همه چیز در مورد سوره حمد

[sasan1]

آهنگ سوره حمد

این سوره اساسا با سوره هاى دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنى دارد به خاطر اینکه سوره هاى دیگر همه بعنوان سخن خدا است ، اما این سوره از زبان بندگان است ، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است . آغاز این سوره با حمد و ستایش پروردگار شروع مى شود .و با ابراز ایمان به مبدأ و معاد (خداشناسى و ایمان به رستاخیز) ادامه مى یابد، و با تقاضاها و نیازهاى بندگان پایان مى گیرد. انسان آگاه و بیدار دل ، هنگامى که این سوره را مى خواند، احساس مى کند که بر بال و پر فرشتگان قرار گرفته و به آسمان صعود مى کند و در عالم روحانیت و معنویت لحظه به لحظه به خدا نزدیکتر مى شود . این نکته بسیار جالب است که اسلام بر خلاف بسیارى از مذاهب ساختگى یا تحریف شده که میان "خدا" و "خلق" واسطه ها قائل مى شوند به مردم دستور مى دهد که بدون هیچ واسطه با خدایشان ارتباط برقرار کنند! این سوره تبلورى است از همین ارتباط نزدیک و بى واسطه خدا با انسان ، و مخلوق با خالق ، در اینجا تنها او را مى بیند، با او سخن مى گوید، پیام او را با گوش جان مى شنود، حتى هیچ پیامبر مرسل و فرشته مقربى در این میان واسطه نیست و عجب اینکه این پیوند و ارتباط مستقیم خلق با خالق آغازگر قرآن مجید است . تلاوت سوره حمد به انسان ، روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله مى افکند


سوره حمد، اساس قرآن است

در حدیثى از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) مى خوانیم که "الحمد ام القرآن" و این به هنگامى بود که جابر بن عبدالله انصارى خدمت پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) رسید، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) به او فرمود:

الا اعلمک افضل سورة انزلها الله فى کتابه ؟ قال فقال له جابر بلى بابى انت و امى یا رسول الله ! علمنیها، فعلمه الحمد، ام الکتاب ؛ آیا برترین سوره اى را که خدا در کتابش نازل کرده به تو تعلیم کنم ، جابر عرض کرد آرى پدر و مادرم به فدایت باد، به من تعلیم کن ، پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) سوره حمد که ام الکتاب است به او آموخت سپس اضافه فرمود این سوره شفاى هر دردى است مگر مرگ.

و نیز از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) نقل شده که فرمود: "و الذى نفسى بیده ما انزل الله فى التوراة ، و لا فى الزبور، و لا فى القرآن مثلها هى ام الکتاب ؛ قسم به کسى که جان من به دست او است خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور، و نه حتى در قرآن ، مثل این سوره را نازل نکرده است ، و این ام الکتاب است .

دلیل این سخن با تأمل در محتواى این سوره روشن مى شود، چرا که این سوره در حقیقت فهرستى است از مجموع محتواى قرآن ، بخشى از آن توحید و شناخت صفات خدا است ، بخشى در زمینه معاد و رستاخیز سخن مى گوید و بخشى از هدایت و ضلالت که خط فاصل مؤ منان و کافران است سخن مى گوید، و نیز در آن اشاره اى است به حاکمیت مطلق پروردگار و مقام ربوبیت و نعمت هاى بى پایانش که به دو بخش عمومى و خصوصى (بخش رحمانیت و رحیمیت ) تقسیم مى گردد، و همچنین اشاره به مسأله عبادت و بندگى و اختصاص آن به ذات پاک او شده است .

در حقیقت هم بیانگر توحید ذات است ، هم توحید صفات ، هم توحید افعال ، و هم توحید عبادت .

و به تعبیر دیگر این سوره مراحل سه گانه ایمان : اعتقاد به قلب ، اقرار به زبان ، و عمل به ارکان را در بر دارد، و مى دانیم "ام" به معنى اساس و ریشه است .

سوره حمد افتخار بزرگ پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم )

جالب اینکه در آیات قرآن سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) معرفى شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است ، آنجا که مى فرماید: «وَلَقَدْ آتَیْنَاكَ سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِی وَالْقُرْآنَ الْعَظِیمَ » ؛ ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم. 2

قرآن با تمام عظمتش در اینجا در برابر سوره حمد قرار گرفته است ، نزول دوباره آن نیز به خاطر اهمیت فوق العاده آن است .

همین مضمون در حدیثى از امیر مؤ منان على (علیه السلام ) از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) نقل شده است که فرمود: ان الله تعالى افرد الامتنان على بفاتحة الکتاب و جعلها بازاء القرآن العظیم و ان فاتحة الکتاب اشرف ما فى کنوز العرش ؛ خداوند بزرگ به خاطر دادن سوره حمد بالخصوص بر من منت نهاده و آنرا در برابر قرآن عظیم قرار داده ، و سوره حمد با ارزشترین ذخائر گنج هاى عرش خدا است !.



