یادمان جلال فلسفه و عرفان

[bOoOoOy]

در بخش سوم این یادمان، اشاره کردم که استاد جلال الدین آشتیانی در نامه ای به این جانب، می نویسد که: دو سال با نهضت همکاری کرده و به خاطر مقاله ای که برای نشریه مخفی آن نوشته و اصل دستخط وی «لو» رفته و برای او گرفتاریهایی ایجاد شده که با وساطت آیت الله بروجردی رفع شده است.در اینجا ضروری است اشاره ای کوتاه به چگونگی پیدایش «نهضت مقاومت ملی» که اکثر موسسان آن از روحانیان و جناح مذهبی جبهه ملی بودند، داشته باشیم.
...چند روز پس از کودتای ضدمردمی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به دست مزدوران امپریالیسم، چند نفر از هواداران نهضت ملی شدن صنعت نفت، در منزل مرحوم کریم آبادی مدیر روزنامه اصناف و سپس در منزل مرحوم آیت الله حاج سیدرضا زنجانی، از علمای مبارز معروف، جمع می شوند و به چاره جویی در قبال وضع حاکم، می پردازند. درا ین جلسه برای شفاف تر شدن عنوان فعالیتهای سیاسی، پیشنهاد می شود که نام «نهضت مقاومت ملی» برای این جمع و فعالیتهای آن، اطلاق شود و با پذیرفته شدن پیشنهاد، اعلامیه های صادره، با امضای نهضت مقاومت ملی منتشر می گردد.
هسته نخستین نهضت مقاومت، آیت الله حاج سیدرضا زنجانی، ناصر صدر الحفاظی (فرزند آیت الله میرسیدعلی رضوی)، محمد نخشب، رحیم عطائی و عباس رادنیا و حسین شاه حسینی و چند نفر دیگر بودند و چیزی نگذشت که عناصر و شخصیت های برجسته ای چون: مهندس بازرگان، دکتر عباس شیبانی، آیت الله سیدمحمدعلی انگجی، آیت الله سیدصادق رضوی قمی، آیت الله سیدمرتضی شبستری، آیت الله طالقانی، مهندس بیانی، مهندس عزت الله سحابی، دکتر مصطفی چمران، دکتر ابراهیم یزدی و ... به نهضت پیوستند و سپس بعضی از اعضای احزاب ملی: مردم ایران، نیروی سوم، ایران، ملت ایران و... به نهضت ملحق شدند و عناصری چون استاد سیدجلال آشتیانی، بدون اینکه عضو رسمی باشد به فعالیت پرداختند که عملاً از فعالان نهضت مقاومت به شمار می رفتند. اهداف اصلی نهضت که مورد توافق همه اعضا و فعالان نهضت قرار گرفت، عبارت بود از:
۱) اعلام غیرملی و غیرقانونی بودن رژیم کودتا
۲) ضرورت مبارزه علیه رژیم و بانیان اصلی کودتا (یعنی آمریکا و انگلیس)
۳) ایجاد وحدت و تشکل بین ملی گرایان و جناح اسلامی
۴) تدوین و تنظیم برنامه های مشخص و ایدئولوژیک
در جلد ۵ اسناد نهضت مقاومت، اهداف این جنبش، در اعلامیه ای که به قلم مرحوم محمد نخشب بوده، سه نکته اساسی، به عنوان هدف اصلی بیان شده است:
۱) استمرار نهضت ملی و اعاده استقلال و حکومت ملی
۲) مبارزه علیه هرگونه استعمار خارجی اعم از سرخ و سیاه
۳) مبارزه علیه حکومت دست نشانده بیگانه و عمال فساد...
