پارستزی یا خواب رفتگی اندام ها

[eɴιɢмαтιc]

احساس خوابرفتگی در اندامها یا هر قسمتی از بدن یک احساس غیرطبیعی و همراه با سایر شکایات حسی نظیر سوزنسوزن شدن، گزگز و مورمورشدن یا احساس سوزش است که اصطلاحا آن را «پارستزی» مینامند. این حالتها میتواند به صورت موقت یا مزمن روی دهد.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، بیشتر موارد خوابرفتگی دست و پا ناشی از فشار روی یک یا چند عصب است و اغلب چند دقیقه بعد از حذف فشار از بین میرود. در واقع حس و تحریکات حسی دست و پا از طریق سلولهای عصبی به نام نرون از مسیر نخاع وارد مغز میشود و هرگونه اختلال در عملکرد این مسیر به طوری که نتواند پیام حسی را به خوبی به مغز منتقل کند به بروز پارستزی میانجامد.
معمولا پارستزی زمانی رخ میدهد که مثلا در اثر بد نشستن یا نشستن طولانیمدت به صورت دوزانو یا چهارزانو پاها دچار خوابرفتگی شوند ولی اگر خوابرفتگی اندام به صورت روزمره یا مداوم یا خودبهخود و بدون فشار خارجی روی عصب باشد، میتواند نشانه یک اختلال یا بیماری زمینهای در بدن باشد.
طیف وسیعی از بیماریها و اختلالات میتوانند به عصب آسیب بزنند. از گیرافتادن عصب در محلهای خاصی از بدن و تحت فشار قرارگرفتن آن تا بیماریهای سیستم عصب مرکزی – محیطی یا مشکلات ارتوپدی. در صورتی که از این دسته از افراد هستید، بهتر است برای بررسی علت زمینهای به پزشک مراجعه کنید.
در مواردی خوابرفتگی اندام نشانهای از یک بیماری مهم است که بررسی سریع را میطلبد. گاهی هم میتواند علامت عارضهدارشدن یک بیماری زمینهای باشد مثلا در بیماران دیابتی. دیابت به خصوص اگر کنترلنشده باشد به اعصاب حسی یا حرکتی محیطی آسیب میرساند که این جزو شایعترین عوارض این بیماری است و علائم آن به نوع آسیب بستگی دارد ولی در اکثر موارد اولین نشانه آن احساس خوابرفتگی، گزگز و مورمورشدن در انگشتان پا و در موارد طول کشیده، در انگشتان دست است. این علائم معمولا در طول شب تشدید میشود.
میزان شیوع این نوع آسیب در بیماران دیابتی ۲۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده است که البته احتمال آن با توجه به سن بیماری و طول مدت ابتلا به دیابت، همراهی با پرفشاری و چربی خون بالا یا سیگارکشیدن فرد افزایش مییابد. کنترل مناسب قندخون تا حدود زیادی از احتمال بروز پارستزی میکاهد.
گاهی اولین علامت بیماری گیلنباره احساس خوابآلودگی و گزگز در انگشتان پاست که متعاقب آن ضعف پیشرونده ایجاد میشود. تعدادی از بیماران مبتلا به کمکاری تیروئید از پارستزی دست و پا همراه با عدم تحمل سرما شکایت دارند.
علاوه بر فشارهایی که ذکر شد، در صورتی که خواب رفتن در دست و پا محدود به انگشت خاص یا محل خاصی از دست و پا باشد، آسیبهای دیسک و آرتروز ستون فقرات، گردن یا کمر از جمله مواردی هستند که باید آنها را در نظر داشت که معمولا در این افراد شکایت از درد کمر و گردن (خفیف یا شدید) یا سابقه قبلی آن وجود دارد.
پارستزی و خوابرفتگی میتواند یکی از علائم شایع بیماری «اماس» (MS) باشد.
حدود ۸۰ درصد بیماران، درجاتی از این اختلال حسی را در مقاطعی از سیر بیماری خود تجربه میکنند. گاهی خوابرفتگی یکی از نشانههای اولیه بیماری است. اگر پارستزی چند روز یا چند هفته طول بکشد، بهخصوص اگر قسمتهای وسیع یا پراکنده از بدن را گرفتار کند، باید آن را پیگیری و بررسی کرد.باید توجه داشت که بسیاری از بیماریهای دیگر هم در تشخیص افتراقی «اماس» مطرح میشوند که علائم مشابه دارند.
«اماس» طبق معیارهای خاص بالینی و تصویری و نظر متخصصان مغز و اعصاب تشخیص داده میشود و هر بیماری با این علائم لزوما مبتلا به «اماس» نیست. مثلا مبتلایان به «فیبرومیالژی» با علائم خستگی و درد منتشر عضلانی مراجعه میکنند که انواع اختلالات حسی نظیر سوزنسوزن شدن و خوابرفتگی اندام میتواند از تظاهرات آن باشد. بیشتر بیماران با «فیبرومیالژی» اختلال خواب دارند یا از درجاتی از مسائل روانی نظیر افسردگی رنج میبرند.

