سود بالای قاچاق سوخت به همسایگان

[Mαяѕє]

 یكی از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های كشورهای در حال توسعه فساد مالی ناشی از اقتصاد زیرزمینی و مصداق بارز آن قاچاق است.

كشور ما نیز به عنوان یك كشور در حال توسعه، اخیراً با نوع جدیدی از قاچاق كالا در حوزه فرآورده‌های سوختی مواجه گشته است، خطرات ناشی از قاچاق بی‌رویه این فرآورده نفتی ضمن تهدید اقتصاد ملی و ایجاد بحران در نظامهای اجتماعی، مالی و ... زمینه بروز خطرات امنیتی را نیز فراهم نموده است.

 

با توجه به تفاوت باور نکردنی قیمت بنزین و گازوئیل در بین ایران و برخی کشورهای همسایه، قاچاق سوخت از ایران دارای چنان جذابیتهایی برای قاچاقچیان است که با وجود قوانین موجود مبارزه با قاچاق و وضع جریمه‌ای معادل سه برابر ارزش محموله، قاچاقچی اگر از هر ٣ محموله قاچاق سوخت تنها یک محموله را سالم به مقصد برساند بازهم این کار به قدری سودآور است که به او قدرت تحمل این ریسک را می‌دهد.

 

به گزارش وزارت نفت، صندوق بین‌المللی پول کل یارانه انرژی پرداختی در جهان را طی سال 2015، 3/5 تریلیون دلار (معادل 50/6 درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان) پیش‌بینی و تأکید کرده که پرداخت یارانه برای مصرف انرژی موجب بروز مشکلات سلامت شهروندان و آلودگی هوا می‌شود.
 
 قاچاق
این رقم احتمالاً از کل هزینه‌های بهداشتی و درمانی کشورهای جهان که در سال ٢0١٣ توسط سازمان بهداشت جهانی برآورد شده است (6 درصد تولید ناخالص داخلی) فراتر می‌رود.در ایران هم برابر قانون هدفمندی یارانه‌ها که در سال ٨٩ در مجلس تصویب شد، قرار بر این است که از محل اصلاح قیمت حاملهای انرژی و افزایش آن، دولت منابعی را کسب و این منابع را در راستای افزایش رفاه و تامین اجتماعی و توسعه اقتصادی کشور هزینه کند.البته در اینجا بحث بر سر 4٨ هزار میلیارد تومان یارانه ای که در سال به اقتصاد کشور تزریق می‌شود و خود عاملی برای رشد نقدینگی و تورم است، نیست؛ بلکه موضوع بحث، تفاوت عملکرد کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه در مقوله ای به نام یارانه انرژی است.

 

ناگفته نماند که یکی از عوامل موثر در افزایش حجم یارانه انرژی در کشوری مثل ایران، پایین بودن بهره وری انرژی به دلیل رعایت نکردن استانداردهاست که منجر به بالا بودن شدت انرژی شده است.همچنین به این نکته باید افت شدید ارزش پول ملی را در سالهای پایانی دولت دهم اضافه کنیم که منجر به افزایش چند پله ای و یکباره فاصله میان قیمت‌های ریالی انرژی در داخل و خارج از ایران شد که بحث آن را به فرصتی دیگر وامی گذاریم.بنزین و نفت گازی که در سراسر جهان داد و ستد می‌شود، دارای قیمت تجاری مشابهی در سطح بین المللی است، اما قیمت پرداخت شده توسط مصرف‌کننده نهایی تا حد زیادی منعکس کننده سیاست‌های قیمت‌گذاری ملی است.در برخی مناطق از جمله اروپا، شاهد تحمیل مالیات‌های بالا و در کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و عربستان شاهد پرداخت یارانه‌های بالا به مصرف‌کنندگان سوخت هستیم.

 ایران، دارنده چهارمین بنزین ارزان دنیا
بنزین ایران با وجود افزایش اخیر قیمت‌ها،‌ همچنان جزو ارزان ترین‌های دنیاست و تنها در ونزوئلا، عربستان و کویت بنزین با قیمت ارزان‌تری نسبت به ایران عرضه می‌شود. تسنیم نوشت؛ با افزایش 300 تومانی قیمت بنزین در ایران بهای هر گالن بنزین در این کشور به 3780 تومان یعنی 1.147 دلار رسیده است که بر این اساس ایران از نظر عرضه بنزین ارزان در جایگاه چهارم جهان قرار گرفته است.هر گالن برابر با 3.785 لیتر است.

