کتاب عهدین

[bOoOoOy]

«کتاب مقدس»، عنوان مجموعهای از نوشته های کوچک و بزرگ است که مسیحیان همه، و یهودیان بخشی از آن را «کتاب آسمانی و الهی» خود میدانند.

عنوان معروف این مجموعه در زبان انگلیسی و بیشتر زبانهای اروپایی «بایبل» (Bible) و یا کلمه های هم خانواده آن است که از کلمه یونانی «Biblia» به معنای «کتابها» گرفته شده است. و در اصطلاح به آن عهدین گفته میشود.

این عنوان شاید به این اعتقاد مسیحیان اشاره داشته باشد که خداوند برای نجات انسانها دو عهد و پیمان ۱ با آنها بسته است:

«عهد قدیم»۲: بر اساس این عهد، خداوند از انسان پیمان گرفته است که برای نجات، به شریعت الهی پایبند باشد و از راه عمل به شریعت و احکام الهی، خود را به خداوند نزدیک سازد و موجبات رضایت او را فراهم آورد.

خداوند، تورات (به معنای «شریعت و قانون»۳) را بر موسی(ع) نازل کرده است و از بنی اسرائیل میخواهد که به آن عمل کنند: ۴

«ای اسرائیل! فرایض و احکامی را که من امروز به گوش شما میگویم بشنوید، تا آنها را یاد گرفته، متوجه باشید که آنها را به جا آورید! یهُوَه خدای ما، با ما در حوریب عهد بست.»۵

این عهد و پیمان، ابتدا با حضرت ابراهیم(ع) بسته شد سپس در زمان حضرت موسی(ع) تجدید و تحکیم یافت و با ظهور حضرت عیسی(ع) دوران آن پایان پذیرفت. ۶

«عهد جدید۷»: خداوند(با ظهور حضرت عیسی(ع) و فدا شدن و مصلوب گشتن او) عهد دیگری با انسان بست که بر اساس آن، نجات انسان از راه ایمان به پسر خدا بودن حضرت عیسی(ع) و قربانی شدن او به عنوان کفاره گناهان انسانهاست، و نجات از طریق محبت حاصل میشود.

«انجیل» به معنای بشارت ۸ است و در حقیقت، پیام عهد جدید بشارت به این است که: «با ایمان به مسیح و قربانی شدن او، به رستگاری برسید.»

پولس در نامه اش به غلاطیان مینویسد:

«... زیرا جمیع آنانی که از اعمال شریعت هستند، زیر لعنت میباشند.... اما واضح است که هیچ کس در حضور خدا از شریعت عادل شمرده نمیشود.... مسیح، ما را از لعنت شریعت فدا کرد؛ چونکه در راه ما لعنت شد.... اما قبل از آمدن ایمان، زیر شریعت نگاه داشته بودیم و برای آن ایمانی که میبایست مکشوف شود، بسته شده بودیم. پس شریعت لَلِه(لا لا) ما شد تا به مسیح برساند تا از ایمان عادل شمرده شویم، لیکن چون ایمان آمد، دیگر زیر دست لَلِه(لا لا)نیستیم.»۹

بنا بر این مسیحیان به دو دوره و عصر قائل هستند:

۱) دوره «عهد قدیم»

۲) دوره «عهد جدید»

با توجه به این تقسیم کتابهای مربوط به دوره اول را «عهد قدیم» و کتابهای مربوط به دوره دوم را «عهد جدید» میخوانند و هر دو قسمت را مقدس و معتبر میشمارند. ۱۰

مسیحیان با اینکه زمان عهد قدیم و شریعت را با آمدن مسیح(ع) پایان یافته میدانند؛ ولی کتاب عهد قدیم را معتبر و مقدس میشمارند و از مطالب آن استفاده میکنند اما زمان احکام و فرایض موجود در عهد قدیم را تمام شده میشمرند، و آن احکام و فرایض را که همان شریعت حضرت موسی(ع) است، مقدمه ای برای ظهور حضرت عیسی(ع) میدانند. دانشمند معاصر، توماس میشل مینویسد:

«مسیحیان معتقدند که خداوند کتابهای مقدس را به وسیله مؤلفانی بشری نوشته است و بر اساس این اعتقاد میگویند که کتابهای مقدس یک مؤلف الهی و یک مؤلف بشری دارند. به عبارت دیگر، مسیحیان معتقدند که خدا کتاب مقدس را به وسیله الهامات روح القدس پدید آورده و برای این منظور، مؤلفانی از بشر را برای نوشتن آنها برانگیخته و آنان را در نوشتن به گونهای یاری کرده که فقط چیزهایی را که او میخواسته است ، نوشتهاند.»۱۱

یهودیان بر خلاف مسیحیان معتقدند که خدا تنها یک پیمان با انسان بسته و آن همان پیمان «شریعت» است و یگانه راه نجات، عمل به شریعت و احکام الهی میباشد. بر این اساس، آنها تنها بخش «عهد قدیم» را – که «عهد» مینامند – قبول دارند.

کتب عهد قدیم
«عهد قدیم» که تنها بخش مورد اعتقاد یهودیان و قسمتی از کتاب مسیحیان است، قریب سه چهارم کتاب مقدس را در بر میگیرد. این مجموعه، به پیامبران یا اولیایی منسوب است که از ۱۶۰۰ تا ۳۹۷ سال یا ۴۲۰ سال قبل از میلاد مسیح(ع) میزیستهاند.

عهد عتیق مجموعاً ۳۹ کتاب است که شامل ۱۷ کتاب تاریخ و احکام، ۵ کتاب مواعظ، حکم و نیایش و ۱۷ کتاب نبوات(پیشگوییها) میباشد. این مجموعه به عبری و بعضاً کلدانی نگاشته شد.

سیر تدوین و رسمی شدن عهد عتیق
درباره زمان تدوین کتابهای عهد عتیق دو دیدگاه وجود دارد. سنت کلیسائی معتقد است این کتابها از قرن ۱۶ق. م در زمان موسی شروع به تدوین شد و تا سال ۴۳۰ق. م آخرین کتاب یعنی ملاکی نبی تکمیل شد. اما محققان نظر متفاوتی دارند و سیر تدوین و ویرایش را از سال ۱۱۰۰ق. م تا ۱۰۰ق. م میدانند و معتقدند این کتابها در دوره های متعددی دستخوش ویرایش کاهنان قرار گرفته است.

یک نویسنده مسیحی میگوید:

شکل گیری کتابهای عهد عتیق در پذیرش رسمی آنها به عنوان کتاب مقدس تاریخی طولانی دارد.

نگارش عهد عتیق حدود ۱۱۰۰ق. م پس از ورود بنی اسرائیل به فلسطین شروع شد و سرود موسی و مریم (خروج۱۵) نگارش یافت و تورات شاید تا سال ۴۰۰ق. م همان گونه که کاهنان اورشلیم آن را تکمیل و ویرایش کردند به شکل کنونی درآمد.

کار و ویرایش برخی از کتابها مانند اشعیا ۲۴ ۲۷ و حزقیال ۳۸ و نیز دانیال در سال ۱۶۰ق. م به انجام رسید. و بخش مکتوبات اساساً حدود سال ۱۰۰ق. م گردآمد اما وضعیت برخی از کتابها مثل استر و غزل غزلها بعداً مورد مناقشه قرار گرفت۱۲.

البته نزاع بر سر تعداد کتابهای عهد عتیق تاکنون نیز ادامه دارد و کاتولیکها در شورای ترنت(۱۵۴۶م) کتابهای اپوکریفا را به عنوان کتب معتبر به رسمیت شناخت اما پروتستانها این حکم را رد کردند۱۳.

پس از تکمیل شدن سیر تدوین و ویرایش و نهائی کردن کتابهای عهد عتیق بحث از تهیه فهرستی از این کتابهای متعدد آغاز شد و باید مشخص میشد که کدام یک از این کتابها مقدس هستند و کدامین مقدس نیستند.

به نظر میرسد که با مباحثه انجام شده در شورای جامینا(۷۰ ۱۰۰م) کتب رسمی موجود مورد پذیرش قرار گرفت۱۴. اما چندین سال طول کشید تا این حکم به صورت گسترده مورد پذیرش قرار گرفت.