و به هرحال نهضت مقاومت، در بحرانی ترین شرایط سیاسی کشور و سلطه جابرانه حکومت کودتا، شاید تنها سازمانی بود که به مبارزه ادامه می داد. و در همین راستا نهضت مقاومت به سازماندهی پرداخت و کمیته ها و نهادهایی برای اداره امور نهضت به وجود آورد که عمده ترین آنها عبارت بود از:
کمیته مرکزی، هیأت اجرایی، کمیسیون های چهارگانه: تشکیلات تهران تشکیلات شهرستان ها، کمیته مالی، واحد تبلیغات و کمیته های هفتگانه برای امور تهران.
فعالیت نهضت مقاومت حدود هفت سال تمام ادامه یافت و در «مجموعه اسناد نهضت» چاپ شده پس از انقلاب اسلامی که در پنج جلد تدوین شده است کلیّه اعلامیه ها، بیانیه ها و اسناد درون گروهی، و نوع فعالیتهای سیاسی آن، از جمله تصمیم برای شرکت در انتخابات با حضور شخصیت های روحانی و ملی معروف نقل شده است.
رژیم که از استمرار فعالیت نهضت مقاومت نگران بود، در فروردین ۱۳۳۴، توسط «فرمانداری نظامی» به عناصر اصلی نهضت یورش برد و عده ای از جمله آیت الله حاج سیدرضا زنجانی، مهندس بازرگان و مهندس سحابی و... را دستگیر و به زندان فرستاد که مدتها بدون محاکمه در زندان باقی ماندند، ولی با وساطت مرجعیت وقت و علما و بزرگان در تهران، همگی آزاد شدند.
مرحوم مهندس بازرگان حدود پنج ماه تا شهریور ۱۳۳۴ بدون محاکمه در زندان باقی ماند و در این مدت طبق نوشته خود، به این نتیجه رسید که آماده سازی جامعه برای کارهای اجتماعی سیاسی و آموزش تمرین کار جمعی معنوی، یک نیاز یا «احتیاج روز» است و بدون حل این مشکل، فعالیتهای دیگر ثمربخش نخواهد بود.
وی در این باره می نویسد: «...تفکر و توجه به این حقیقت که درد ایران نه با تشکیل یک حزب سیاسی حل می شود و نه حتی با روی کار آمدن یک دولت ملی از طریق اکثریت در مجلس یا تحمیل و تصادفات سیاسی و آسمانی. آنچه لازمتر و واجب تر از همه چیز است. بعد از عشق و پرستش، تربیت دموکراسی و امکان مجتمع شدن و همکاری است که ما براثر ۲۵۰۰ سال زندگی غیردموکراتیک و غیراجتماعی، یعنی انفرادی، تحت رژیم استبدادی فاقد آن هستیم. نه می توانیم دور هم جمع بشویم و نه وقتی دور هم جمع شدیم، حاضر به گذشت و سازش و همکاری هستیم. پس باید عجالتاً عملاً خود را برای فعالیت های اجتماعی، تربیت کنیم. این افکار و استدلالها را بعداً در یک سخنرانی جشن عیدفطر انجمن اسلامی دانشجویان در دانشکده کشاورزی کرج مطرح کردم و چاپ شده است: احتیاج روز.» (مدافعات ص ۱۶۴).
بدین ترتیب سازمان یا نهادی به نام «مکتب تربیت اجتماعی، اجتماعی عملی» متاع تأسیس گردید که «اصول دهگانه» و «احتیاج روز» نشان دهنده هدف و برنامه این نهاد است...
استاد جلال الدین آشتیانی در مورد این «مکتب» نامه ای از مهندس محمدباقر رضوی فرزند آقاسیدمهدی رضوی قمی همراه کپی رساله «احتیاج روز» و «اصول دهگانه» را به قم آورد و به این جانب تحویل داد تا ضمن اعلام نظر تکمیلی و ارائه پیشنهادهای احتمالی خود طبق درخواست کتبی آقای رضوی همکاری فکری عملی خود را نیز با «مکتب» علاوه بر نهضت مقاومت ادامه دهیم. قبل از اینکه به چگونگی اصول دهگانه و هدف اصلی سازمان «متاع» و اسامی هیأت مؤسسان آن بپردازم، بی مناسبت نخواهد بود که نخست متن نامه مهندس رضوی و سپس متن اصلی اصول دهگانه را نقل و بعد به نقل نامه های استاد جلال الدین به این جانب که شامل مسائل سیاسی بسیاری است، بپردازم.