شایعترین علت خوابرفتگی دست و پا
گیرافتادن و تحت فشار قرار گرفتن موضعی اعصاب محیطی از شایعترین علل احساس خوابرفتگی دست و پاست زیرا این اعصاب در طول مسیر خود در محلهای به خصوصی مستعد گیرافتادن یا آسیبهای فشاری هستند. ناحیه پشت و داخلی آرنج، ناحیه مچ و دست، قسمت خارجی زیر زانو یا قسمت داخلی مچ پا از جمله این محلهاست.
مثلا آنچه تحت عنوان «نشانگان تونل کارپ» شناخته میشود، به دلیل گیرافتادن و فشار روی عصبی به نام «مدین» در ناحیه مچ دست اتفاق میافتد. این ناحیه (تونل مچ) شایعترین محل گیرافتادن عصب است.
افراد مبتلا معمولا خانمهای خانهدار بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سال، کاربران رایانه، مکانیکهای خودرو یا شاغلانی که با دست زیاد کار میکنند، هستند. در صورت آسیب عصب، بیماران از گزگز و خوابرفتگی یا درد در انگشت نشانه یا میانی و شست در طول شب شکایت دارند و در موارد شدیدتر، این خواب رفتن در روز هم احساس میشود.
اگر خوابرفتگی دو یا سه انگشت وسطی شخص را از خواب بیدار کند و احساس کند که با تکان دادن دست خوابرفتگی آن کمتر میشود، معمولا اولین تشخیص مطرح، «نشانگان تونل کارپ» است مگر خلاف آن ثابت شود. علاوه بر انجام کارهای زیاد با دست، گاهی این نشانگان در زمینه یک بیماری رخ میدهد مانند روماتوئید آرتریت، دیابت، آکرومگالی یا در دوران بارداری.
مشابه همین حالت ممکن است در مچ پا رخ دهد که آن را «نشانگان تونل تارس» میگویند. در این حالت فرد به دنبال ایستادن طولانی یا راهپیمایی دچار کرختی، خوابرفتگی و درد در قسمت داخلی کف پا یا کف پاشنه میشود که با بیرون آوردن کفش و استراحت کاهش مییابد. عموما تروما (ضربه)، چاقی و تورم مفصل مچ پا از علل آن است و گاهی هم علت خاصی برای آن نداریم.
برخی اوقات علامت گیرافتادن عصب (عصب تیبیال) در ناحیه مچ پا شبیه علامت خارپاشنه است که باید آنها را از هم افتراق داد.
از دیگر علل خوابرفتگی اندامها، کمخونی از نوع کمبود ویتامین B12، مسمومیت با فلزات سنگین نظیر سرب و ارسنیک، التهاب نخاع، ایسکمی موقت مغز، سکتههای مغزی و گاهی تومورهاست ولی هر فردی با خوابرفتگی دست و پا نباید تا زمان بررسی آن به وسیله پزشک به خود برچسب بیماری خاص یا خطرناکی بزند. در هر فرد علت خوابرفتگی دست و پا به محل و همراهی با سایر علائم بستگی دارد