اپوکریفا
از عهد قدیم دو نسخه موجود است که تفاوتهائی فاحش با هم دارند.

نسخه اصلی عهد قدیم که غیر از بخش کوچکی از آن، بقیه به زبان عبری نگاشته شده است.

نسخهای که به زبان یونانی میباشد و در واقع ترجمه نسخه اصلی عهد قدیم است که این ترجمه در قرن سوم قبل از میلاد مسیح(ع) صورت گرفته است.

علت پیدایش این دو نسخه این است که در قرن چهارم قبل از میلاد، اسکندر مقدونی۱۵ به سرزمین فلسطین حمله کرد و آن را به اشغال خود در آورد. در پی آن، یهودیان در سراسر امپراتوری پراکنده شدند و به تدریج زبان مادری خود (عبری) را فراموش کردند و به زبان یونانی روی آوردند.

«بَطلمیوس فیلادلفوس»۱۶ (پادشاه مصر) در سال ۲۵۸ قبل از میلاد به یهودیان اسکندریه دستور داد که «عهد قدیم» را به زبان یونانی ترجمه کنند. این ترجمه با همکاری بیش از ۷۰ نفر انجام شد و به ترجمه «سبعینیه»۱۷ یا «هفتادین» معروف گردید. که این ترجمه تفاوت های با ترجمه اصل عبری دارد

تفاوتهای نسخه سبعینیه با متن عبری عهد قدیم
تفاوت های نسخه سبعینیه و نسخه عبری عبراتند از:

در نسخه سبعینیه، هفت کتاب وجود دارد که متن عبری آنها در دست نیست و این کتابها در نسخه عبری وجود ندارند. این کتابها عبارتاند از: «طوبیت، یهودیت، حکمت سلیمان، حکمت یشُوع بن سیراخ، باروک، کتاب اول مکابیان، کتاب دوم مکابیان».

برخی از کتابهایی که در هر دو نسخه وجود دارند، در نسخه سبعینیه دارای بخشهای اضافهتری میباشد.

نسخه سبعینیه در ترتیب کتابها و تقسیم بندی آنها با نسخه عبری تفاوت دارد.

در دو قرن قبل از پیدایش مسیحیت و یک قرن پس از آن، بسیاری از یهودیان و نیز بعداً مسیحیان، از این نسخه استفاده میکردند، تا اینکه در حدود سال ۱۰۰ م. سران یهودی شورایی تشکیل دادند و بر رسمیت ۳۹ کتاب – که در متن عبری وجود داشتند – رأی دادند و کتابهای هفتگانه موجود در ترجمه سبعینیه را غیر قانونی اعلام کردند؛۱۸

اما مسیحیان، این نسخه را معتبر دانسته، به استفاده از آن ادامه دادند تا اینکه پروتستانهای۱۹ در قرن شانزدهم میلادی به متن عبری بازگشتند و این هفت کتاب را غیر رسمی اعلام کردند. ۲۰

بنابراین، یهودیان و پروتستانهای مسیحی متن عبری را قانونی میدانند و تعداد کتابهای عهد قدیم را ۳۹ عدد میدانند و دو فرقه مسیحی کاتولیک ۲۱ و ارتدوکس۲۲ نسخه سبعینیه را معتبر دانسته و تعداد کتابهای عهد قدیم را ۴۶ عدد میدانند.

پروتستانها به هفت کتاب اضافی در نسخه سبعینیه «اپوکریفا»۲۳ به معنای «مخفی و پوشیده» میگویند، و کاتولیکها و ارتدوکسها از آنها به عنوان «قانون ثانوی»۲۴ یاد میکنند که به معنای اعتبار درجه دوم آن است. ۲۵

در اینجا به برخی از علل مردود بودن نوشته های اپوکریفایی از نظر پروتستانها اشاره میشود:

در این نوشته ها اشتباهات تاریخی و جغرافیایی فراوانی وجود دارد.

این نوشته ها در بین یهودیان عبری که قبل از پیدایش مسیحیت وجود داشتهاند، اعتباری نداشته است.

