روحانی در مذاکرات مک‌فارلین: بود یا نبود؟

[tyjtfhdhr]

تاریخ ایرانی: انتشار فیلمی مستند دربارۀ زندگی سیاسی حسن روحانی، رئیس‌جمهوری با عنوان «من روحانی هستم» که از نقش او در مذاکره با رابرت مک‌فارلین، مشاور امنیت ملی ریگان سخن می‌گوید، ماجرای جنجالی سفر هیات آمریکایی به ایران در سال ۱۳۶۵ را بار دیگر بر سر زبان‌ها انداخته است. علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی از سازندگان این فیلم انتقاد کرده و گفته آن‌ها «به تاریخ دروغ می‌گویند». همزمان برخی روسای دانشگاه‌های کشور از اکران این فیلم جلوگیری کرده‌اند و صادق زیباکلام، استاد دانشگاه خواستار پخش این فیلم از تلویزیون شده است.



مک‌فارلین، مشاور عالی امنیت ملی در دولت رونالد ریگان بود که خرداد ماه ۱۳۶۵ به همراه گروهی از دیپلمات‌های آمریکایی، طی سفری مخفیانه با هویت جعلی ایرلندی به تهران آمد و تلاش کرد با استفاده از شرایط جنگ ایران و عراق و وعدۀ فروش موشک‌های هاک به ایران، باب گفت‌وگو با مقامات سیاسی ایرانی را بگشاید. او در این سفر دو هدف را دنبال می‌کرد؛ نخست درخواست میانجی‌گری ایران برای آزادی هفت گروگان آمریکایی در لبنان که آمریکا تصور می‌کرد در اختیار حزب‌الله لبنان هستند و دیگری فراهم آوردن فضایی مبتنی بر احترام، اعتماد و اطمینان متقابل برای ایجاد دورۀ جدیدی از روابط دوجانبه با افرادی که می‌پنداشت «مقامات میانه‌روی آینده ایران» خواهند بود. این سفر اما در نهایت با افشای سفر و محتوای مذاکرات و البته خودداری مقامات ارشد سیاسی ایران از دیدار با هیات آمریکایی ناکام ماند و به ماجرای «ایران‌گیت» مشهور شد.



اکنون ۲۸ سال پس از ماجرای مک‌فارلین، اشاره به نام حسن روحانی رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دوم به عنوان یکی از افراد حاضر در مذاکرات با هیات آمریکایی، واکنش‌هایی را برانگیخته است. در بخشی از این فیلم که توسط موسسه‌ای به نام «شفق‌مدیا» تهیه و از سوی مرکز مستندسازی «سفیر» پخش شده گفته می‌شود که «[در پاسخ به درخواست مک‌فارلین برای ملاقات با مقامات ایرانی] هاشمی رفسنجانی که در آن زمان رئیس مجلس است از حسن روحانی که در آن زمان یکی از نمایندگان فعال مجلس شورای اسلامی بود، می‌خواهد برای کنترل سلاح‌های همراه و ادارۀ مسائل سیاسی و مذاکرات همکاری کند.»





روحانی از مذاکره آگاه بود اما پای میز نرفت



این نخستین باری نیست که کسی مدعی «مشارکت» حسن روحانی در مذاکرات دوجانبه با هیات آمریکایی می‌شود. چند ماه قبل نشریۀ «فارین پالیسی» مدعی شده بود حسن روحانی در یکی از جلسات مذاکرات هیات آمریکایی که البته بدون حضور مک‌فارلین و به ریاست اولیور نورث برگزار شد، حضور داشته است. در این گزارش آمده بود: «حسن روحانی ۳۷ ساله و مشاور ارشد سیاست خارجی دولت ایران و رئیس‌جمهور آینده کشورش با هیاتی از مقامات کاخ سفید در طبقه آخر هتل هیلتون در تهران هم‌نشین شد. ۲۷ می ‌۱۹۸۶ بود و روحانی آمده بود تا پنهانی واسطه توافقی با آمریکایی‌ها شود.»



