شهر یزد

[spent †]

شهرستان یزد مركز استان یزد بوده و در دره ای وسیع و خشك و محصور بین رشته كوههای شیركوه و خرانق قـرار گـرفته اسـت. ایـن شهـر از شمال به شهرستان اردكان و از شرق به شهرستان بافق و از جنوب به شهرستان تفت و از غرب به استان اصفهان محدود گشته است.



این شهر از قرن پنجم رو به گسترش نهاد و اتابكان سهم به سزایی در آبادانی این شهر ایفا كردند. اكثر دانشمندان قرن هفتم و هشتم برای در امان ماندن از هجوم مغول این شهر را مركز فعالیت خود قرار دادند. این شهرستان اماكن دیدنی و جاذبه های جهانگردی متعددی دارد كه از مهم ترین آنها می توان به مسجد كبیر یزد، مسجد جامع فهرج، بقعه سید ركن الدین، مجموعه باغ دولت آباد ، تكیه و مسجد امیر چخماق ، آب انبار شش بادگیری ، آتشكده و برج و باروی قدیمی و … اشاره كرد.
مراكزتاریخی وباستانی
خانه لاری ها – خانه عرب ها – خانه حاج كاظم رسولیان – خانه ملك التجار – مدرسه ضیائیه یزد – حمام خان – مدرسه شهاب الدین قاسم طراز – باغ دولت آباد – آتش ورهرام ( بهرام )يزد ، دخمه زرتشتیان
اماكن زیارتی ومذهبی
مسجد جامع كبیر – مسجد میرچخماق – مسجد ملا اسماعیل – مسجدبندرآباد – مسجد آمنه گل – امامزاده ابوجعفر – بقعه سیدخلیل- بقعه دوازده امام- بقعه شاه سیدرضا‌ – بقعه شیخ احمدفهادان – بقعه شیخ داد- مقبره شیخ زین‌العابدین علی خاموش – بقعه سید پنهون – امامزاده زیدبن موسی كاظم – امامزاده میرحسن – بقعه زرندیان – مسجد جامع مهرپادين- سادات قل هو الله – مسجد ابوالمعالى – مسجد شاه‌تهماسب – مسجد ريگ يزد – مسجد فرط – مسجد حظيره – مسجد سرپلک – کنيسهٔ ملا آقا بابا – مسجد جامع ندوشن – مسجد جامع عزآباد صدوق – مسجد جامع خرانق

صنايع و معادن
يزد علاوه بر كارگاه های كوچك نساجی و شيرينی سازی، دارای كارخانه های توليدی بزرگ و كوچك پشم ريسی، ‌پشم بافی، نخ بافی، فرآورده های نايلونی، ابريشم بافی، پتوبافی، تويلد فرش ماشينی و موكت، ميخ سازی، قند، بيسكويت، ملامين و پلاستيك، صنايع فلزی، توليد آرد، يخ سازی، نان ماشينی و ‌دستمال كاغذی است.
کشاورزی و دام داری
كشاورزی يزد به دليل بارش اندك به گونه كشت آبی است و رونق چندانی ندارد، تنها تلاش كشاورزان اين ناحيه است، كه با بهره گيری از كم ترين آب و خاك حاصل خيز، توانسته اند كشاورزی را در محدوده ای اندك به ديگر بخش های اقتصادی پيوند دهند. از مهم ترين فرآورده های كشاورزی يزد می توان گندم، جو، آفتاب گردان، نباتات علوفه ای، جاليز، زيره، گوجه فرنگی، ‌بادمجان و سردرختی به ويژه انار، انجير و پسته را نام برد. دامپروری نيزبه روش سنتی و صنعتی رواج دارد، اما به دليل كمبود علوفه رونق زيادی ندارد. مردم آبادی های پيرامون شهر يزد، به پرورش گوسفند، بز، گاو و شتر می پردازند.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان يزد‌ در مركز استان يزد، در دره ای خشك و پهناور بين كوه های شيركوه و خرانق، ‌در 15 درجه و 53 دقيقه تا 40 درجه و 54 دقيقه درازای خاوری و46 درجه و 31 دقيقه تا 15 درجه و 32 دقيقه پهنای شمالی واقع شده است. اين شهرستان از سوی شمال به شهرستان های ميبد و اردكان، از خاور به شهرستان های اردكان و بافق، از باختر به استان اصفهان و از جنوب به شهرستان تفت، ابركوه و مهريز محدود می شود. ميانگين بلندی شهرستان يزد از سطح دريا 1200 متراست. آب و هوای اين شهرستان بيابانی و نيمه بيابانی با تابستان های گرم و خشك و زمستان های سرد و خشك بوده ‌و باران ساليانه اندك است. هر چه از نقاط دشتی به كوه های پيرامون آن نزديك می شويم، زمستان ها سردتر و بارندگی بيش تر و تابستان ها معتدل تر می شود.
بر اساس سرشماری سال 1375جمعيت شهرستان يزد، 416569 نفر شامل 215850 نفر مرد و 200719 نفر زن بوده است. مردم يزد آريايی نژاد و از ايرانيان باستان هستند كه از آميختن با ساير نژادها مصون مانده‌اند. زبان مردم يزد فارسی است، كه به لهجه شيرين محلی سخن می گويند. زرتشتيان شهر يزد نيز به زبان فارسی دری تكلم می كنند. مردم شهر يزد مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفری هستند. اقليت های مذهبی زرتشتی، كليمی و مسيحی نيز در اين منطقه زندگی می كنند. پيش از ورود مسلمانان به ايران، مردم استان يزد نيز مانند مردم ساير نقاط ايران زرتشتي بودند. با انقراض حكومت ساسانيان در نيمه نخست سده اول هـ.ق، مردم بيش‌تر نقاط ايران از جمله يزد نيز به دين اسلام گرويدند؛ ولي برخي از آنان با پرداخت جزيه، آيين خود را حفظ كردند و زرتشتي باقي ماندند. قريب به اتفاق مردم استان يزد، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند. از اقليت‌هاي مذهبي كه در اين منطقه زندگي مي‌كنند، مي‌توان از زرتشتيان، يهوديان و مسيحيان نام برد. يزدی ها مردمانی پاك انديش و سخت كوش بوده و عيدهای ملی و مذهبی چون جشن سده، نوروز، زادروز زرتشت و مهرگان برگزار می کنند.
مهم ترين راه های آسفالته اصلی به يزد عبارتند از :
– راه يزد – اردكان – نوگنبد، به درازای 130 كيلومتر
– راه يزد – مهريز – شمس، به درازای 110 كيلومتر
– راه يزد – تفت، به درازای 18 كيلومتر
– راه دهشير – ابركوه، به درازای 33 كيلومتر
وجه تسميه و پيشينه تاريخي



