیت های نوازندگی اعضاء صورت می گیرد. در نتیجه صدای حاصل از گروه پیش از آن که یک منطق هنری و موسیقایی داشته باشد، متأثر از ملاحظات خانوادگی است. به عبارتی صدادهی یا سونوریته گروه را ترکیب فامیلی تعیین می کند، نه سلیقه آهنگسازی. در حال حاضر پشنگ و اردوان هر دو سنتور می نوازند که اگر یکی از آنها عضو خانواده نبود، بی گمان نمی توانست جایی در گروه داشته باشد. اما آخرین کنسرت کامکارها در پاییز 85 با حضور چند نوازنده میهمان و خارج از چارچوب خانواده صورت گرفت. این نشان می دهد مدیریت هنری گروه، در صدد است با حفظ ملاحظات خانوادگی، تغییراتی در طعم و رنگ موسیقی کامکارها ایجاد نماید. در حال حاضر جای چند ساز کششی بم صدا و همین طور ساز نی در این گروه خالی است که با منطق گسترش خانوادگی گروه، شاید هیچ گاه پر نشود. ولی اگر نگاه فامیلی توأم با ملاحظات هنری باشد، این امکان وجود دارد که در آینده گروه پر طرفدار کامکارها، با حفظ موجودیت خانوادگی خود، از نوازندگان سازهای دیگری هم در ترکیب خود داشته باشند. یا اینکه نسل دوم و سوم خود را به سمتی هدایت کنند تا کاستی های گروه در خصوص انواع ساز بر طرف شود.
عکس