اما همچنان دربارۀ «حضور یا عدم حضور» حسن روحانی در مذاکره با مقامات آمریکایی روایت‌های متفاوتی وجود دارد. اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات سال ۶۵ می‌نویسد: «آقای [محسن] کنگرلو اطلاع داد که هواپیمای حامل قطعات گران‌قیمت آمریکایی – که با پاسپورت ایرلندی آمده‌اند و به نام ایرلندی هستند – در فضای تهران است. به آقای دکتر روحانی گفتم که برای کنترل قطعات و اداره مسائل سیاسی و مذاکرات همکاری کنند. افطار میهمان نخست‌وزیر بودیم. آقایان [محسن] کنگرلو [مشاور نخست‌وزیر] و [احمد] وحیدی [مسوول اطلاعات سپاه] آمدند. گزارش وضع هیات آمریکایی را دادند. یک چهارم قطعات هاک درخواستی را آورده‌اند. آقای مک‌فارلین مشاور ویژه ریگان و شخصیت‌های حساس دیگر آمریکا در هیات‌اند. برای سران کشور ما کلت و شیرینی هدیه آورده‌اند و خواهان ملاقات با سران‌اند.»



او می‌افزاید: «قرار شد هدیه را نپذیریم و ملاقات ندهیم و مذاکره را در سطح دکتر هادی و دکتر روحانی و مهدی‌نژاد مخفی نگه داریم و [مذاکرات] محدود به مساله گروگان‌های آمریکایی در لبنان و دادن قطعات هاک و چند قلم دیگر اسلحه [باشد]. آن‌ها بیشتر خواهان مذاکره در مسائل کلی و سیاسی‌اند. می‌خواهند یک نفر دائما در هواپیمای خودشان برای تماس با خارج از طریق ماهواره بماند. این را هم قبول نکردیم.»



هاشمی هیچ جا از خاطراتش اشاره‌ای به نشستن روحانی «پای میز مذاکره» نمی‌کند و تنها بر مخفی نگه داشتن مذاکرات میان چهار نفر که یکی از آن‌ها روحانی است، تصریح دارد. دلیل عدم مذاکرۀ روحانی هم روشن است؛ مخالفت امام با مذاکرۀ سران کشور با هیات آمریکایی. سایت شبکۀ ایران، وابسته به روزنامه ایران در تاریخ ۵ خرداد ۱۳۸۹، طی گزارشی که به «بازیگران ماجرای ایران‌گیت» می‌پرداخت و در خبرگزاری فارس هم بازنشر شد، با اشاره به همین مخالفت نوشته بود: «در سال ۱۳۶۵ حسن روحانی رئیس کمیسیون سیاست خارجی مجلس بود. وی در واقع به مانند اکنون دست راست هاشمی رفسنجانی در مذاکرات بود. با ورود مک‌فارلین به تهران، هاشمی رفسنجانی، روحانی را به عنوان مذاکره کننده معرفی می‌کند و در خاطراتش نیز بر این مسئله تأکید می‌کند اما نهی امام از ورود مقامات عالی‌رتبه به مذاکرات سبب شد تا روحانی در میز مذاکرات حضور نداشته باشد.»





لاریجانی: روحانی در قضیۀ مک‌فارلین نقشی نداشت



در چنین شرایطی است که فیلم مستند «من روحانی هستم» که جز ماجرای مک‌فارلین به چند موضوع تاریخی دیگر از جمله ماجرای مشهور ۹۹ نفر نیز اشاره دارد، زیر عنوان «مک‌فارلین» جنجالی می‌شود. علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی نخستین کسی بود که به طرح نام حسن روحانی به عنوان یکی از افراد دخیل در ماجرای مک‌فارلین واکنش نشان داد. او روز گذشته در دیدار با اعضای تشکل‌های بسیج کارگران با اشاره به مسائل مطرح شده در فیلم «من روحانی هستم» گفت: «این موضوعات خلاف واقع است، زیرا در این سی‌دی آقای روحانی را متهم کرده‌اند که در جریان مک‌فارلین حضور داشته، اما ایشان نقشی در این امور نداشتند و عاملان این جریان هم اکنون مشخص هستند.»



لاریجانی با بیان اینکه منتقدان روحانی «مشی مارکسیستی دارند» و «برای کوبیدن دولت دست به هر کاری می‌زنند» و «به تاریخ دروغ می‌گویند»، افزود: «دعوای داخلی برای مردم نان و آب و نیست. همه باید یکصدا و متحد باشیم، در غیر این صورت دود این تحرکات و اقدامات تنها به چشم طبقات ضعیف می‌رود، همچنین نمی‌توان با کلید آزادی بیان خلاف گفت.»





زیباکلام: تلویزیون «من روحانی هستم» را نمایش دهد



در واکنشی دیگر، صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران طی یادداشتی در روزنامۀ «اعتماد» با اشاره به مستند زندگی روحانی تصریح کرده است: «من بر خلاف خیلی‌ها به همه توصیه می‌کنم که فیلم «من روحانی هستم» را ببینند. اگر دستم می‌رسید و کاره‌ای بودم اتفاقا از صدا و سیما می‌خواستم که حتما این فیلم را پخش کند. در چندین نوبت هم پخش کند که همه آن را ببینند. می‌دانید چرا؟ چون اتفاقا این فیلم مستند بیش از آنکه ضایع‌کننده روحانی باشد، سقوط اخلاقی سازندگان و مخالفان آقای رئیس‌جمهور را به نمایش می‌گذارد.»