 

بر اساس محاسبات انجام شده ارزان ترین بنزین دنیا در ونزوئلا عرضه می‌شود. قیمت هر گالن بنزین در این کشور تنها 0.04 دلار است. پر کردن باک خودرو در این کشور ارزان تر از خرید یک فنجان قهوه تمام می‌شود .عربستان‌سعودی در جایگاه دوم از این نظر قرار دارد. قیمت هر گالن بنزین در این کشور 45/0 دلار محاسبه شده است. عربستان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت عضو اوپک، یارانه زیادی بابت بدون تغییر ماندن قیمت بنزین پرداخت می‌کند.کویت در جایگاه سوم عرضه بنزین ارزان قرار دارد و هزینه خرید یک گالن بنزین در این کشور 0.79 دلار برآورد شده است. درآمدهای نفتی تقریبا نیمی از تولید ناخالص داخلی کویت و 95 درصد صادرات و درآمد دولت این کشور را تشکیل می‌دهد.

 عوامل قیمت‌گذاری
استفاده و قیمتگذاری بنزین و نفت گاز (دیزل) در هر کشور و منطقه از عواملی مانند قیمت جهانی نفت خام، هزینه‌های فرآوری و توزیع، تقاضای محلی، ارزش پول ملی، مالیات وضع شده و در دسترس بودن منابع (عرضه) تاثیر می‌پذیرد.

 

در این میان، کشورهای عمدتا توسعه‌یافته تقریبا بالاترین نرخها را در استفاده بنزین و نفت گاز به ازای هر فرد نسبت به دیگر کشورها دارا هستند و این به معنای درآمدهای بیشتر برای آنها از محل مالیات بر بنزین و نفت گاز (دیزل) است.به طور مثال، در سال ٢0١٢ هزینه نفت خام 6٢ درصد، هزینه تصفیه ١٢ درصد، مالیات‌ها و توزیع ١٢ درصد و بازاریابی ١4 درصد از قیمت نهایی یک گالن بنزین را در ایالات متحده به خود اختصاص داده است.

 

در این سال، در کشور ترکیه سهم مالیات در قیمت بنزین ٧٢ درصد بود که در مقام مقایسه با سهم مالیات در قیمت بنزین در آلمان (6٢ درصد)، ایتالیا (5٧ درصد)، ژاپن (60 درصد)، کانادا (٢5 درصد) و ایالات متحده (١٢ درصد) رقم بالاتری را به خود اختصاص داده است.در هند نیز مالیات دولت مرکزی و ایالتی تقریبا نیمی از قیمت بنزین فروش رفته در پمپ‌های بنزین را تشکیل می‌دهد. مجموع مالیاتهای دولت مرکزی (٢4 تا ٢6 درصد) به همراه دیگر مالیات‌ها در نهایت حدود 50 درصد از قیمت نهایی بنزین فروخته شده از سوی پمپ‌های بنزین را به مشتریان در بر می‌گیرد.

 

کسب درآمد کشورهای یادشده از محل فروش فرآورده‌های نفتی و با هدف تامین اعتبارات بودجه ای دولت در حالی است که تعداد دیگری از کشورهای جهان به بنزین و دیگر فرآورده‌های نفتی یارانه پرداخت می‌کنند.در این گونه کشورها که عمدتا صادرکننده نفت هستند، یارانه‌ها، هزینه‌های حمل و نقل و قیمت کالاها را ارزانتر می‌کند اما بهره وری مصرف سوخت را به شدت پایین و قاچاق سوخت و شدت انرژی را به شدت بالا می‌برد.

 

به طور مثال، هم اکنون پرداخت یارانه انرژی و پایین بودن قیمت سوخت در ایران، علاوه بر بار مالی 4٨ هزار میلیارد تومانی برای دولت، آسیب‌های زیست محیطی غیرقابل جبرانی را در پی داشته و موجب شدت گرفتن قاچاق سوخت شده است.قیمت سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه در حدی است که با وجود ریسک بالای قاچاق، باز هم قاچاقچیان نمی توانند از سود این کار چشم‌پوشی کنند و بیشتر آحاد متوسط جامعه به بالا هم تمایل چندانی به استفاده از وسایل نقلیه عمومی ندارند.

 

علاوه بر این، قیمت پایین انرژی از جمله اصلی ترین مشوق‌هایی است که در طی سالیان گذشته استفاده از کالاهای انرژی بر را در ایران رونق داده و هم اکنون بخش بزرگی از تولیدات نفت و گاز ایران را می‌بلعد.قیمت بنزین و دیزل در ایران و کشورهای همسایه‌ای که عمده‌ترین قاچاق سوخت به این کشورها صورت می‌گیرد، نشانگر برخی دلایل آشکار قاچاق سوخت است که به همراه عوامل پنهان، هر روز شرایط را برای متولیان اداره امور کشور سخت و سخت تر می‌کند.در این زمینه نگاهی هر چندکوتاه به تفاوت قیمت‌ها در ایران و برخی کشورهای همسایه گویای همه چیز است!.