مهندس محمدباقر رضوی در یک نامه مفصل به این جانب چنین می نویسد:«برادر همفکر پس از عرض سلام و ارادت، تصدیع می دهد: امیدوارم از کلیه مواهب الهی بهره مند بوده و از جمیع بلیات محفوظ باشید. مرقومه شریف واصل گردید. البته باید به قوانین لایزال اسلام مفتخر بود که مرتباً جوانان فداکاری را در دامن طرز فکری جاویدان و عقیده ای پابرجا و دینی غیرقابل شکست پرورش داده و هر روز بر گسترش آن افزوده شده و به کوری چشم متظاهرین که دین را آلت اجرای مقاصد شوم خود می نمایند، متدینین واقعی بتوانند توفیق تجمع و همگانی کامل و همکاری شدیدی را به دست آورند و در زیر سایه پشتکار بدون تظاهر موفق گردند.
برادر محترم، نمی دانم به جریانات کنونی جهان واقفید یا خیر؛ ولی از نظر کلی خاطرتان را مستحضر می دارد که به نظر من فقط مشکلی که باعث شکست مسلمین گردیده، عدم ارتباط بین همفکران و فقدان تشکیلات و مهمتر از همه، نبودن مرکزیتی است که بتواند به ارشاد عوام بپردازد.
اصولاً در کارهای اجتماعی آنچه قابل توجه است، آن است که کیفیت را باید در نظر داشت نه کمیت را. افراد صالح مبارز و تودهن دار و متقی ارزش داشته و واقعاً بایستی کار حساب شده نمود تا بتوان به نتیجه اطمینان داشت.
حکومت ها خودشان بهتر می دانند که بر محکومین، جز با سرنیزه و ایجاد محیط اخافه و ارعاب نمی توانند حکومت کنند و باز می دانند که اجرای احکام اسلام جز با محدودیت آنان توأم نیست و همچنین مسلم است که در صورت ایجاد سازمان مقتدر دینی، شیرازه چپاول و غارت آنان و ارضاء امیال سیاست بیگانه، به خاطر بقای خودشان، ازهم گسیخته خواهد شد. پس برای حل این مشکل، چاره ای باید.
آنچه در مدت ده سال مبارزات به دست آمده، این است که اولاً تا حد توانائی افراد همفکر که از نظر سیاسی اجتماعی اقتصادی روانی و بالاخره اصول افکار، مسیر واحدی را طی می نمایند جمع کرده و به آنها گوشزد نمائیم که درهفته حداقل دوساعت وقت خود را صرف پیشرفت یا مطالعه یا انجام امری که بر عهده گرفته اند، بنمایند.
ثانیاً اطلاعات دقیقی از سازمان ها و افراد موافق که واقعاً لایق همکاری باشند، به دست آوریم. از وضع زندگی، اخلاق، روحیات آنان اطلاع حاصل کرده و اگر می توانیم، با آنها صمیمانه کار کنیم اگر خودشان هم احساس چنین مسئولیتی را کرده باشند، به کار اساسی پردازیم و آماری از قسمت های مختلف، حتی خیلی کوچک و جزئی، مثل روزنامه ها و مجلات و مدارس و بالاخره اجتماعات مخالف، به دست آوریم و به خصوص ارتباط و همکاری خود را با قسمت های مشابه توسعه داده و افراد صالح آن جریانات را بشناسیم.