در این نوشته ها اصولی تعلیم داده میشود که مورد قبول پروتستانها نمیباشد مثل: دعا برای مردگان، شفاعت مقدسان، اعتقاد به برزخ و.... ۲۶

غیر از کتابهای قانونی و اپوکریفایی عهد قدیم، مجموعه دیگری از نوشته ها موجودند که با عهد قدیم مرتبطاند. این مجموعه«سودا پیگرافا»۲۷ یا «مجعول العنوان» خوانده میشوند. این کتابها را هیچیک از یهودیان و مسیحیان قانونی نمیدانند؛ چرا که این کتابها در هیچیک از نسخه های قدیمی موجود نیستند. در مورد تعداد کتابهای سودا پیگرافایی اختلاف نظر است، بعضی آنها را ۶۵ عدد و برخی دیگر ۵۲ عدد دانستهاند. ۲۸

لازم به ذکر است که مسیحیان کتاب تلمود۲۹ را قبول ندارند و آن را ساخته دست دانشمندان یهود میدانند.

آشنایی با کتب عهد جدید
همانطور که گذشت، کتاب مقدس مسیحیان از دو بخش اصلی تشکیل شده است:

عهد قدیم، که بیش از سه چهارم این کتاب را در بر میگیرد و مسیحیان و یهودیان آن را معتبر میدانند.

عهد جدید، که تنها مورد قبول مسیحیان است.

عهد جدید نیز همانند عهد قدیم مشتمل بر کتابها و رسالات متنوع و نیز مطالب گوناگونی است و به زبان یونانی نوشته شده است و این در حالی است که حضرت عیسی(ع) و حواریون به زبان آرامی که یکی از لهجه های زبان عبری است، سخن میگفتهاند. علت این تفاوت آن است که با کشور گشایی اسکندر مقدونی(پادشاه یونان) و ایجاد یک امپراطوری بزرگ، زبان و فرهنگ یونانی در بسیاری از مناطق آن تبلیغ شد و زبان یونانی به عنوان زبان علمی و زبان دوم مورد توجه قرار گرفت. به گونهای که بسیاری از مردم، به خصوص در حوزه دریای مدیترانه با این زبان آشنایی یافتند. هنگامی که رسولان مسیحی با مردم این مناطق سخن میگفتند و برای آنها مینوشتند، طبیعی بود که از زبان مشترک، یعنی یونانی استفاده میکردند. ۳۰

عهد جدید شامل بیست و هفت کتاب و نامه میباشد که به وسیله نُه نویسنده نوشته شده است و اگر پولس رسول را نویسنده رساله به عبرانیان بدانیم، تعداد نویسندگان عهد جدید به هشت نفر کاهش پیدا خواهد کرد. این کتابها در طول تقریباً کمی بیشتر از نیم قرن، یعنی از حدود سال ۴۵ میلادی تا حدود ۱۰۰ میلادی، به رشته تحریر در آمدهاند. ۳۱

کتابهای عهد جدید: عهد جدید مشتمل بر چهار انجیل، اعمال رسولان، سیزده نامه منسوب به پولس، رساله به عبرانیان، یک نامه منسوب به یعقوب، دو نامه منسوب به پطرس، سه نامه منسوب به یوحنا، یک نامه منسوب به میودا و مکاشفه یوحنا است. حضرت عیسی(ع) هیچ یک از این کتابها را ننوشت و عهد جدید تماماً بعد از وفات ایشان نوشته شده است.

آرچیبالد رابرتسون میگوید: «چهار انجیل از قدیم الایام به متی، مرقس، لوقا و یوحنا نسبت داده میشوند؛ ولی عنوان اصلی اناجیل نامعلوم است. نام بیشتر کتابهای یونانی صریحاً به نویسنده آنها اضافه میشود. مثلاً میگویند: ایلیادِ هومریا و جمهوری افلاطون. این در حالی است که برای انجیلها، حرف اضافه «Kata» ( در زبان یونانی به معنای به روایتِ... ) به کار میبرند و گویا بدین شیوه، از نسبت دادن آن کتابها به نویسندگان سنتی آنها میپرهیزند»۳۲.

