زنبور گزیدگی؛ از واکنش‌های آلرژیک تا مرگ!

[♱ ᴠɪᴄᴛᴏʀ ♱]

یک متخصص طب اورژانس ضمن اشاره به علائم و نشانه‌های خطرناک زنبور گزیدگی، درباره نحوه درمان آن توضیح داد.

دکتر غلامرضا معصومی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به خطرات ناشی از زنبور گزیدگی، گفت: سم زنبور باعث آسیب به بدن انسان می‌شود. این آسیب اکثراً محدود به ناحیه نزدیک گزش بوده و درمواردی باعث عوارض سیستمیک و خطرناک می‌شود که حتی می‌تواند تهدیدکننده حیات فرد باشد. واکنش‌های حساسیتی و آلرژیک از جمله این موارد است.
وی درباره چگونگی واکنش‌های آلرژیک یا حساسیتی، افزود: این حالت باعث اکثر موارد مرگ و مشکلات وخیم ناشی از زنبور گزیدگی می‌شود و در افرادی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی آنها به زهر زنبور حساس بوده و پس از گزش توسط زنبور، بدن آنها واکنش شدیدی را از خود نشان می‌دهد. این افراد مکرراً واکنش‌های حساسیتی را در گزش توسط نوع خاصی از حشرات در گذشته گزارش می‌دهند.
معصومی با بیان اینکه سالانه حداقل ۱۰۰ مورد مرگ ناشی از واکنش‌های حساسیتی گزش حشرات در آمریکا رخ می‌دهد و این در حالیست که میزان مرگ ناشی از مار گزیدگی در سال کمتر از ۱۰ مورد است، ادامه داد: واکنش‌های مرگبار حساسیتی اغلب در کسانی رخ می‌دهند که سابقه قبلی حساسیت به نیش حشره‌ای خاص را داشته‌اند. اگرچه گزش‌های چندگانه خطر بیشتری برای واکنش‌های آلرژیک تهدیدکننده حیات دارند، اما واکنش مرگبار آلرژیک و مرگ حتی با یک گزش زنبور در شخصی که هیچ سابقه قبلی واکنش حساسیتی ندارد نیز می‌تواند رخ دهد.
این متخصص طب اورژانس با بیان اینکه اکثر واکنش‌های حساسیتی خطرناک و مرگبار و همچنین اکثر موارد مرگ، در ساعت اول پس از گزش رخ می‌دهد، اظهار کرد: بر همین  است که مراقبت‌های فردی و سریع پزشکی در فرد مشکوک به واکنش‌های حساسیتی، یک امر حیاتی است. در موارد نادری هم واکنش‌های مرگبار و کشنده در چهار ساعت اول پس از گزش اتفاق نمی‌افتند و با تاخیر خود را نشان می‌دهند. بنابراین در هر صورت باید بیمار تحت مراقبت قرار گیرد.
معصومی در تشریح اثرات سیستمیک یا عمومی بدن در اثر گزش نیز گفت: در افراد غیر حساس به نیش زنبور، گرچه گزش زنبور دردناک است، اما باعث مسأله جدی نمی‌شود. البته در همین افراد نیز گزش‌های چندگانه و زیاد باعث عوارض شدیدی مثل تخریب ماهیچه‌ای و یا نارسائی کلیوی و حتی در موارد نادر باعث مرگ می‌شود.
وی تاکید کرد که عوارض شدید گزش خصوصاً در کودکان، افراد سالمند و بیمارانی که ضعیف هستند، بیشتر دیده می‌شود. این عوارض می‌توانند در چند ساعت اول پس از گزش دیده شوند و یا با چند روز تأخیر پس از گزش ایجاد شوند. توجه داشته باشید حتی یک گزش در ناحیه دهان یا گلو خصوصاً در بچه‌ها می‌تواند ورمی ایجاد کند که باعث انسداد راه هوایی شود.
وی با بیان اینکه شدت علائم زنبور گزیدگی به چند عامل بستگی دارد که شامل نوع زنبور، محل گزش، تعداد گزش و حساسیت فرد گزیده شده به سم حشره است، گفت: مشکلات پزشکی ناشی از زنبور گزیدگی به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شوند؛ اول واکنش‌های موضعی که ناحیه نزدیک به محل گزش را درگیر می‌کنند و دوم واکنش‌های حساسیتی و غیر موضعی. در دسته اول علائمی چون درد، قرمزی، تورم، خارش در محل گزش دیده می‌شود و گاهی واکنش‌های بزرگی در طول ۱۲تا ۳۶ ساعت پس از گزش اتفاق می‌افتند. همچنین عفونت باکتریایی پوست گرچه شایع است، اما در طول ۱۲ تا ۳۶ ساعت اول پس از گزش و گاهی حتی پس از چند روز اتفاق می‌افتد.
معصومی ادامه داد: در دسته دوم مشکلات پزشکی گزش، قسمت‌های مختلف بدن را که دور از محل گزش قرار دارند، گرفتار می کنند. در این زمان بیمار به علائمی چون کهیر، ورم در ناحیه گلو و دهان یا هر دو، تنفس مشکل و صدادار، تهوع و استفراغ، اضطراب، درد در قفسه سینه، کاهش فشار خون، ضعف و بی‌حالی دچار می‌شوند و حتی ممکن است در موارد شدید گزش منجر به کاهش هوشیاری، تنفس بسیار مشکل و حتی مرگ شود.
