بقعه سر قبر آقا

[✘ 2gнєтєя4єνєя ✘]

بقعه سر قبر آقا در داخل بافت قدیمى تهران در ضلع جنوبى چهار راه مولوى انتهاى خیابان شهید مصطفى خمینى (سیروس سابق) در میان باغى تقریبا بزرگ و قدیمى قرار دارد

محوطه بقعه سرقبر آقا مدفن سیدابوالقاسم امام جمعه تهران در عهد محمدشاه و اوایل ناصرالدین شاه و آرامگاه خانوادگی خاندان اوست.

میرزا ابوالقاسم پسر میرمحسن و برادرزاده و داماد نخستین امام جمعه تهران میرمحمدمهدی است که پس از ساخت مسجدشاه توسط فتحعلی شاه به سال1236 قمری به دعوت وی به عنوان امام جمعه تهران از اصفهان به تهران آمد.

میرزا به سال 1263 قمری پس از فوت عمویش امام جمعه تهران شد و پس از فوت و دفن او دراوایل دوره ناصرالدین شاه در این محل با عمارت و گنبد مجلل مزارش به سر قبر آقا شهرت یافت.

این قبرستان که در زمان محمدشاه قاجار خارج از حصار شاه طهماسبی شهر تهران واقع شده و تا نقاط موسوم به چاله سیلابی و بازار پالان دوزها ادامه داشته با گسترش شهر تهران و ایجاد حصار جدید عهد ناصرالدین شاه به سال 1284 قمری به همراه محدوده بازار در داخل محدوده شهر قرار گرفت.

در دوره پهلوی با توجه به روند شهرسازی و توسعه شهر تهران بسیاری از بخش‌های اطراف گورستان تخریب و در زمین‌های آن باغ عمومی برای تفریح اهالی ساخته شد.

بقعه سر قبر آقا نیز در میان این باغ قرار گرفت و مجموعه باغ و بقعه را «باغ فردوس» نامیدند. دو خیابان به نام مولوی در شمال و صاحب جمع در شرق آن احداث شد.

تاریخ ساخت بنای سر قبر آقا به سال1270 قمری یعنی زمانی که میرزا ابوالقاسم امام جمعه تهران فوت می‌کند، برمیگردد، اما قدیمی‌ترین تاریخ مشاهده شده در بنا متعلق به سال1314 قمری است.

روی کتیبه دور گنبد قسمتی از آیه 35 سوره نور به چشم می‌خورد که عمل استاد محمد و کار دست استاد علی اکبر است. طرح کلى بقعه از بناهاى دوره قاجاریه و به شکل بناهاى چهار صُفه (ایوان)ای است که در ساخت آن به مربع مرکزى حالت 4 صفه داده‌اند و در 4 طرف آن فضاهایى ایجاد کرده‌اند.

بناى بقعه از لحاظ آینه‌کارى، گچبرى، گچکارى و رنگ‌آمیزى زمینه و طرح‌ها سنگ حجارى شده در نقاط مختلف کاشیکارى در انواع گوناگون بهره‌گیرى از چوب در نقاط مختلف بقعه و دیگر تزیینات در شمار بناهاى مهم تهران قرار دارد.

این بنا داراى پلان مستطیل شکل است و روى سکویى به ارتفاع یک متر از سطح محوطه اطراف خود قرار گرفته است. بناى اصلى در جهت شرقى ـ غربى احداث شده است و گنبد بزرگ آن بر فراز بخش میانى روى جرزها و پایه‌هاى بنا استوار شده است.

در نماى بیرونى بقعه 4 ایوان وجود دارد که در هر ضلع خودنمایى مى‌کند. این بنا دارای محوطه‌ای مستطیل شکل است و روی سکویی به ارتفاع یک متر از سطح محوطه اطراف خود قرار گرفته است.

بنای اصلی در جهت شرقی – غربی احداث شده و گنبد بزرگ آن بر فراز بخش میانی ، روی جرزها و پایه های بنا استوار گردیده؛ در نمای بیرونی بقعه چهار ایوان وجود دارد که در هر ضلع خودنمایی می‌کند.

دو در ورودی با طرح شش ضلعی نامنظم در دو جهت ایوان با چند پله ، ارتباط بنا را با محوطه برقرار می کند. در جبهه جنوبی، گچبری و حجاری بسیار پرکاری وجود دارد که در نوع خود بی نظیر است.

بقعه از 4 ایوان شرقی‌، غربی‌، شمالی و جنوبی تشکیل شده است‌. ایوان شمالی دارای تزیینات آینه کاری و گچ‌بری و اشکال هندسی است‌. ایوان شمالی پشتی (جنوبی‌) دارای آجر کاری است و از دو حجره تشکیل شده است‌.

ایوان غربی دارای گچ‌بری و مقرنس کاری است‌. ایوان شرقی نیز دارای طاق رومی و آجر کاری همراه کاشی کاری است‌. داخل ایوان‌ها و حرم جا به جا می‌توان شمایل آقا زین العابدین حسینی را دید.

حرم آینه کاری این بقعه با لاله‌های قرمز رنگ‌، روشنایی خاصی به این مکان بخشیده است‌. اتاق‌های مقرنس‌، رواق‌های زیبا، آینه کاری‌، گنبد و صندوق چوبی گره کاری شده و تزیینات مختلف بر جا مانده از دوره ناصرالدین شاه‌، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند.

مساحت تقریبی آرامگاه ۳۰۰۰۰ مترمربع است‌. در کنار مقبره سید زین‌العابدین‌، مقبره همسرش‌، ضیاءالسلطنه‌، نیز وجود دارد. در یکی از ایوان‌های این آرامگاه نیز شخصیت هایی چون ناظم الاطبا و سید مهدی امامی‌، از چهره‌های سیاسی دوران پهلوی دوم‌، مدفون هستند.