سه انجیل متی۳۳، مرقس۳۴ و لوقا شباهتهای زیادی با یکدیگر دارند و فصل به فصل و گاه آیه به آیه آنها با هم شبیه است؛ هرچند که بعضاً در شرح جزئیات، اختلافاتی میان روایتهای آنها مشاهده میشود. از این رو، بر این سه اثر نام «انجیلهای همنوا»۳۵ نهادهاند. مطالب انجیلهای همنوا، با تعالیم اسلام در رابطه با حضرت عیسی(ع) تفاوت چندانی ندارد. در مقابل اناجیل همنوا، انجیل یوحنا قرار دارد. این انجیل از لحاظ ساختار متن با سه انجیل دیگر تفاوتهایی دارد و در آن تعالیم و سخنان مسیح با سبک دیگری ارائه شده است. به انجیل یوحنا، انجیل الهیاتی یا لاهوتی نیز گفته میشود.

البته محققان جدید کتاب مقدس بر آنند که غیر از هفت یا هشت رساله پولس، در نویسندگان بقیه بخشها تردید است و از خودِ هر یک از قسمتها، دلیل قابل توجهی برای تعیین نویسنده آنها به دست نمیآید. ۳۶

نکتهای که درباره عهد جدید باید تذکر داد، این است که مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی(ع) هرگز کتابی نیاورده است و اصلاً لازم نبوده است که کتابی بیاورد؛ چون پیامبران که واسطه بین خدا و بشرند از طرف خدا پیام و کتاب میآورند. ولی حضرت عیسی(ع) خود خداست و عین وحی است ۳۷ و بنابراین، رفتار و گفتار او برای انسانها کافی است و اناجیل را دیگران بعد از وفات حضرت عیسی(ع) به عقیده مسیحیان – نگاشتهاند. پس باید توجه داشت که اعتقاد مسیحیان با آنچه در فرهنگ و متون اسلامی درباره حضرت عیسی (ع)و کتاب او وجود دارد، متفاوت است. ۳۸

تقسیم بندی عهد جدید
عهد جدید مشتمل بر ۲۷ کتاب است که به طور کلی به چهار بخش تقسیم میشود:

الف) اناجیل: شامل چهار انجیل متی، لوقا، مرقس (اناجیل همنوا) و انجیل یوحنا (انجیل لاهوتی) میباشد.

ب) اعمال رسولان: اعمال رسولان که سرگذشت حواریون و رسولان بعد از مسیح است

ج) نامه ها: سیزده نامه منسوب به پولس، سه نامه منسوب به یوحنا، دو نامه منسوب به پطرس، یک نامه منسوب به یعقوب، یک نامه منسوب به یهودا و یک نامه که نویسنده اش مشخص نیست به نام رساله به عبرانیان.

د) مکاشفه: که یک متن رمزآلود درباره حوادث آخرالزمان است.

جمع آوری عهد جدید
یکی از مشکلاتی که کلیسای اولیه با آن روبرو بوده اناجیل متعددی بود که هر روز هم بر تعداد آن افزوده میشد و برخی از فرقه ها مانند مرقیون فقط انجیل لوقا و ده رساله از پولس یک مجموعه از کتابها پدید آوردند. در قرن سوم و چهارم نیز هنوز اجماعی درباره کتابهای عهد جدید وجود نداشت و برخی از کلیساها رساله عبرانیان، یعقوب، رساله های دوم و سوم یوحنا، رساله یهودا، رسال دوم پطرس و مکاشفه یوحنا را جزو کتابهای مقدس نمیشناختند۳۹.

اولین شورای کلیسائی که ۲۷ کتاب عهد جدید را مشخص کرد شورای کارتاژ(۳۹۷م) بود۴۰ و البته تا سالیان سال پس از آن نزاع بر سر برخی از کتابها مانند مکاشفه یوحنا ادامه یافت.

اناجیل غیر رسمی
همچنان که در عهد عتیق کتابهایی وجود دارد که مورد وثوق یهودیان و یا مسیحیان نیست، در عهد جدید هم کتابهای غیر رسمی زیادی وجود دارد که از نظر کلیسا مطرود شدهاند. این کتابها عمدتاً از مجموع متون اولیه و اناجیلی هستند که بعدها غیر رسمی اعلام شدند.