ثالثاً پس از آنکه حداقل ۱۰ نفر دوست صمیمی و یار وفادار و صادق الوعد متقی یافتیم، با توجه به اصول افکاری که آقای آشتیانی برادر بزرگوار، خدمتتان ارائه خواهند داد، شروع به تشکیلات سازمان های مشابه با مرکز بشود. باز هم تأیید می شود که اصل به دست آوردن ۱۰ نفر افراد هیأت مؤسس آن شهرستان بوده که واجد شرایط ذکر شده بوده و خلاصه با وجود تمام محسنات، کج سلیقه و منجمد نباشند و سپس تقبل اداره هر قسمت به وسیله یکی از اعضای اصلی و معاونت فرد اصلی دیگر می باشد.
آن وقت تشکیل هر قسمت خود مستلزم تجمع ۵ فرد مسلمان لایق دیگر است که بالاخره اگر دقیق شویم، یک سازمان شهرستان دارای حداقل ۵۰ عضو خواهد بودکه همین ۵۰ عضو متدین، پابرجا که بدون تظاهر کار کرده و عمل را جانشین گفتار نمایند، بسیار جلب توجه خواهند نمود و آن وقت است که در عین آنکه افراد همفکر خود تشنه همکاری خواهند شد، دستگاه های مخرب به کار خواهند افتاد که به هر ترتیب شده آن را فلج کنند و در این موقع است که اطلاعات بایستی بسیار آمرانه و محققانه کار خود را شروع کرده و هرکس واجد شرایط نیست، بدون هیچ گونه رعایت خصوصیات، از این مرحله ابتدائی تماس را قطع نماید.
اطلاعات رکن اساسی است که باید به هر وسیله شده افراد را قبل از تحقیق کامل وارد جریان ننموده و آنان را از وجود تشکیلات مطلع ننمایند و اگر بتوانیم چنین کنیم، مسلماً پس از چند سال و حتی چندین سال، می توانیم امیدوار باشیم که خواهیم توانست نظریات عقیده جهانی خود را اعمال کرده و قدرتی نشان دهیم و مرکز ثقلی به وجود آوریم. در غیر این صورت با توجه به احساساتی که در آن واحد غلیان کرده و با چند چشم زخم خاموش شود، امید اصلاح و فلاح نیست.به هر صورت با وجود آنکه زیاد مصدع شدم، ولی امیدوارم که روی مطلب بیشتر مطالعه فرموده و نظریات اصلاحی خود را لطف ف رمایید. انشاءالله خداوند همگی کسانی را که در راه خدا مجاهده می نمایند، از شرّ خائنین محفوظ بدارد.خدا نگهدار شما، محمدباقر رضوی.
تهران: تجریش، خیابان مقصودبک.
این متن اصلی نامه یا «رهنمود»های برادر ارجمند جناب مهندس محمدباقر رضوی است و اکنون به نقل «اصول دهگانه» مکتب، ارسالی نامبرده، می پردازیم:
اصول دهگانه
۱) هدف زندگی: فعالیت با استفاده کامل از مادیات به منظور تربیت و ارتقاء برای کسب سعادت ابدی (انا جعلنا ما علی الارض زینه لها لنبلوهم ایهم احسن عملا و انا لجاعلون ما علیها صعیداً جرزا. سوره کهف آیه ۷ و ۸) (الدنیا مزرعه الاخره حدیث نبوی) (قل من حرّم زینه الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق. قل هی للذین آمنوا فی الحیوه الدنیا خالصه یوم القیمه سوره اعراف آیه ۳۰).
۲) مقام فرد: بنا به سوابق و مراحلی که عالم وجود در تکوین هر فرد طی کرده است، فرد بشر ارزنده تر از آن است که خود یا اجتماع نسبت به سرمایه وجودی یا استعداد ذاتی و صفات خمیره او بی اعتنا باشد و مراحل آینده اش را در نظر نگیرد (اتزعم انک جرم صغیر و فیک انطوی العالم الاکبر علی علیه السلام) (افحسبتم انّما خلقناکم عبثاً و انّکم الینا لاترجعون قرآن).
