جایگاه زنان در حکومت اسلامی

[ИĪИĴΛ ИĪƓĤƬ☛]

در دوره ای که فرهنگ غربی بر تمام نقاط جهان سیطره یافته و منادیان آزادی و حمایت از حقوق زن، با تعبیر نادرست از واژه "آزادی"، آزادی حقیقی زنان و ارزشهای والای انسانی آنها را نادیده انگاشته، آنها را به بندگی هوی ها و هوسهای خود گرفته اند، بازخوانی اندیشه رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) درباره جایگاه زن، خالی از لطف نیست.

به طور کلی شأن و مقام و شخصیت انسانها و حقوق آزادی های آنان، دارای ساختاری است که تعالیم اسلام و احکام نورانی قرآن کریم، چارچوب آن را فراهم آورده اند. خارج از این مرزهای مقدس، شأن انسانی آدمیان ملعبه هوی و هوسهای افرادی دیگر از نوع خودشان بوده و مفهوم و محتوای اصیلی نخواهد داشت. در نگاه حضرت امام (ره)، "زن" دارای شخصیت و مقامی قرآنی است و نباید خارج از این ظرف، ملاکها و ارزشهای دیگر را پذیرا شود. شاخصه های انسانی قرآن، علم و تقوی هستند. اینها معیارهایی الهی هستند که در رأس تعالیم همه مکاتب الهی قرار داشته و قرآن کریم و پیامبر اکرم (ص) نیز بر آن تصریح و تاکید داشته اند. شاخصه های علم و تقوی زن و مرد را مشمول خود قرار داده اند و در پیشگاه حضرت احدیت هیچ یک را بر دیگری مزیتی نیست. زن و مرد مسلمان در انجام وظیفه و تکلیف الهی مساوی و از حیث مسئولیت پذیری نیز برابر هستند.

زن در اندیشه امام (ره) چنان جایگاهی دارد که "مبدأ همه سعادتها" نامیده می شود: "زن، انسان است آن هم یک انسان بزرگ، زن مربی جامعه است. از دامن زن انسانها پیدا می شوند. مرحله اول مرد و زنِ صحیح، از دامن زن است. مربی انسانها زن است. سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است. زن با تربیت صحیح خودش، انسان درست می کند و با تربیت صحیح خودش کشور را آباد می کند. مبدأ همه سعادتها از دامن زن بلند می شود. زن مبدأ همه سعادتها باید باشد"(۱). در اندیشه ایشان، زن مهمترین عنصر جامعه است؛ به گونه ای که صلاح و فساد جامعه منوط به صلاح و فساد زنان آن جامعه می باشد "نقش زن در عاَلم از ویژگیهای خاصی برخوردار است. صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد. زن یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتش یک جامعه، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزش های والای انسانی کشیده شوند"(۲). در بیان دیگری ایشان، وظیفه زنان را "انسان سازی" بیان کرده و از انسان سازی آنان در کنار "انسان سازی قرآنی" یاد می کنند: "وظیفه زنها انسان سازی است. در این نهضت زنان حق بیشتری از مردان دارند. زنان، مردان شجاع را در دامان خود بزرگ می کنند. قرآن کریم انسان ساز است و زنان نیز انسان ساز. اگر زنان انسان ساز از ملتها گرفته بشود، ملتها به شکست و انحطاط مبدّل خواهند شد، شکست خواهند خورد، منحط خواهند شد. زنها هستند که ملتها را تقویت می کنند"(۳).

حضرت امام خمینی (ره) در مقام رهبری انقلاب اسلامی، ساماندهی نیروها را حول تلاش برای احیای ارزشهای اسلامی تبیین و عملی می ساختند. در این میان زنان به جهت نقشی که در خانواده عهده دار هستند، در بیان و کلام امام، جایگاهی ویژه دارند: "نقش زنان در عالم از ویژگی های خاصی برخوردار است. صلاح و فساد یک جامعه از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد. زن یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتشان یک جامعه بلکه جامعه ها به استقامت و ارزشهای والای انسانی کشیده شوند، می تواند به عکس آن باشد"(۴). تحقق چنین هدفی بدون حضور اجتماعی سیاسی زنان ممکن نیست. لذا از همان ابتدا نقش قدرت ساز زنان در داخل و خارج از خانواده مورد تایید قرار گرفت. تاییدات مذکور زمینه ساز جایگاه متفاوت زنان در نظام جمهوری اسلامی در مقایسه با رژیم استبدادی پهلوی گردید.