معصومی تاکید کرد: اکثر موارد زنبورزدگی در منزل درمان می‌شوند و فقط بعضی از آنها نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند که این موارد شامل وجود یک واکنش موضعی بزرگ، وجود شواهد عفونت مانند افزایش درد، ورم، قرمزی و خروج چرک از محل و یا تب در محل گزش، ادامه یافتن علائم برای بیش از یک تا دو روز و ‌شک به واکنش‌های خطرناک حساسیتی. در این صورت باید سریعاً با اورژانس تماس گرفت تا فرد به مرکز اورژانس برده شود. باید توجه کرد که خود فرد نباید با وسیله نقلیه خود به طرف مرکز اورژانس رود. زیرا اگر مبتلا به واکنش‌های حساسیتی باشد، ممکن است دچار کاهش هوشیاری شده و باعث تصادف شود.
این متخصص طب اورژانس در ادامه صحبت‌هایش گفت: علائمی هم وجود دارند که در صورت مشاهده آن‌ها باید به بروز واکنش‌های حساسیتی شک کرد. این علائم شامل تنفس مشکل، اختلال در تکلم، التهاب دهان یا حلق، بثورات و لکه‌های جوش مانند در سراسر بدن و کاهش سطح هوشیاری و غش کردن هستند. همچنین اگر بیش از ۱۰ تا ۲۰ گزش خصوصاً توسط زنبورهای معمولی یا گزش در بچه‌ها و یا سالمندان و یا بیمارانی که دچار یک بیماری زمینه‌ای دیگری بوده رخ داده باشد، اگر گزش در دهان یا حلق خصوصاً در کودکان رخ دهد و یا بیش از یک گزش در در این نواحی باشد، اگر گزش مستقیماً کره چشم را درگیر کند، ‌اگر بیمار گزیده شده توسط همان حشره‌ای که قبلاً گزیده شده واکنش حساسیتی داده، مجدداً گزیده شود، حتی اگر در گزش فعلی علائم حساسیتی نداشته باشد، بهتر است این بیمار در مرکز اورژانس درمان شود، زیرا ممکن است این افراد به طور ناگهانی به طرف واکنش‌های حساسیتی شدید سوق پیدا کنند.
معصومی با اشاره به نحوه درمان زنبورگزیدگی نیز گفت: در درمان زنبور گزیدگی توجه به این نکته ضروری است که هیچ پادزهر اختصاصی برای سم زنبور وجود ندارد و درمان بستگی به شدت علائم بیمار دارد. قسمت اصلی درمان، مقابله با واکنش‌های حساسیتی و آلرژیک ناشی از گزش است. حال  اگر این درمان‌ها به موقع صورت گیرند، در بسیاری از موارد قادر به کنترل این واکنش‌های حساسیتی خواهند بود.
وی درباره نحوه درمان گزیدگی در منزل، گفت: بسیاری از گزش‌های ساده در یک بیمار غیرحساس، به چیزی بیشتر از مراقبت‌های اولیه در خانه نیاز ندارند. با استفاده از لباس مناسب و استفاده از اسپری‌های دافع حشرات و کلاً در صورت امکان اجتناب از رفتن به این مناطق می‌توان از گزش‌های بیشتر جلوگیری کرد.
معصومی ادامه داد: در صورت گزش در منزل بلافاصله نیش حشره (خصوصاً در مورد زنبور عسل که معمولاً در پوست باقی می‌ماند) را بیرون آورید. زیرا این نیش که به کیسه حاوی سم حیوان متصل است تا مدتی پس از گزش با انقباضات خود به تزریق سم زنبور به داخل بدن فرد ادامه می‌دهد و یک روش در آوردن آن، خاراندن محل گزش بوسیله یک کارت اعتباری است. البته اصل مهم در آوردن سریع نیش از بدن بوده و روش آن از اهمیت کمتری برخوردار است.
وی ادامه داد: در عین حال محل گزش را با آب و صابون شسته و روی آن را با پماد آنتی بیوتیک بپوشانید. قراردادن یخ روی محل گزش می‌تواند باعث تخفیف درد شود که می‌توان در هر ساعت، ۲۰ دقیقه از یخ استفاده کرد. البته باید بین محل گزش و یخ یک پارچه تمیز قرار داد تا از سرمازدگی پوست اجتناب شود. در صورت نیاز از یک آنتی‌هیستامین برای رفع خارش استفاده کنید. اگر بیش از ۱۰ سال از تزریق واکسن یادآور کزاز شما گذشته است با پزشک خود در مورد تجویز واکسن مشورت کنید.
معصومی با بیان اینکه در اکثر موارد زنبور گزیدگی همین توصیه‌ها کفایت می‌کند، گفت: البته اگر واکنش‌های خطرناک مشاهده شد، اقدامات پزشکی پیشرفته‌تری مورد نیاز است. اگر شخصی که توسط زنبور گزیده شده، قبلاً نیز در اثر گزش زنبور دچار واکنش‌های خطرناک حساسیتی شده است، باید سریعاً از یک آنتی هیستامین استفاده کند.