تأکید بر تلاوت این سوره

با توجه به بحث هاى فوق که تنها بیان گوشه اى از فضیلت سوره حمد بود روشن که چرا در احادیث اسلامى در منابع شیعه و سنى این همه تأکید بر تلاوت آن شده است ، تلاوت آن به انسان ، روح و ایمان مى بخشد، او را به خدا نزدیک مى کند، صفاى دل و روحانیت مى آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون مى سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله مى افکند.



فضیلت سوره حمد :

ابی بن کعب روایت میکند از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) که گفت : هر که این سوره را بخواند مثل اینست که تورات و زبور و انجیل را خوانده است و به هر حرفی درجه ای در بهشتش بدهند و گفت این سوره پادزهر هر زهری است و شفای هر درد و آفتی. و از دیگر فضایل این سوره آن باشد که هیچ نمازی بدون قرائت آن درست نیست .

روایات زیادی داریم که در مورد دردهای مختلف به تعداد خاص سوره حمد قرائت شود البته که بهبودی حاصل آید .

رسول اکرم ‌در می‌فرماید: هر مسلمانی سوره حمد را بخواند، پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه‌ای فرستاده است‌. در روایت دیگری آمده است‌: "گویا همه قرآن را خوانده است‌." 3

رسول اكرم، صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، فرمود: هركس سوره ی فاتحة الكتاب را بخواند، به او چنان پاداش می‏دهند كه گوئی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مرد و زن مؤمن صدقه داده است. مجمع البیان، ج 1، ص 14

رسول اكرم، صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، فرمود: قسم به كسی كه جانم در دست اوست، در تورات و انجیل و زبور و حتّی در خود قرآن، مانند این سوره وجود ندارد. این سوره، امّ الكتاب و سبع مثانی است. بین خدا و بنده‏اش تقسیم شده است بخش نخست سوره ی مباركه ی حمد تا مالك یوم الدین در باره ی خداوند سبحان است. ایاك نعبد و ایاك نستعین در رابطه با مقام عبودیّت محض بنده است، بعد از آن تا پایان سوره، درخواستهای بنده از حضرت حقّ می‏باشد، كه اگر بنده، حقّ دو بخش نخست را بجا آورده باشد، به او عطا می‏شود.- و بنده هرچه بخواهد به او عطا می‏شود.- مجمع البیان، ج 1، ص 15.

حضرت رضا، علیه السّلام، فرمود: اگر از من سؤال شود كه چرا خداوند دستور داده كه در همه ی نمازها، سوره ی حمد، خوانده شود؟ در پاسخ می‏گویم: برای اینكه قرآن متروك نشود، همواره نمازگزاران با قرآن ارتباط داشته باشند و آن را از یاد نبرند و انتخاب سوره ی حمد از این جهت است كه همه ی معارف و مفاهیم قرآن در آن جمع است...- علل الشرایع، ج 1، ص 247 - بحار الانوار، ج 85، ص 248.

نام های سوره حمد:

قرآن كريم اسماء و صفات فراواني دارد و سوره حمد نيز كه "امّ القرآن" و مشتمل بر عصاره معارف قرآني است، به همين مناسبت داراي نامها و القاب بسياري است. نامهاي معروف اين سوره عبارت است از: امّ الكتاب، فاتحة الكتاب، السبع المثاني و حمد، و نامهاي غير مشهور آن، فاتحة القرآن، القرآن العظيم، الوافية، الكافية، الشافية، الشفاء، الصلاة، الدّعاء، الاساس، الشكر، الكنز، النّور، السؤال، تعليم المسألة، المناجاة، التفويض، (سورة) الحمد الاُولي والحمد القُصري است.

هركس سوره ی فاتحة الكتاب را بخواند، به او چنان پاداش می‏دهند كه گوئی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مرد و زن مؤمن صدقه داده است.

امام صادق، علیه السّلام، فرمود: اسم اعظم خداوند در سوره ی فاتحة الكتاب مندرج است.- شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 132.
امام باقر، علیه السّلام، فرمود: بیماری را كه سوره ی حمد شفا ندهد دیگر درمان‏پذیر نخواهد بود.- اصول كافی، ج 2، ص 458.
امام صادق، علیه السّلام، فرمود: اگر سوره ی حمد را هفتاد بار بر مرده‏ای بخوانید و زنده شود، جای شگفت، نخواهد بود.- مكارم الاخلاق، ص 42
علاّمه حسن زاده ی آملی می‏گوید: در عالم رؤیا به این محروم گفتند: هرچه می‏خواهی از سوره ی فاتحه بخواه.- هزار و یك نكته، ص 190، ش 375.
آیت اللَّه كشمیری می‏فرمود: قرائت یك حمد و یازده سوره ی توحید و هدیه ی آن به ارواح مؤمنین بسیار مؤثر است.- اسوه ی عارفان، ص 199.

پی نوشت ها :
1- وسائل الشیعه، ج1، ص80، باب18 .
2- سوره حجر آیه 87.
3- مجمع البیان‌، شیخ طبرسی‌; ج 1، نشر دار الفکر.