مرگ مرموز کمبوجیه دوم... .. .

[armin van buuren]

هنگامی که کمبوجیه دوم در مصر بود، اخبار هولناکی از ایران رسید، بنابراین وی در 523 قبل از میلاد حاکمی برای مصر معین کرد و رهسپار ایران شد. او هنوز در مصر بود که گوماتای مغ نمایشش را برای جا زدن خود به عنوان بردیا، برادر کشته شده کمبوجیه، به روی صحنه برد. کمبوجیه در شام (سوریه) و یا در فلسطین شمالی بود که که یک قاصد سلطنتی با خبر شورش در ایران وارد شد. گوماتای مغ شباهت زیادی با برادر کمبوجیه داشت که به امر خود کمبوجیه کشته شده بود. گوماتای از قتل بردیا آگاه بود و خود را برادر کمبوجیه و شاه ایران خواند (522 قبل از میلاد). تقریباً همه ایالات شاهنشاهی، سلطان جدید را که مالیات سه سال را بخشیده بود پذیرفته بودند و خود گوماتا هم مورد اقبال و توجه مردم قرار گرفته بود. وی کوشید اصلاحاتی در دین ایجاد کند و معابد موجود را تخریب کند. (البته ویران کردن معابد به وسیله گوماتا را غالباً نشانه تعصب او در دین زرتشتی دانسته اند که در آن ساختن معابد ممنوع است.)

به این ترتیب به نظر می رسد که پیشرفت گوماتا نسبتاً سریع بوده. معلوم نیست که کمبوجیه پس از اطلاع از قضیه در طی بحران جنون خودش را اتفاقی مجروح کرده و یا به طور ارادی به زندگیش پایان داده. هرچه هست او در آن جا در به شکل مرموزی درگذشته است. براساس کتیبه بیستون او " خودش مرده". محققان این عبارت را به این شکل تفسیر می کنند که یا به مرگ طبیعی مرده و یا خودکشی کرده و یا به طور تصادفی فوت کرده. هرودوت می گوید که کمبوجیه وقتی با اسب در حال حرکت به سوی ایران و برعلیه گوماتای بوده به طور تصادفی به ران خود چاقو زده و این زخم را عذاب الهی می نامد. به هر حال سه هفته بعد کمبوجیه در مکانی به نام اگباتانا ((Agbatana در سوریه (احتمالاً حمگ جدید در جنوب حلب) فوت کرد بدون این که  فرزندی از خود به جا بگذارد. اما کتسیاک می گوید که کمبوجیه در اثر یک حادثه در خانه ای در بابل درگذشته. به هر حال از کتیبه بیستون و اسناد و مدارک حقوقی بابلی روشن است که کمبوجیه در 522 قبل از میلاد درگذشته است.

کمبوجیه پس از شنیدن شورش بردیای دروغین در موقعیت دشواری قرار گرفت چه او می دانست که بردیا را کشته ولی نمی توانست این مطلب را به طور علنی ابراز کند. ولی درنهایت قبل از فوت، راز خود را با خواص پارسی که در سفر مصر با او بودند ابراز کرد. پس از مرگ وی، مأموران مخفی گوماتا سعی کردند سپاهیان کمبوجیه را بفریبند ولی آنها به خاندان هخامنشی وفادار ماندند و در نهایت از هفت جوان از نجبای پارس که برضد گوماتا عصیان کردند پیروی کردند. در رأس اینها داریوش قرار داشت که از همان آغاز آنان وی را به عنوان شاه آینده خود می شناختند. سرعت اقدامات داریوش چنان سریع بود که بعد از دوماه از مرگ کمبوجیه، گوماتا اسیر و اعدام شد.

به هر حال کتیبه های فارسی قدیمی شناخته شده ای از زمان کمبوجیه به جا نمانده. هرتسفلد براین عقیده بود که تخت رستم در در همسایگی نقش رستم برای این منظور در نظر گرفته شده بود اما پس از مرگش ناتمام ماند.