۳) اختیار و آزادی: وجه امتیاز انسان از حیوان و وسیله طبیعی تکامل او، وجود اختیارات و شرط استفاده از اختیار، اعطای آزادی توا‡م با راهنمایی می باشد و فضائلی که با اختیار کسب شود، دارای ارزش واقعی و اثر تربیتی خواهد بود. مظهر اختیار استقلال است. استقلال ارتقاء موقعی تأمین می شود که فرد در سرنوشت خود و اجتماع سهیم و مؤثر باشد.
۴) اجتماع:
الف) اجتماع به عنوان این که در مرحله اول، مجموعه افراد بشر است، وضع آن نتیجه و محصول آنها می باشد. شرط لازم برای تشکیل اجتماع مطلوب وجود افراد سالم و صالح است.
ب ) اجتماع در مرحله دوم به عنوان محصول و ترکیب جدید، شخصیت مخصوصی یافته و روی افراد اثر می نماید و اصلاح و تکامل فرد در سایه اجتماع فراهم می گردد.
ج) در مرحله سوم اجتماع حفظ کننده و ادامه دهنده آثار و اعمال افراد بوده و اجتماعات مختلف در زمان و مکان، مرتبط و مؤثر در یکدیگر می باشند. بنابراین هر فرد به لحاظ میراثی که از گذشته و استفاده ای که از معاصرین می برد و علاقه ای که به نشر و توسعه آثار خود در آینده دارد، تعلق به اجتماع وسیعتری یعنی تمام جهان وجود، اعم از گذشته و آینده پیدا می کند، اعمال و آثار او باید در محیط جهانی و ابدی مورد توجه قرار گیرد.
۵ ) نظام و اداره اجتماع: اجتماع باید طوری باشد که اولاً شرایط زندگی و عوامل تربیت و تکامل افراد را به بهترین وجه تأمین نماید و ثانیاً ضمن رعایت ارزش و استقلال آنها شرایط همجواری و همکاری و معاونت اجتماعی را در ارتقای عمومی تسهیل و تقویت نماید.
سرنوشت اجتماع به طور مستقیم یا غیرمستقیم در دست افراد گذاشته شده که هرگونه خود را تغییر دهند وضع عمومی آنها به همان قرار بدتر و یا بهتر خواهد شد (ان الله لایغیّر مابقوم حتی یغیّروا ما بانفسهم کما تکونون یّولی علیکم) و چون سعادت بشر در تأمین اختیار و ترقی از راه آزادی بوده و آزادی و ارتقا در سایه استقلال فردی حاصل می گردد، وظیفه افراد است که برای حفظ استقلال خود در اداره اجتماع و حفظ استقلال آن شرکت نموده و به طور مستقیم و صحیح در سرنوشت خویش مؤثر باشند. بنابراین حکومت قانونی مفید حکومتی خواهد بود که منبعث و مجاز از طرف اکثریت مردم بوده و انجام دهنده وظایفی باشد که در راه اجرای حق و عدالت به عهده اجتماع گذاشته شده است.
اساساً خداوند هیچ فردی را بالفطره و بالمیراث حاکم بر دیگران و افضل بر آنها نیافریده است و کسی حق تحمیل اراده خود بر دیگران و استثمار و استفاده از حق خدا را ندارد حکام و مأمورین نگهبانان کاروان پیشرفت بشریت و امانت داران موقت اموال عمومی می باشند. حکومت به هیچ وجه حق انحصاری کسی نبوده و تمام افراد در مقابل یکدیگر دارای این حق و وظیفه می باشند (کلّکم راع و کلکم مسئول عن رعیّته.)