در آغاز شبهاتی در خصوص معنای احیای اندیشه های اسلامی مطرح می شد. به عنوان نمونه دو مورد را یادآور می شویم: سه ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از امام (ره) پرسیده بودند بازگشت به قوانین قرآن برای زنان یعنی چه؟ ایشان پاسخ داده بودند که در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد، ولی نه به صورت یک شی ء نه او حق دارد خود را به چنین حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند که درباره او چنین بیندیشند. در سئوال دیگری نیز پرسیده بودند از نظر اسلامی، زنان تا چه حد مجازند در ساختمان بنای حکومت اسلامی شرکت نمایند؟ امام خمینی (ره) این چنین جواب داده بودند: "زنان از نظر اسلام نقش حساسی در بنای جامعه اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی ارتقاء می دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شیء بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی می تواند در ساختمان حکومت اسلامی مسئولیتهایی را بر عهده بگیرد"(۵).

همچنان از سخنان ایشان است: "زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند. شما همانگونه که در نهضتها نقش اساسی داشته اید و سهیم بوده اید، اکنون هم باز باید در پیروزی سهیم باشید. مملکت از خود شماست ان شاء الله شما باید مملکت را بسازید خانم ها حق دارند در سیاست دخالت بکنند. تکلیفشان این است. زنان همچون مردان در ساختن جامعه اسلامی فردا شرکت دارند، آنان از حق رای دادن و رای گرفتن برخوردارند"(۶)

از دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)، زنان در پیروزی انقلاب اسلامی نقش مهم و موثری داشتند: "زنان در نهضت سهم بسزایی داشتند و در همه جا کمک کردند و پیشوا بودند و موجب تقویت قدرت مردان شدند"(۷). امام(ره) معتقد است: "امروز غیر از روزها و زمانهای سابق است و بانوان می بایست با حفظ عفت عمومی، وظایف اجتماعی سیاسی خود را انجام بدهند"(۸). نکته قابل توجه این است که حضرت امام حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی را مشروط به حفظ عفت عمومی نموده اند و این بیانگر آن است که نباید زنان به بهانه شرکت در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی از وظایف شرعی خویش همچون حفظ حجاب اسلامی، غافل شوند و حجاب را مانعی برای پیشرفت خود تصور نمایند. حضرت امام (ره)، با برشمردن مسئولیت زنان در حکومت اسلامی می فرماید: "زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند و عنایتی که اسلام به زنان دارد، بیشتر از عنایتی است که به مردان دارد"(۹). ایشان حضور و دخالت زنان در امور سیاسی را لازم می داند و معتقد است: برای حفظ جامعه این امر واجب است. امام این اعتقاد را برگرفته از اسلام می داند و می فرماید: "زنها هم باید در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی، همدوش مردها باشند؛ البته با حفظ آن چیزی که اسلام فرموده است، که بحمداللّه امروز در ایران جاری است"(۱۰).

امام خمینی می فرماید: "من هر وقت بانوان محترم را می بینم که با عزم و اراده قاطع در راه هدف، حاضر به همه طور زحمت، بلکه شهادت هستند، مطمئن می شوم که این راه به پیروزی منتهی می شود ... من در جامعه زنها یک جور تحول عجیبی می بینم که بیشتر از تحولی است که در مردها پیدا شده و آن قدری که این جامعه محترم به اسلام خدمت کردند در این زمان، بیشتر از آن مقداری است که مردها خدمت کردند. خدمت مردها هم بسیارش مرهون خدمت زنها است"(۱۱)

در یک جمع بندی از جایگاه زن در اندیشه و عمل رهبری انقلاب و نظام اسلامی می توان گفت امام خمینی (ره) با تکیه بر این باور که: "آنچه که در ایران بزرگتر از هر چیز بود تحولی است که در بانوان ایران حاصل شد"(۱۲) موقعیتی محوری برای زنان در مبانی قدرت و ارتباطات سیاسی ترسیم و تصویر نمودند. پشتوانه چنین نظری نقش آفرینی تربیتی زنان در خانواده و تاثیر بی بدیل آنان در شکل گیری و بقای خانواده سالم می باشد. بنابراین انقلاب اسلامی با زمینه سازی پذیرش ورود زنان به عرصه های فراتر از خانواده به تقویت قدرت و لذا تاثیر آنان در روابط قدرتی درون خانواده به مثابه حلقه مبنایی و سازنده نظام ادراکی و معنایی فهم قدرت و سیاست و داد و ستدهای سیاسی در سطح خرد انجامید.