آیا میدانید مسمومیت روانی چیست؟

[bOoOoOy]

یكی از عوامل اساسی انحرافات روان و شخصیت انسان، «عقده ی حقارت» است كه درعین حال، یكی از رایج ترین عارضه های روانی مردم زمان ماست كه شناخت آن می تواند در توجیه بسیاری از انگیزه های رفتاری افراد و پیوند آنان با مسائل و مشكلات جامعه، كمك مؤثری باشد.

در «فرهنگ فارسی عمید»، «عقده ی حقارت» به حالت سركوفتگی و افسردگی همراه با كینه توزی كه به سبب ناكامی و تحمل رنج و خفت و حقارت پدید می آید، تعریف شده است. با وجود تصورات مردم، «عقده ی حقارت» دارای ماهیت فطری نبوده و اختصاص به طبقه یا قشر معینی ندارد، بلكه عارضه ای ست كه علل پیدایش آن را باید در تربیت و پرورش اولیه ی فرد و روابط و مناسبات متقابل او با محیط در دوران كودكی تا بلوغ جست وجو كرد.
«احساس حقارت»، به خودی خود نشانه ای از حقارت نفس نیست، بلكه آن چه آن را به صورت یك عقده یا ضایعه ی دردناك روانی درمی آورد، این است كه از درك و پذیرش آن خودداری كنیم ، از مواجهه با آن بهراسیم و با پنهان ساختن آن در اعماق ضمیر خویش، سعی كنیم از طریق واكنش های نادرست و غیرمعقول، آن را جبران كنیم.

در «احساس حقارت»، شخص را می توان به سهولت به طرف پیشرفت ها و پیروزی ها راهنمایی كرد اما وقتی «احساس حقارت» به «عقده ی حقارت» تبدیل شد، علاوه بر این كه امكان اصلاح و تبدیل آن به یك قدرت سازنده مشكل خواهد بود، به قدرت مخربی نیز تبدیل خواهد شد كه احتمال دارد شخص را به طرف جنایت و خیانت و خودكشی نیز سوق دهد.

«پیاژه» معتقد است اشخاصی كه از «عقده ی حقارت» رنج می برند، ممكن است كوشش كنند جنبه هایی كه موجب ایجاد احساس حقارت در آنان می شود را از دیگران پنهان دارند و این احساس را از ذهن خود محو كنند و اصولاً سعی داشته باشند وانمود كنند كه بالاتر از هركس دیگری قرار دارند و بسیار متكی به خود و متعهدبه نفس باشند اما از آن جا كه واقعاً و باطناً به خودشان اعتماد ندارند، در این تظاهر مبالغه می كنند.


برای این اشخاص، دنیا جای ستیز و دشمنی ست. حال اگر «عقده ی حقارت» موجب غرور یا وحشت، دروغ گفتن یا اتكای شدید به دیگران گردد، این فرد هرگز از روابط خود با دیگران راضی نخواهد بود و هروقت كه می خواهد به دیگران نزدیك شود، به اندازه ی كافی نسبت به آنان هم دردی و تفاهم نشان نمی دهد.
علل ایجاد احساس حقارت:

1ـ پرخاش و سخت گیری والدین : پیدایش صفات و ویژگی های رفتاری هر فرد در سنین بالاتر، به نحو قاطع و مؤثری از رویدادهای عاطفی و تجارب دوران طفولیت او مایه می گیرد؛ یعنی همین وقایع و تجارب دوران كودكی هستند كه عامل بنیانی مسمومیت یا بیماری روان آدمی در سنین بعد به شمار می روند.


وقتی كودك در مقابل دیگران -به خصوص در مقابل همسالان و همبازی های خود- مورد پرخاش و اهانت قرار می گیرد و این كار تا جایی پیش می رود كه اطرافیان هم كم كم همین رفتار را با او در پیش می گیرند، احساس حقارت در كودك شروع به جوانه زدن می كند.

درواقع بسیاری از زخم های روانی و نابسامانی های روحی، از دوران طفولیت در كودك ایجاد می شود و شاید اغراق نباشد اگر بگوییم انسان در گهواره اش ساخته می شود ؛ همان گونه كه اگر یك نهال كوچك را به هر شكل خم كنیم، آن خمیدگی را در تمام مراحل رشد حفظ خواهد كرد، بنای شخصیت آدمی نیز چنان است كه بر پایه ی تربیت و ادراكات اولیه ی او پرداخته و استوار می گردد.
2 ـ نقص عضو : منظور از نقص یا ضایعه، وجود هر نوع تغییر یا شرایط خاص در اعضا و اندام های بدن می باشد كه آن را از شكل و وضع طبیعی خارج سازد. این ضایعات نه از جهت زیانی كه به وضع جسمانی یا سلامت شخص وارد می سازد، بلكه به سبب اثر نامطلوبی كه در برخوردها و روابط اجتماعی می گذارند، شخص را به سوی بیزاری از آدم ها، انزواطلبی و ترس درون سوق می دهند.