يزد‌ازكهن‌ترين مناطق ايران زمين است. يزدواژه‌اي باستاني است كه ريشه در «يشت yast »يا «يزت yazt» و «يسن yasn»به معناي ستايش، نيايش، پرستش، ايزد و … دارد. يكي‌از فصول پنج‌گانه اوستا هم به يكي از اين نام‌ها يعني «يشت» خوانده شده است. در پاره‌اي از متون قديمي، يزد را «دارالعباد» يا «دارالعباده» نيز گفته‌اند.«احمد كاتب» مورخ يزدي قرن نهم هـ.ق نوشته است: «در سال 504 هـ.ق، ملك‌شاه سلجوقي حكومت يزد را به علاءالدوله كالنجار واگذار كرد و آن را دارالعباده ناميد.» در دوران هخامنشی و شايد بيش از آن «ايستاتيس» ناميده می‌شده که «هرفته» (فرافر) و «سريزد» كنونی، در 30 كيلومتری خاور شهر يزد بازمانده اين منطقه واقع شده اند. يزد، يعنی آفريننده خوبی ها، پاكی ها و شهر خداست. نام گذاری اين شهر با واژه «يزش» به معنای ستايش و نيايش در زبان پارسی ميانه و با واژه يزدان يا يزتان به معنی پاك، مقدس، فرخنده و هم‌چنين به معنی ذات خدا در ارتباط است. يزد شهر بادگير ها و نگين كوير چندين سده پيش از آمدن اسكندر مقدونی به ايران، ناحيه ای آباد و از اهميت نظامی، راه‌داری و بازرگانی برخوردار بود. در دوران ساسانيان، استخر بزرگ ترين كوره فارس بود و ناحيه يزد، بزرگ ترين منطقه استخر به شمار می رفت. يزد، در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان افتاد. با روی كار آمدن صفاريان سيستان، يزد جزو قلمرو يعقوب ليث شد و در دوره آل بويه به دست فخرالدوله ديلمی افتاد.
از سال 536 تا 718 هـ . ق، اتابكان يزد يا آل وردان، خاندانی از امرای ديلمی از فرزندان وردان زور نام، كه خويشاوندان امرای اخير بنی كاكويه بوده اند، بر اين ناحيه حكومت می كردند. در زمان آل مظفر، حاكمان دوره تيموری و حكومت صفوی شهر يزد گسترش يافته و رو به آبادانی نهاد. سده های 7 تا 11 هـ . ق را دوران شكوفايی، آبادی و پر از جمعيت يزد خوانده اند. دورانی كه در آن، آثار زيبا، مسجدهای باشكوه، ‌مدرسه های بزرگ ومعماری اصيل شهری پديد آمد. در دوره زنديه، كريم خان زند مدت ها در باغ دولت آباد اين شهر، كه از بناهای محمد تقی خان يزدی وهم زمان با شاهرخ ميرزای افشار بود، به سر برد. در يورش افغان ها به ايران، مردم دلاور و آزاده يزد به رهبری ميرزا عنايت سلطان، با آنان جنگيدند. محمود افغان در گشودن يزد ناكام ماند و سرانجام يزد را راها كرده و اصفهان را گشود. اشرف افغان پس از محمود، ‌حدود 4 سال با عنايت سلطان و جنگجويان رشيد يزد جنگيد و با نيرنگ، بر او و يارانش پيروز شد و جز مومن خان و محمد تقی خان، همه را كشت. مومن خان، از سوی نادرشاه افشار به حكومت كرمان گمارده شد و محمد تقی خان و بازماندگانش تا اواخر دوران قاجار، گاه در سمت حاكم و گاه مستوفی يزد خدمت كردند.