شب حقیقت انسان

[bOoOoOy]

خداوند، حكیم است و كار حكیم براساس حساب. در شب های قدر، حساب گران بزرگ عالم آفرینش به دستور حق، گرد هم می آیند تا به تقدیر مقدرات و تقسیم ارزاق بپردازند. در شب قدر، عصاره عالم آفرینش، امام عصر(عج)، میزبان آسمانیان است(۱) و روح و جبرئیل، همراه با گروه بی شماری از فرشتگان كه دانایان امر رزق و مقدرات اند، به محضر جانشین خداوند در روی زمین می رسند تا امر و حكم خداوند را از صورت اجمال به تفصیل در آورند(۲)؛ امری كه آسمان ها را طی كرده و سرانجام به زمین رسیده است.(۳) روح صورت حقیقی انسان و ملازم جبرئیل است و در رتبه و مقام، بالاتر از اوست. طبق برخی از احادیث این روح، كه اولین و بزرگ ترین آفریده خداوند است، با پیامبر اكرم(ص) و سپس با هریك از ائمه اطهار(ع) همراه بود.
در چنین شبی تنزل حقیقت آن روح به همراه فرشتگان، نزد امام عصر(عج). فرصت مغتنمی برای منتظران ظهور باطنی حضرت است تا عنان دل را به دست منجی بسپارند و هر چه می توانند از حجاب های صورت اصلی دل بكاهند تا مگر لحظه یا لحظاتی چشم دلشان به شهود وجه نائل شود. اگر عقل و جهل را جنودی است كه در عالم باطن مشغول نزاع اند، پس قبل از اینكه حكومت عالم ظاهر را به دست منجی عالم ظاهر بسپاریم باید حكومت دل را به دست منجی باطنی، یعنی عقل، سپرده باشیم. هنگام ظهور امام زمان(عج) كسی مطیع او خواهد بود كه از پیش برای تمام سؤال های خود پاسخی یافته باشد و دل را مطیع دین ساخته و مملكت قلب را به رسول و امام باطنی تسلیم كرده باشد. ظهور باطنی امام در اختیار انسان و نتیجه تزكیه نفس است.
بزرگان و كارشناسان دستگاه آفرینش در این كنگره سه روزه گرد هم می آیند و بر اساس حكمت به تفریق و تفصیل احكام و مبهمات(۴) می پردازند. هم مقام روح القدس چنان والا است كه جز بر محضر امام معصوم(ع) و حجت خداوند بر روی زمین فرود نمی آید و هم مقام حجت خدا چنان عظیم است كه روح و بسیاری از فرشتگان به انتهای قوس نزول تنزل می كنند.
روح ؛ حقیقت انسان
در این شب است كه نی شكایت خود را از جدایی ها پس می گیرد و آواز پر جبرئیل به وضوح شنیده می شود. اگر بخواهیم به راز شب قدر پی ببریم، باید به یاد آوریم كه حقیقت وجودی ما چه بود؟ خداوند می فرماید: و نفخت فیه من روحی...؛ و از روح خود در انسان دمیدم...(۵). این روح دمیده در آدم بزرگ ترین آفریده خداوند است و ویژگی های خاصی دارد؛ از جمله قدس و طهارت، انتصاب خاص به خداوند ، تلازم و اتحاد با ملائكه، ملازمت با هر یك از ائمه اطهار(ع)، و سرانجام حضور در وجود تمام انسان ها.
وقتی خداوند آدم را آفرید از این روح پاك در او دمید و به فرشتگان دستور داد تا بر او سجده كنند، سپس او را از آن بهترین مقام، احسن تقویم ، به زیر آورد و در پشت حجاب های مختلف در پایین ترین مراحل وجود، اسفل السافلین ، محبوس فرمود تا هر كه مشتاق رؤیت وجه كریم او باشد، تقلا و تلاش كند و با كنار زدن حجاب ها به دیدار او بار یابد: یا ایها الانسان انك كادح الی ربك كدحاً فملاقیه؛ ای انسان تو با تلاش و رنج به سوی پروردگارت می روی و او را دیدار می كنی (۶).
روح مذكور، حقیقت وجود انسان و به عبارت دیگر دایه و جان هستی آدمی است.
جبرئیل امین حامل این روح است (۷). از همین رو است كه سهروردی رساله آواز پر جبرئیل را در چگونگی پیدایش موجودات به رشته تحریر درآورده و سخن خود را در این زمینه به روایتی نبوی مستند ساخته است. در شب قدر، این دایه به سرزمین فرزندان قدم رنجه می فرماید. یعنی آن گوهری كه غواصان وادی خودسازی در پی او دل به قعر دریا می زنند، با پای خود به خانه می آید. در ضیافت قدر، انسان تشنه معرفت كه از چهل روز پیش تر، به حكم من اخلص لله اربعین صباحا ظهرت ینابیع الحكمه من قلبه علی لسانه؛ هر كه چهل روز برای خدا با اخلاص عمل كند، سر چشمه های حكمت از دلش بر زبانش جاری خواهد شد (۸)، تدارك چنین شبی را دیده، در انتظار تخلیه، تحلیه و تجلیه است.
اهمیت تنزل و حضور این روح به این جهت است كه اگر سالك بتواند در این شب ها لحظه ای از خود بیرون شود، انوار الهی را مشاهده خواهد كرد و به منزلت نخستین و صورت اصلی خود كه در تنزلات آن را از دست داده است نایل خواهد شد، در جوار رحمت حق قرار خواهد گرفت و ناظر وجه او و فانی در وجه او و باقی به بقاء او خواهد شد؛ زیرا صورت اصلی و منزلت اولیه انسان، موطنی جز جوار حق ندارد و در آن موطن مقصدی جز نظر به وجه كریم و غرق بودن در شهود جمال او ندارد و عشقی جز به او و سیر در وجه كریم او در وجود وی نیست .(۹)