3 ـ شرایط تربیت : كودكی كه در گلخانه ی امن و آسوده ی خانواده دور از مسؤولیت ها و واقعیات زندگی، نازپرورده شده و در رویارویی با جامعه و مردمانش كه از یك سو با تفاهم و درك متقابل نیازها و از سوی دیگر، با قبول ضرورت تنازع و رقابت، راه سازندگی و پیشرفت را هموار ساخته اند، جز شكست و تباهی و درك حقارت خویش، نصیبی نخواهد یافت.

درمان حقارت :

درحقیقت، مشكل اصلی این نیست كه چه نقاط ضعف یا نقصی وجود دارد و یا در چه زمینه هایی احساس حقارت می شود، بلكه آن چه اهمیت دارد، تلقی شخصی از این مسائل و واكنشی ست كه در قبال آن ها از خود نشان می دهیم.


هرگاه از پایگاه رفیع قدرت و شجاعت به پستی های ضعف و حقارت درون بنگریم و به نیروی خرد و اراده ، آن ها را از وجود خود برانیم، به زودی افق زندگی به نور و نیك بختی و سلامت نفس، روشن خواهد شد اما اگر احساس خواری و حقارت را به درون خویش راه داده و بر استیلای آن گردن نهیم، در زمانی كوتاه، شخصیت ما را به فساد و تباهی كشانده و جسم و روان مان را بیمار خواهد ساخت؛ بنابراین برای علاج پیدایش «حقارت» در شخصی كه دچار ضعف یا ضایعه ی عضوی می باشد، باید با پرورش ذوق و استعداد و توانایی او در دیگر زمینه ها، بتوانیم عرصه ی بروز و ظهور و ارزش های مثبت و پیروزی هایش را شکوفا سازیم.
همچنین در مورد كودك نازپرورده نیز باید هنگامی كه به دوره ی بلوغ و جوانی رسید، به هر نحو که شده، این موضوع را بپذیرد و درك كند كه او آدمی ست مانند همه ی آدم ها و به هیچ عنوان منحصربه فرد و بهترین نمی باشد.


باید این را به درستی بفهمد كه افراد جامعه در هیچ شرایطی ملزم نیستند كه هم چون پدر و مادرش به خواسته های او تمكین كنند، خودكامگی اش را بپذیرند، خطاهایش را به آسانی ببخشایند و در همه حال، به تحسین و ستایش اش زبان بگشایند. او باید بیاموزد كه با شجاعت و استقامت و بردباری، واقعیات زندگی را پذیرا گردد و به یاری تفاهم و دوستی و همكاری، به نیك بختی واقعی دست یابد.
همین مطالبی كه در مورد كودكان نازپرورده بیان كردیم، عیناً در مورد كسانی كه در دوران طفولیت، گرفتار بیزاری و نفرت اطرافیان بوده اند نیز صادق است. انعكاس رفتار ظالمانه ی محیط، از این كودكان معصوم، شخصیت هایی بدبین و كینه توز و عاری از عشق و خصایل نیك انسانی می آفریند و رابطه ی آنان را با جامعه در سن نسبی خطرناك قرار می دهد.


بازگشت چنین فردی به زندگی سالم و ثمربخش، در گروی بازآفرینی شخصیت و صفات كاملی ست كه بتواند دوستی و احترام دیگران را به سوی او جلب كرده و متقابلاً اعتماد و اعتقاد او را به شایستگی خویش افزایش و استحكام بخشد؛ بنابراین باید به این واقعیت رهنمون گردد كه اگر در كودكی از عشق و ملاطفت بی نصیب مانده، می تواند با گذشت و خویشتن داری، شجاعت، كوشش و استقامت، در بزرگی چنان گردد كه همه به او به دیده ی تحسین و ستایش بنگرند و دست دوستی به جانبش دراز كنند.
بنابراین برای آن كه بتوان با «عقده ی حقارت»، به سازشی منطقی رسید یا آن را از وجود خویش دور ساخت، لازم است درباره ی آن شناسایی كافی پیدا كرد. وقتی انسان در گزینش هدف های زندگی خود، اندیشه های خام و بی حاصل می پرورد یا سعی می كند با محال درآویزد و یا تنها تمایلات و منافع شخصی را وجهه ی همت و كوشش خویش قرارمی دهد، مفهوم اش این است كه راه گریز خود را در شكست و نومیدی می جوید؛ چراكه احساس حقارت و ترس از قبول تعهد و مسؤولیت است كه ما را از انتخاب هدف هایی كه مستلزم ایجاد رابطه ی منطقی با جامعه و تلاش مشترك و دسته جمعی ست، برحذر می دارد.


پس آن جا كه هدف ها بی سرانجام می مانند و تلاش ها در بیهودگی پایان می گیرند، ضعف و حقارت، موجه و پیروز می شوند و احساس می شود كه شكست و نامرادی، سرنوشت مقدر انسان است و ستیز با آن چه مقدرشده، بی فایده است؛ برعكس، تلاش و پیكار به خاطر تحقق هدف های عالی انسانی هرگز شكست و دلسردی درپی نخواهد داشت زیرا در این رهگذر، شرط موفقیت، تنها وصول به هدف نیست، بلكه درك و احراز آن فضائل و ارزش های معنوی ست كه فرد را به كوشش برمی انگیزد و تعالی شخصیت فرد، خود بالاترین پاداش و توفیقی ست كه به این كوشش داده می شود.