۶) وظیفه فرد در مقابل اجتماع: هر فرد گذشته از آنکه به لحاظ عنصر تشکیل دهنده متعلق و مؤثر در اجتماع، ملزم به رعایت تقوا و اصلاح نقس و مراعات حقوق دیگران است. در مقابل وظیفه ای که اجتماع در راه تأمین منافع او و تدارک وسائل ارتقای عمومی برعهده دارد، موظف است که توجه خویش را از خود معطوف داشته با انجام وظیفه که در اداره اجتماع و سیر تکامل به عهده دارد، به زندگی خود ارزش و معنی بخشد. (من اصبح ولم یهتّم بامور المسلمین فلیس بمسلم). یگانه راه نیل به کمال برای هرکس مایه گذاشتن از خود به نفع دیگران است (لن تنالوا البرّ حتی تنفقوا مماتحبّون) وارد شدن در راه اجتماع، فنا شدن و بی اثر بودن نیست، بلکه به لحاظ خود شخص نیز ارتقا و انتفاع محسوب می شود. (ولا تحسبّن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند ربّهم یرزقون).
۷) مراتب و روابط افراد در اجتماع: افراد بشر به لحاظ مزایا و مواهبی که عالم وجود برای آنها فراهم نموده حق اعمال برتری و امتیاز نسبت به یکدیگر را ندارند و به طور یکسان محترم هستند. عزت و مقام حقیقی از آن خالق است، آن کس که پرهیزکارتر است نزد خدا گرامی تر است. (انّ اکرمکم عندالله اتقیکم). پیوند افراد براساس محبت و خدمت به نوع بوده همگی مشترکاً و متقابلاً موظف به راهنمایی و اصلاح و نگاهداری یکدیگر می باشند. ضعفا و محرومین نباید سهمی کمتر از عدالت اجتماعی دریافت دارند. وظیفه سایرین است که با اعانت محرومین آنان را همسطح با خود و برخوردار از نعمات عمومی نمایند تا همکاری در ارتقای اجتماعی بهتر تأمین شود.
۸ ) کسب و کار: مواهب الهی به موجودات از طریق اکتساب تحصیل و تفویض می شود (خلق الله السموات والارض بالحق و لتجزی کل نفس بما کسبت) و درجات و مراتب از طریق کار و عمل تأمین و تکمیل می گردد. (و لکّل درجات مما عملوا). بنابراین کسب و کار منشأ اصلاح و رشد ارتقای انسان بوده، مزایایی که از این طریق و به فراخور سعی و کوشش تحصیل گردد، مشروع و حلال شناخته می شود: (لیس للانسان الاّ ما سعی و انّ سعیه سوف یری). این مالکیت ها نیز تا آنجایی مفید و مطلوب می باشند که وسیله مجدد برای توسعه کسب و تولید کار بوده، چنانچه موجب تعطیل کار و یا توقف اکتساب گردد، باید آنها را تخفیف و یا تغییر داد.
۹) تعلیم و تربیت: وصول به هدف که رشد و تکامل افراد بشر است، بدون آگاهی بر امور طبیعت میسر نبوده و این آگاهی وقتی مفید واقع می شود که در جهت تأمین مصالح عمومی و تحصیل به کار برده شود.
از یک طرف علم صحیح بدون تزکیه نفس حاصل نمی گردد و از طرف دیگر تزکیه و تربیت در تاریکی... (کما ارسلنا فیکم رسولا یتلوا علیکم آیاتنا و یزکیکم و یعلمّکم الکتاب والحکمه و یعلمّکم مالم تکونوا تعلمون). (هوالذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلوا علیهم آیاته و یزکّیهم و یعلمهم الکتاب والحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلال مبین). با توسعه علوم و دامنه نظر در تشخیص مصالح و حقایق افزوده شده، قدرت عمل و دائره اثر انسان وسعت پیدا می کند و فضای فکر و رشد اجتماعی پرورش می یابد. (یؤتی الحکمه من یشاء و من یؤت الحکمه فقد ا‡وتی خیراً کثیراً). با اجرای اصول تربیت در خانواده و مدرسه و اجتماع نقائص و معایب نفوس اصلاح و ملکات عالیه اخلاقی و صفات اجتماعی در نهاد مردم تلقین می گردد (انی بعثت لاتمّم مکارم الاخلاق) (قد افلح من زکّیها و قد خاب من دسیها قد افلح من تزکی).
