سد گمپو فداغ

[spent †]

این سد تاریخی، در قسمت شمالي بخش بيرم و 5 کيلومتري جنوب شرقي آبادي محمد زينا ، در تنگه اي معروف به گولي گمپو واقع گرديده است.
در ۳ کیلومتری جنوب فداغ سد گمپو، که با توجه به سایر آثار به نظر می رسد از آثار دوران ساسانیان ‌باشد، بر روی رودخانه ای فصلی بنا شده است.
آب حاصل از بارش باران بر ارتفاعات اين محدوده ، از دامنه ها سرازير شده و بعد از پيوستن و گذشتن از تنگه گمپو، به دشت وارد مي شود. سد گمپو در دهانه تنگه و براي جمع آوري و استفاده بهينه از اين آب ساخته شده است.
ارتفاع تاج سد، حدود۲۵ متر ،عرض آن۲۰ متر وضخامت سد۶ متر می‌باشد.
ديواره سد در نما با سنگهاي تراشيده به اشکال منظم و با استفاده از ملات آهکي، بدون استفاده از بستهاي فلزي و در ميانه ، با قطعات سنگ لاشه و قلوه و ملات آهکي يا ساروج ساخته شده است. ديواره سد در اصل با لايه‌اي از ملات ساروج مرغوب به ضخامت 2 سانتيمتر اندود مي شده که امروزه قطعاتي از اين اندود باقي مانده است.
در ميانه ديواره سد و در ارتفاع هاي مختلف و با فواصل معين، سه دريچه براي تنظيم مقدار آب مخزن سد و خروج آب تعبيه کرده اند. دهانه خروجي اين دريچه ها 120×60 سانتيمتر وسعت دارد.
اين دريچه ها در حال حاضر از جهت سر آب با چيدن سنگهايي مسدود شده، اما از جهت پاياب باز است. برج آبگير سد که در قسمت پاياب سد قرار دارد، به طرز جالبي در ارتفاع 8 متري ديواره سد، بر روي صخره طبيعي و پيش آمده کوه نشسته و از سطح ديواره به صورت نيمدايره، برجستگي پيدا کرده است.
آب مخزن سد از طريق دريچه ها و برج آبگير در مجرايي که در دامنه صخره اي کوه کنده شده وارد و راهي قسمت پايين دست مي‌شده است. چنين شيوه اي مانع از آسيب رساندن جريان خروجي به ديواره سد مي شود.
اين شيوه آبگيري، در کنار پوشيده و محصور بودن ديواره سد در ميانه تنگه ، از دلايل ماندگاري خوب و دراز مدت سد به شمار مي آيد. در فاصله 300 متري جنوب و بالادست سد گمپو ، بقاياي ديواره ديگري باقي مانده که از نظر مصالح مورد استفاده و شيوه ساخت، از کيفيت نازلي برخوردار است.
اين ديواره مي‌تواند مربوط به يک سد قديمي باشد يا براي کنترل شدت جريان آبهاي ورودي به درياچه سد اصلي، کاربرد داشته است.
ديواره سد گمپو با نمونه هاي دوره ساساني در ايگ اصطهبانات و ايزدخواست شباهت دارد. همچنين در اين منطقه ، علاوه بر بقاياي سفالينه هاي دوره ساساني ، قلعه هاي ساسانی ديده بان و ميمون دژ قرار گرفته اند که به همين رو، ساساني بودن ديواره محتمل تر مي نمايد.
در پایین دشت سد، چشمه‌ای واقع شده، که آب آن برای درمان بیماریهای پوستی و روماتیسم مفید است.
روایت اهالی فداغ از سرگذشت سد گمپو :
در بین اهالی فداغ این روایت است که سالها بعد از بنای این سد، شخصی به نام عالی سیاه با ریختن اسید بسیار قوی ، این سد را شکست که در نتیجه آب آن به سمت فداغ سرازیر شده و باعث نابودی مزارع و باغهای فداغ و قرای همجوار گشت.
مردم فداغ که از این موضوع مطلع می گردند، او را تعقیب کرده و در نزدیکی سد میگیرند و با سنگ و چماق او را از پای در آورده و در همانجا دفنش می کنند، که هم اکنون قبرش نزدیک آب انباری در قسمت پایین سد وجود دارد که از قدیم مرسوم بوده کسانیکه به این مکان می آیند سنگی را به نیت تنفر و انزجار از این شخص به قبرش میزنند، بگونه ای که اکنون این قبر به تلی از سنگ تبدیل گردیده است .
اين بنا در تاريخ 9/1/1378 با شماره 2288 در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است
آبهای جاری شده از این چشمه ها در پایین سد در گودالهایی جمع میشوند، بگونه ای که مردم فداغ در گذشته و حال برای درمان دردهایی از قبیل دردهای مفصلی ، سردرد ، روماتیسم و بیماریهای پوستی به این چشمه مراجعه کرده و در آن آب می نشستند یا شنا میکردند وخیلی سریع درد آنها تسکین پیدا می کرد. لذا علاقمندان در صورت تمایل می توانند از خواص آبهای این منطقه در جهت تسکین یا درمان بعضی بیماریها استفاده لازم بعمل آورند.