 قیمت بنزین و دیزل در ایران
در ٢5 مه ٢0١5، پس از افزایش قیمت‌ها در ایران، قیمت هر لیتر بنزین 30/0 دلار (١000 تومان با دلار ٣٣00 تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل آزاد (گازوئیل) حدود 18/0 دلار (600 تومان با دلار ٣٣00 تومانی آزاد) و قیمت هر لیتر دیزل سهمیه‌ای حدود 09/0دلار (٣00 تومان با دلار ٣٣00 تومانی آزاد) گزارش شده است.

 قیمت بنزین و دیزل در عراق
در ٢5 مه ٢0١5، قیمت هر لیتر بنزین در عراق 0.63 دلار (٢0٧٩ تومان با دلار ٣٣00 تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوئیل) حدود 0.6٢ دلار (٢046 تومان با دلار ٣٣00 تومانی) گزارش شده است.براین اساس، قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به عراق حدود 33/0 دلار (١0٨٩ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوئیل) بالغ بر 0.44 دلار (١45٢ تومان) سود در بردارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده‌پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١00 لیتر بنزین به مدت ٣0 روز در ماه، حدود ٣ میلیون و ٢00 هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود 4 میلیون و ٣00 هزار تومان سود به جیب می‌زند!.

 قیمت بنزین و دیزل در ترکیه
در ٢5 مه ٢0١5، قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه ١,٨١ دلار (5٩٧٣ تومان با دلار ٣٣00 تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوئیل) حدود 54/1 دلار (50٨٢ تومان با دلار ٣٣00 تومانی) گزارش شده است.براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به ترکیه حدود 51/1 دلار ( 4٩٨٣ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوئیل) بالغ بر 36/1 دلار ( 44٨٨ تومان) برای قاچاقچیان سود دربر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده‌پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١00 لیتر بنزین به مدت ٣0 روز در ماه، حدود ١4 میلیون و ٩00 هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ١٣ میلیون و 500 هزار تومان سود به جیب می‌زند!.

 قیمت بنزین و دیزل در پاکستان
در ٢5 مه ٢0١5، قیمت هر لیتر بنزین در پاکستان 0.84دلار ( ٢٧٧٢ تومان با دلار ٣٣00 تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوئیل) حدود 82/0 دلار ( ٢٧06 تومان با دلار ٣٣00 تومانی) گزارش شده است.براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به پاکستان حدود 54/0 دلار (١٧٨٢ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوئیل) بالغ بر 0.64 دلار (٢١١٢ تومان) سود دربر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده‌پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١00 لیتر بنزین به مدت ٣0 روز در ماه، حدود 5 میلیون و ٣00 هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود 6 میلیون و ٣00 هزار تومان سود به جیب می‌زند!.چنانکه ملاحظه می‌کنیم، با توجه به تفاوت باورنکردنی قیمت بنزین و دیزل (گازوئیل) در بین ایران و برخی کشورهای همسایه، قاچاق سوخت از ایران دارای چنان جذابیتهایی برای قاچاقچیان است که با وجود قوانین موجود مبارزه با قاچاق، یعنی ضبط اصل محموله به نفع دولت و وضع جریمه ای معادل سه برابر ارزش محموله، قاچاقچی اگر از هر ٣ محموله قاچاق سوخت تنها یک محموله را سالم به مقصد برساند بازهم این کار به قدری سودآور است که به او قدرت تحمل این ریسک را می‌دهد.

 

به نظر می‌رسد راه حل موثر برای مبارزه با این معضل، تعدیل قیمتهای داخلی سوخت و متناسب کردن آن با نرخ‌های بین‌المللی با هدف کاهش حاشیه سود قاچاق سوخت باشد.در غیر این صورت تفاوت قیمت‌های سوخت بین ایران و کشورهای همسایه، ضمن رونق دادن به بازار قاچاق از ایجاد انگیزه لازم برای کارآفرینی در حوزه‌های تولید بویژه در مناطق مرزی جلوگیری خواهد کرد و در عین حال سهم قابل‌توجهی از سود حاصل تجارت سوخت از جیب بیت‌المال به جیب عده‌ای سودجو سرازیر خواهد کرد.