۱۰) شرایط توفیق: نظر به اینکه ضمانت اجرایی هر قانون و مقررات وجدان انسان است و در یک اجتماع بدون ملکات اخلاقی و سلامتی افراد جلوگیری قطعی از امور خلاف امکان پذیر نمی باشد، جامعه ای که عاری از ایمان و تقوا باشد، در برابر تضاد منافع و اغراض داخلی و تصادم مخاطرات و مشکلات خارجی تاب مقاومت نخواهد داشت و آزادی بدون آراستگی قابل دوام نیست. ضمناً اعتقاد و صفای ضمیر با وجود جلوگیری از خطا بوده و بدون اقدام مثبت و فعالیت، پیشروی به سوی هدف و تأمین منظور میسر نمی شود. بنابراین شرایط لازم و کافی برای حفظ اجتماع از هلاکت، سوق آن به سعادت یعنی شرایط توفیق سه اصل: «ایمان، تقوا، عمل» خواهد بود. برای مقاصد حق نیز تشبث به وسایل نامشروع یک نوع فریب نفس بوده و آثار سوء آن با توجه به زمان و مکان ظاهر خواهد شد (یا ایهاالذین آمنوا اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیله و جاهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون).
□□□
...این اصول دهگانه که به گفته آقای مهندس سحابی، پس از مشورت و کار جمعی در زندان و پس از آزادی، تنظیم و تدوین شده است درواقع گویای هدف نهایی و اصلی «متاع» با استناد به آیات قرآنی و احادیث است که ضامن پیروزی حرکت خواهد بود.
برای این نهاد متاع اساسنامه ای در ۲۵ ماده تنظیم شده بود که در جلسه مورخ ۱۴/۱۱/۱۳۳۴ به تصویب هیأت مؤسس رسیده که در مقدمه آن، چنین آمده است:«به منظور اشاعه اجرای اصول دهگانه جمعیتی به نام «مکتب تربیتی اجتماعی عملی» تشکیل می شود و برنامه مکتب این است که از طریق اقدامات عملی فردی و مخصوصاً دسته جمعی افراد وابسته به مردم را برای زندگی اجتماعی و همکاری عمومی مبنی بر اصول دهگانه عملاً تربیت و آماده می نماید.
«متاع» مرکب از چهار حرف اول نام اصلی دارای هیأت مؤسس، پنج بخش و سه واحد بود. هیأت مؤسس از ۱۲ عضو تشکیل می شد. بخش ها عبارت بودند از:۱ تشکیلات مرکز، ۲ شهرستانها، ۳ تبلیغات و تعلیمات، ۴ ارتباطات و همکاریها و اطلاعات و آمار ۵ امور مالی.
واحدها هم عبارت بودند از:۱ کمیسیون خارجی، ۲ بهداشت و ورزش ۳ مطالعات. این سازمان از نظر حوزه کار و اقدام و عمل محدودیتی نداشت و در هر زمینه ای (فرهنگی، تبلیغی، بهداشتی، اقتصادی و...) و در هر مکانی (دانشگاه، بازار، ادارات، کارخانه ها، شهر، روستا و...) می توانست فعالیت کند. هدف، اقدامات عملی برای گسترش فکر اجتماعی و آموزش دینی و نهادینه شدن دموکراسی و پیشرفت و توسعه مدنی بود. این نوع اقدام و فعالیت، در سطحی که در اساسنامه آمده است، برای نخستین بار بود که در ایران مطرح می شد.