او همچنین با اشاره به ماجرای مک‌فارلین، از مذاکره با هیات آمریکایی در آن مقطع حمایت کرد و گفت: «آن حرکت اتفاقا می‌توانست به بزرگترین گام در جهت تامین منافع ملی کشور تبدیل شود. اما یک جریان تندرو آن را خرابکاری کرد و نهایتا همه تمهیداتی که تحت عنوان ماجرای مک‌فارلین شروع شده بود، متوقف ماند. کمترین فایده جریان مک‌فارلین این بود که خونی و جانی تازه در دفاع ضدهوایی ما که عملا به واسطه نداشتن قطعات و تجهیزات زمین‌گیر شده بود به وجود آورد. ده‌ها فروند هواپیمای جنگنده و بمب‌افکن عراقی‌ها در نتیجه تسهیلات ضدهوایی که به واسطه معامله با مک‌فارلین به دست ما رسیده بود، در عملیات بعدی در جنوب و غرب سرنگون شدند.»





سازندگان فیلم: مستند به خاطرات هاشمی و روحانی فیلم ساختیم



سازندگان «من روحانی هستم» اما در برابر اعتراضات می‌گویند این فیلم و به ویژه بخش‌های که جنجال‌برانگیز شده را مستند به منابع دست اول یعنی خاطرات حسن روحانی و اکبر هاشمی رفسنجانی ساخته‌اند.



معصومه نبوی، کارگردان این فیلم، در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر با بیان اینکه «این فیلم انتقادی نیست»، افزود: «برداشت ما این است که در این مستند بیشتر به نقاط قوت در زندگی آقای روحانی پرداخته شده که این نقاط قوت را کمتر کسانی می‌دانستند.»



او دربارۀ انگیزه‌های ساخت این فیلم گفت: «ایدۀ این فیلم از روزهای آخر خرداد ماه سال ۹۲ بعد از انتخابات ریاست جمهوری شکل گرفت. بعد از حماسۀ سیاسی مردم و انتخاب دکتر حسن روحانی، احساس کردیم خیلی‌ها رئیس‌جمهور را نمی‌شناسند و این عدم شناخت باعث سوءتفاهم‌هایی خواهد شد. در حالی که آقای حسن روحانی یک شخصیت انقلابی درون نظام هستند که در بسیاری از نقاط کلیدی انقلاب نقش‌آفرینی کرده‌اند و افکار عمومی‌ جامعه نیاز داشت تا ایشان را بشناسد. با این توجه شروع به تحقیق و نگارش «من روحانی هستم» کردیم...»



او همچنین با اشاره به ایرادات واردشده به بخش مربوط به مذاکرات مک‌فارلین افزود: «در مورد مک‌فارلین و شورای نظارت بر صدا و سیما به خاطرات آقای ‌هاشمی‌ رفسنجانی استناد شده است که رئیس‌جمهور از نزدیکان ایشان هستند.»





سفیر فیلم: هاشمی دربارۀ اظهارات لاریجانی اعلام موضع کند



همزمان با این اظهارات، سفیر فیلم، شرکت پخش‌کننده این فیلم نامه‌ای به هاشمی رفسنجانی ارسال کرده و از او خواسته در مورد اظهارات رئیس مجلس شورای اسلامی که به گفتۀ این گروه «در تضاد کامل با خاطرات اوست» اعلام موضع کند. در نامۀ سفیر فیلم آمده است: «با توجه به اینکه یکی از منابع اصلی و مهم این مستند، از جمله روایت مربوط به ماجرای مک‌فارلین، خاطرات منتشر شده جنابعالی است، خواهشمند است با عنایت به اشراف حضرتعالی به جزئیات این اتفاق، در رابطه با نظر جناب آقای دکتر لاریجانی که در تضاد کامل با خاطرات مکتوب سال ۱۳۶۵ شما در کتاب «اوج دفاع» به نظر می‌رسد، اظهارنظر فرمایید. با توجه به عرضه و اکران دانشگاهی این مستند از سوی سفیر فیلم، این مجموعه آماده است که پس از شفاف شدن مسائل مربوط به این ماجرای تاریخی، نسبت به اطلاع‌رسانی گسترده این موضوع اقدام نماید.»